Bij de zestigste verjaardag van de Benelux

  • 0

Grafische kunst: Immanuel Giel en Bibi Saint-Pol [CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons

De samenwerkingsstructuur tussen België, Nederland en Luxemburg, kortweg Benelux, wordt wel eens “de proeftuin van de Europese Unie” genoemd. De structuur met eigen parlement en rechtbank gaf gestalte aan samenwerking rond tal van concrete dossiers, toch moet men, zo waarschuwen deskundigen, het politieke gewicht ervan niet overschatten. Een terugblik op dit voorbeeld van prille Europese samenwerking. 

We namen even de proef op de som: de zoekterm “benelux”  levert in Google net geen 30 miljoen hits op. Maar afgezien van die eerste pagina's waar wat links staan naar actualiteit-sites (de organisatie bestaat inmiddels 60 jaar wat met de nodige luister gevierd werd, vandaar de aandacht), brengt de zoektocht je naar de meest diverse bestemmingen. Want alle festiviteiten ten spijt, blijft het een realiteit dat de term vaak gebruikt wordt, maar slechts zelden in het kader van de organisatie die de naam draagt, overigens een idee dat in Londens ballingschap tijdens de tweede wereldoorlog ontstond. We maken een sprong van vele jaren.  

Kwalijke oorlogsjaren

Zowel de Belgische, Luxemburgse als Nederlandse regering verbleven noodgedwongen tijdens de kwalijke oorlogsjaren in de Britse hoofdstad, waar de gedachte rijpte. De Beneluxlanden hebben kunnen voortbouwen op de Belgische-Luxemburgse Unie die in 1922 was ontstaan” , zegt Professor Steven Van Hecke, hoofddocent Politieke Wetenschappen aan de KU Leuven tegen Persagentschap Belga. “De alliantie van de drie landen is pas echt kunnen geboren worden, doordat de regeringen van de drie landen mekaar tijdens de ballingschap in Londen tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gevonden. Die eerste periode van samenwerking gebeurde in een context van het Marshallplan, waarbij de economische wedergeboorte van Europa met grootscheepse Amerikaanse financiële hulp mogelijk werd, maar ook in het klimaat van de Koude Oorlog die de kleine landen naar meer samenwerking dreef om hun zelfstandigheid te kunnen bewaren tussen de grote blokken. Daarna heeft het nog tot 1958 geduurd eer het verdrag over de economische unie kon worden afgesloten.” 

De formele start van de Benelux kwam er dus op 5 juni 1958, twee jaar later zou de inwerkingtreding volgen. Toch werden de eerste formele stappen eerder genomen. Op 21 oktober 1943 ondertekenden de drie bewuste regeringen de monetaire overeenkomst, het document werd de basis voor de latere Douane-unie. Doel van de monetaire overeenkomst was het betalingsverkeer te regelen en de economische verhoudingen te versterken. Om dit doel te verwezenlijken werd een vaste wisselkoers bepaald tussen de Belgische Frank en de Nederlandse Gulden. Beide landen zouden mekaar ook kredieten verschaffen. Wat later, op 5 september 1944 om precies te zijn, werd dan die Douane-unie ook een feit. De ondertekening van het Verdrag van de Benelux Economische Unie in 1958 was een volgende stap in het proces.

Benelux Unie

Vaak wordt de Benelux als voorloper van de Europese eenmaking beschouwd, toch is de werkelijkheid wat genuanceerder. Het Verdrag van Rome, het zogenaamde EEG-verdrag, trad in werking voor de ondertekening van het Benelux-Verdrag. Er wordt trouwens uitdrukkelijk melding in gemaakt van de Benelux. Artikel 223 voorziet dat het EEG-Verdrag geen beletsel mag zijn voor het bestaan en voltooiing van de regionale unies tussen België en Luxemburg en tussen België, Luxemburg en Nederland, voor zover de doelstellingen niet door toepassing van het Verdrag bereikt zijn. Het Benelux-Verdrag was voorzien voor 50 jaar, waardoor het strikt genomen in 2010 ten einde liep. Wil geen van de partijen uitdrukkelijk opzeggen, dan was er telkens een stilzwijgende verlenging met tien jaar. In 2008 werd echter afgesproken een nieuw aangepast Verdrag goed te keuren. Ook de officiële benaming wijzigde tot Benelux Unie. 

“We hebben een ambitieuze agenda om een voortrekkersrol te blijven spelen als laboratorium van de Europese Unie’’, zei de Belgische minster Didier Reynders toen hij het voorzitterschap in januari van dit jaar overnam van Nederland. “Op terreinen als digitalisering, intelligente vervoerssystemen, kringloopeconomie, energietransitie en het bestrijden van sociale dumping kan de Benelux een proeftuin voor de EU zijn.” Het zegt iets over waar de meerwaarde van de Benelux ligt.

Politiek gewicht

De afgelopen jaren hebben de partners op veel vlakken afspraken gemaakt. Zo mogen politiemensen op elkaars grondgebied criminelen achtervolgen of verdachten verhoren en zijn databanken eenvoudig toegankelijk. Ook erkennen de drie landen elkaars onderwijsdiploma’s en voeren ze gezamenlijke verkeerscontroles uit. Verder beschermen de Nederlandse en Belgische luchtmacht afwisselend het Benelux-grondgebied. Ook wordt nauw samengewerkt om uitkerings- en zorgfraude tegen te gaan en zijn afspraken gemaakt over zaken als nucleaire veiligheid, migratie, grensoverschrijdende zorg en betalingsverkeer. Sinds kort loopt een proef met een digitale vrachtbrief voor de transportsector. Het is tekenend voor de werkwijze van de Benelux vandaag de dag. De drie eerste ministers kunnen elkaar overigens vervangen bij afwezigheid op EU-toppen als er een niet kan. Dat is twee keer gebeurd. Mark Rutte verving zijn Luxemburgse collega Xavier Bettel in 2017 op een top. En eind 2014 deed Bettel hetzelfde voor Rutte, die toen in de weer was met een politieke brand in Den Haag. “Vandaag vertegenwoordigde ik ruim 16 miljoen Nederlanders. En 500.000 Luxemburgers’’, zei Bettel achteraf. Toch zou het verkeerd zijn de organisatie een te zwaar politiek gewicht toe te dichten. In het verleden heeft David Criekemans, hoofddocent internationale politiek aan de Universiteit van Antwerpen, er al op gewezen dat de drie landen qua stemmenaantal evenveel in het kapittel te brengen hebben als grote landen zoals Frankrijk of Duitsland. “Toch is het nog vaak moeilijk om blok te vormen, omdat de landen op politiek vlak soms nog te veel divergeren.”

Buro: MV
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top