Bart Luirink is ’n veteraan van die anti-Apartheidstryd en redakteur van ZAM, ’n internasionale aanlyn tydskrif met Afrika as fokus. Hy vertel vir Menán van Heerden oor sy betrokkenheid by Suid-Afrika, die geskiedenis van die Nederlandse verset teen Apartheid en die uitdagings van multi-kulturele samelewings in Europa. 

Hier in Suid-Afrika dra ’n nuwe geslag min kennis van Nederlandse betrokkenheid by Suid-Afrika gedurende die apartheid-era, en selfs van die jare kort na 1994. Vertel vir ons oor die geskiedenis van ZAM en hoe die idee vir die publikasie ontstaan het? Dit sou ook interessant wees om te verneem van jou persoonlike geskiedenis van betrokkenheid by Suid-Afrika en Nederlandse organisasies wat besorg was oor die situasie in Suid-Afrika gedurende en na apartheid.

ZAM is geworteld in de Nederlandse solidariteitsbeweging met de strijd tegen apartheid. In de jaren tachtig van de vorige eeuw groeide die beweging naar een hoogtepunt en veroorzaakte ze grote spanningen in de Nederlandse politiek. Onder druk van een lange reeks protesten – demonstraties, handtekeningenacties, festivals, protesten – nam de Nederlandse regering uiteindelijk actiever stelling tegen de apartheidspolitiek.

Journalisten, schrijvers, fotografen en kunstenaars hebben in de Nederlandse antiapartheidsbeweging altijd een grote rol gespeeld. Dat had ook te maken met de vriendschappen die tussen hen en hun Zuid-Afrikaanse collega's groeiden. Er was een culturele boycot die officiële contacten verbood. Tegelijkertijd bestond er juist veel interactie tussen hen die zich engageerden met de idealen van gelijkheid en democratie.

Zelf raakte ik in de jaren tachtig betrokken bij de antiapartheidsbeweging. Nadat ik had deelgenomen aan allerlei acties, ging ik voor de beweging werken en werd bestuurslid. Het was een heftige, ontroerende en vaak ook geweldige tijd. In de tweede helft van de jaren tachtig werd ik hoofdredacteur van De Anti Apartheidskrant. Vanaf dat moment kon ik mijn engagement combineren met mijn journalistieke bekwaamheden. Tot de vrijlating van Mandela en de legalisering van de bevrijdingsbewegingen in februari 1990 mocht ik Zuid-Afrika niet in. Dat lukte pas vanaf het najaar van 1990. Drie jaar later ben ik in Johannesburg gaan wonen. Ik heb daar bijna 20 jaar gewerkt als correspondent voor Nederlandse media. Begin van deze eeuw raakte ik betrokken bij het opzetten van een online magazine dat verslag deed van ontwikkelingen op het gebied van homoseksualiteit in Afrika, ”Behind the Mask.”

In 2007 werd ik gevraagd om hoofdredacteur van ZAM te worden. Ik vloog heen en weer tussen Amsterdam en Johannesburg. Vanaf 2012 woon ik weer in Amsterdam. Ik bezoek Zuid-Afrika nog zo vaak als het kan.

Bart Luirink (Foto: Elize Zorgman)

Watter aktuele kwessies en kultuurnetwerke beklemtoon ZAM?

Op die journalistieke en creatieve vriendschap bouwt ZAM voort. We beperken ons daarbij niet langer tot Zuid-Afrika. We maken een online magazine dat het werk van Afrikaanse onderzoeksjournalisten, fotografen en andere creatieven onder de aandacht van een internationaal publiek wil brengen. Niet uit een soort hulpreflex maar omdat dat werk kwalitatief hoogwaardig, interessant en ook voor mensen elders in de wereld van belang is. Ze tonen juist de kracht van Afrikaanse professionals, ook als het om netelige en zeer complexe kwesties gaat.

Hoe tree ZAM met Suid-Afrika  in gesprek?

De belangstelling voor Zuid-Afrika in de Nederlandse mainstream media is matig. ZAM – altijd eigenwijs – besteedt juist wel veel aandacht aan ontwikkelingen in Zuid-Afrika. De crisis die het land in zijn greep heeft, is niet alleen lokaal van belang. Een mislukking van het Zuid-Afrikaanse streven om een werkelijk non-raciale en non-seksistische samenleving te bouwen heeft ook grote gevolgen voor ons in Europa. Destijds inspireerde het verzet tegen apartheid om ook hier samen te werken tegen racisme. Vandaag worstelen veel Europese landen met de multiculturele samenleving. Er wordt veel gedacht in termen van ”them and us”. Met alle problemen van dien laat Zuid-Afrika zien dat vreedzame coëxistentie van mensen die jarenlang tegen elkaar opgezet zijn en uit elkaar gedreven mogelijk is. ZAM doet verslag van de transitie die Zuid-Afrika ondergaat omdat we ervan overtuigd zijn dat de rest van de wereld er iets van kan leren.

Wat is die algemene opvattings in Europa en/of Nederland van die Afrika-vasteland, en hoe beoog ZAM om dit te verander, indien enigsins? 

Met de producties uit de onderzoeksjournalistiek, de hedendaagse kunst en het essayisme – ook uit andere landen in Afrika – die we publiceren, willen we onderzoeken wat er echt aan de hand is, wat mensen bezighoudt en hoe ze ernaar kijken. Vaak helpt dat om alle idiote ideeën die er nog over “Afrika” bestaan te doorbreken: dat het niet één land is maar een continent zoveel groter en diverser dan Europa, dat problemen alleen kunnen worden opgelost als wij ons ermee bemoeien, enzovoorts.

Watter van die organisasies wat tydens apartheid belangstelling in Suid-Afrika getoon het, is steeds aktief?

De vroegere antiapartheidsorganisaties – Nederland telde er wel een stuk of zes – bestaan niet meer. Veel sympathisanten van die oude bewegingen ontmoeten jongere generaties, vaak ook van niet-Nederlandse afkomst, bij events van ZAM. Want die organiseren we ook. Dat geldt ook voor het jaarlijkse Afrovibes festival, ooit opgericht door een Zuid-Afrikaan die in Nederland woonde, en nu een broedplaats van Zuid-Afrikaans theater, muziek, dans en hedendaagse kunst. Of bij rondleidingen en bijeenkomsten bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Daar worden de omvangrijke en indrukwekkende archieven van de antiapartheidsbeweging bewaard – en weer toegankelijk gemaakt voor (jonge) onderzoekers.

ZAM kan zijn werk doen dankzij de steun van sympathisanten. Daar zitten nogal wat mensen van naam bij zoals Adriaan van Dis, Marlene Dumas, Anton Corbijn, Berend Strik en Zanele Muholi. Zij stelden werk ter beschikking dat wordt verkocht ten behoeve van ZAM.

Wat is die verskillende platforms van ZAM?    

Soms brengt ZAM nog een publicatie in print uit, en een heel enkele keer doen we dat in het Nederlands. We stellen de bezoekers van LitNet graag in staat om een van die publicaties door te bladeren. Dit magazine,“De Toekomst van Nelson Mandela”, met bijdragen van onder meer Adriaan van Dis en Conny Braam, stelden we kort na het overlijden van Mandela samen. 

Artikelen, foto-essays, publicaties, blogs, “art for ZAM” en een agenda hier.

Vanwege een grote expositie over de relatie tussen Nederland en Zuid-Afrika schreef ZAMinvestigations editor Evelyn Groenink een serie over de toestand in Zuid-Afrika nu: “Between Bitter Almonds and Good Hope”. De verhalen staan op onze website en komen binnenkort als online magazine uit.

ZAM is ook op sociale media actief: 
www.facebook.com/zamthemagazine
www.twitter.com/zammagazine
www.instagram.com/zammagazine

Contact met ZAM? Stuur een e-mail naar info@zammagazine.com

Lees ook: “Africa worldwide”: ZAM magazine goes international