Brussel

Bezorgdheid over de pensioenen van morgen brachten duizenden mensen op straat. Maar wat is nu precies het probleem met een van de belangrijkste vraagstukken van het sociaal model? We vroegen het economisch journalist Alain Mouton van het weekblad Trends.

De betaalbaarheid van pensioenen; het is een thema dat niet alleen politici kopzorgen baart, het is ook een punt van bekommernis voor steeds meer modale mensen. Afgelopen woensdag vond in Brussel een betoging plaats. “Tegen de pensioenhervormingen van de regering”, zoals dat heet, maar vooral de onzekerheid blijft bij. Meer dan 55.000 mensen trokken door de straten van de hoofdstad. Maar wat is nu precies het probleem met wat stilaan tot hét sociale probleem van de toekomst uitgegroeid is?

“Het eerste punt dat bekeken moet worden is de manier waarop de pensioenen in België gefinancierd worden”, legt Alain Mouton, Journalist bij het Financieel-Economische weekblad Trends en auteur van verschillende publicaties over het onderwerp uit. “En dan heb ik het voor alle duidelijkheid over wat we de eerste pijler noemen, het wettelijk pensioen, kortom hetgeen de overheid een gepensioneerde uitbetaalt. Dat staat los van het individuele pensioensparen of groepsverzekeringen, wat hetgeen de werkgever, als appeltje voor de dorst bijeen spaart. Deze extra's zijn immers vrijblijvend. In tegenstelling tot andere landen zoals Nederland die met kapitalisatiemodellen werken, heeft België een zogenaamd 'repartitiestelsel'. Een verdeelmodel, zo u wil. Het is niet de individuele werknemer die voor zijn eigen pensioen later spaart, maar de afdrachten van de actieve bevolking worden gebruikt om de pensioenen van het moment te betalen. Op zich is daar niets verkeerd mee en heeft het systeem vrij lang goed gefunctioneerd, maar wanneer de verhouding tussen die actieve en niet-actieve bevolking naar deze laatste groep overhelt, stelt zich een ernstig financieringsprobleem. En dat is precies hetgeen het model vandaag doet kraken.”

Alain Mouton

Krimpende beroepsbevolking

De cijfers spreken boekdelen. De voorbije vier jaar kwamen er 'slechts' 180.000 gepensioneerden bij. De komende vier jaar zullen dat er 250.000 worden. Maar ondertussen krimpt de groep die deze lasten moeten dragen, de actieve bevolking. Vandaag de dag zijn er voor elke 67-jarige nog 4 volwassenen op beroepsactieve leeftijd. In 2040 halveert dit naar bijna 2,6. En hierdoor tikt de factuur elk jaar aan. “Wat er elk jaar bijkomt zou ons in staat kunnen stellen om elke twee jaar een volledige spoorwegmaatschappij of zelfs het leger bij te financieren”, schrijft Hans Maertens, Afgevaardigd Bestuurder van Werkgeversorganisatie VOKA in de zakenkrant De Tijd. “Dat is net het probleem”, meent ook Alain Mouton. “Er kunnen vest- en broekzak-operaties opgezet worden, maar punt is dat het geld van ergens moet komen. Pensioenen niet betalen is natuurlijk geen optie, maar elke euro die hiervoor gebruikt wordt kan dan weer niet aangewend worden voor andere doeleinden: scholen, infrastructuur, ziekenzorg, noem maar op.”

“We mogen ook niet vergeten dat deze wettelijke pensioenen in België tot de laagste binnen de EU behoren”, waarschuwt Mouton. “Ook de onderlinge verschillen tussen de stelsels zijn aanzienlijk. Gepensioneerde zelfstandigen hebben een gemiddeld pensioen van amper 860 euro, voor werknemers – arbeiders en bedienden dus – is dit 1.200 euro, terwijl een ambtenaar gemiddeld aan 2.600 euro uitkomt. U leest dit goed: meer dan het dubbele van de werknemers. Op zich is dit historisch gegroeid, maar feit is dat net deze overheidspensioenen een extra zware molensteen rond de begroting vormen.” “Een groot stuk van die pensioenkoek gaat naar ambtenaren”, stelt ook Hans Maertens in De Tijd. “Zij maken 19% uit van het totale aantal gepensioneerden, maar happen wel 35% uit het hele pensioenbudget. En de komende jaren gaan er véél ambtenaren met pensioen: tijdens de olie- en andere crisissen in de jaren ’70 nam de overheid massaal personeel aan om de werkloosheid te drukken. Denk maar aan het leger, waar er duizenden met rust gaan. Of de spoorwegen, waar de helft van de 32.000 werknemers bij de NMBS en Infrabel tegen 2025 met pensioen gaat.”

Verschillen wegwerken

Het brengt ons bij de betoging van woensdag. “De regering heeft verschillende maatregelen genomen om die pensioenlast de komende jaren onder controle te houden, of beter: het ontsporen te beheren (glimlacht)”, legt Journalist Alain Mouton uit. “Het optrekken van de pensioenleeftijd tot 67 jaar is er zo een. Nu is op zich de wettelijke pensioenleeftijd geen probleem, wel het feit dat te veel mensen voortijdig de arbeidsmarkt verlaten via een hele regeling van zogenaamd brugpensioen. Vijftigers soms die als werknemers vrij duur zijn geworden. Vaak is dit best prettig voor de betrokkene, maar gezien de levensverwachting creëer je situaties waarbij er straks mensen zullen zijn die langer op pensioen zullen geweest zijn dan ze professioneel actief waren. Ook hier: best prettig voor de begunstigden, maar het systeem kan dit niet dragen.”

Wat moet er dan volgens u gebeuren? “Van het vervroegd pensioen moeten we dringend af. De voorwaarden zijn de voorbije jaren aanzienlijk verstrengt, wat een goede zaak, maar er is meer nodig. Persoonlijk ben ik de mening toegedaan dat dit stelsel moet uitdoven en dat de werkzaamheidsgraad van 55-plussers net de hoogte in moet. Vorig jaar was 47,7% van hen professioneel actief, maar in landen als Nederland of Duitsland is dit 60%. Op die manier verbreed je de financiering van de pensioenen, waardoor je niet telkens voor extra facturen komt te staan waarvoor de middelen elders gezocht dienen te worden. Ook dat verschil met de buitensporige ambtenarenpensioenen moet worden weggewerkt. Vroeger lagen de lonen bij de overheid lager dan in de privé sector, waardoor dit hoger pensioen wel eens als 'achtergesteld loon' werd omschreven. Inmiddels ligt de bezoldiging van de publieke- en privé sector heel dicht bij mekaar, om niet te zeggen dat de overheid in heel wat gevallen beter betaalt.”

Maar dit is wellicht niet waar de betogers woensdag de straat voor opgingen? “Ik vrees van niet (lacht). Het grote probleem is dat iedereen zich persoonlijk betrokken voelt, het beste voor zichzelf wil en alle voordelen uit het verleden wil behouden – dat is begrijpelijk. Anderzijds moet het macro-plaatje koppen, niet op zijn minst financieel. En net deze spanning maakt dit dossier zo moeilijk.”