De redding van het Husserl-archief

  • 0

De pater en de filosoof. De redding van het Husserl-archief
Toon Horsten
Uitgeverij Vrijdag, 2018, 293p.

Als student filosofie raakte Pater Van Breda in de ban van de Duits-Joodse filosoof Husserl, grondlegger van de fenomenologie. Door toeval slaagde hij erin diens hele archief in de bewogen jaren dertig van de Nazi-vlammen te redden. In een zopas verschenen boek wordt deze verloren gegane geschiedenis uitgebreid beschreven.

Enkele jaren geleden raakte journalist en auteur Toon Horsten in de ban van een oude familiefoto. “In een familiefotoboek vond ik een beeld van mijn grootmoeder, met naast haar een priester die een sigaret tussen de vingers hield”, vertelt Horsten. “Je zag meteen dat mijn oma die man graag zag.” Die priester bleek Pater Leo Van Breda te zijn, de lievelingsneef van grootmoeder Horsten. Hij bleek “iets met filosofie te doen”, klonk het in de familie. Een duidelijk understatement. Wat opsporingswerk leerde dat Van Breda naast academische titels ook de eremedaille van Yad Vashem ontvangen had, uitgereikt naar aanleiding van de twintigste verjaardag van de opstand in het getto van Warschau. Dit krijg je niet zomaar. En het prikkelde zijn nieuwsgierigheid. Al snel bleek die neef toch wel meer gedaan te hebben dan “iets met filosofie”. Ruw samengevat, hij deed wat Martin Heidegger naliet te doen: het redden van de intellectuele nalatenschap van filosoof Edmund Husserl. Maar laten we beginnen bij het begin.

Freiburg

Leo Van Breda trad toe tot de franciscanen, waar hij Pater Herman werd. Meteen na zijn Priesterwijding midden jaren dertig ging hij filosofie studeren aan de Universiteit van Leuven. Het vroege werk van Husserl werd het onderwerp van zijn licentiaatsverhandeling. Voor zijn daaropvolgend Doctoraat wilde hij zich dan weer op het latere werk van de Duitse filosoof focussen. Hij wist dat Husserl nog heel wat ongepubliceerde manuscripten had liggen, werk dat hij maar wat graag wou raadplegen. En du trok hij naar Freiburg, de plek waar Husserl gedoceerd had. Hij logeerde er bij de franciscanen in wat in die kwalijke jaren de Adolf Hitler Strasse was gaan noemen.

Edmund Husserl

 Diplomatieke post

Enkele maanden na Husserl's dood belde hij aan bij diens weduwe; het klikte onmiddellijk tussen de 27 jarige Pater en de 80 jarige vrouw. Reeds toen haar man nog leefde waren ze van plan het archief uit hun huis naar een buitenlandse veilige plek te verhuizen. Mogelijk was Pater Van Breda hiervoor de geschikte man op het juiste moment. Geen moment te vroeg trouwens, want amper twee maandan na de eerste ontmoeting tussen beide vond de Kristallnacht plaats.

Met hulp van onder meer een van de laatste assistenten van Husserl, werd de daad bij het woord gevoegd. Met drie loodzware koffers, goed voor 40.000 pagina's, trok hij naar Berlijn. Vlak voor zijn vertrek had de weduwe tijdelijk het eigendomsrecht aan Van Breda overgedragen. Dit was noodzakelijk, aangezien het zijn bedoeling was het archief via diplomatieke post naar Leuven te krijgen en enkel “Belgische” documenten kwamen hiervoor in aanmerking. Met meer dan 100 kg materiaal de grens oversteken zou onmogelijk geweest zijn. Mogelijk bracht het diplomatieke kanaal soelaas. Toenmalig ambassadeur was Jacques Davignon, de vader van Etienne die het later tot Vice-voorzitter van de Europese Commissie zou schoppen. Door de gespannen toestand was deze echter uit de Duitse hoofdstad weggeroepen, maar gelukkig was ook zijn vervanger, Graaf Jo Berryer, onmiddellijk voor het plan gewonnen. Uitvoering volgde, waardoor Van Breda de facto de Universiteit van Leuven het mes tegen de keel hield om een Husserl-archief aan te leggen. Aanbod creëert nu eenmaal de vraag. Uiteindelijk zou weduwe Husserl ook naar het Leuvense komen om er de hele oorlog onder te duiken. Horsten schreef het hele verhaal over de rol van die “lievelingsneef” in extenso neer. Of  hoe een eenvoudige franciscaan het archief van een van de grootste filosofen van de 20ste eeuw van de ondergang wist te redden. Met enige ironie zouden we inderdaad kunnen beamen dat de man “iets met filosofie” deed.

Buro: MV
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top