Lieve mensen, mag ik even met u praten? 
Samen Zijn – Willeke, Wibi, Waylon

Er spookt veel door ons hoofd nu het coronavirus wereldwijd een spoor van onbeheersbaarheid, van ziekte en dood achterlaat.

Enkele jaren geleden heb ik Wonderboom van Lien Botha (Queillerie, 2015) en Koors van Deon Meyer (Human & Rousseau, 2016)  gelezen. Nu in 2020 blijkt duidelijk hoe visionair beide auteurs zijn geweest. Hun voorspellingen zijn angstaanjagend.

Wonderboom volgt de reis van Magriet Vos dwars doorheen Zuid-Afrika, van Bettysbaai aan de zuidpunt tot Pretoria. Zij ervaart duisternis en dystopie langs alle kanten. Het openingsbeeld van de roman, het opeten van het beetje vlees van een spreeuw, is huiveringwekkend.

In Koors is niets wat het lijkt. De ebola-crisis is nog niet helemaal bedwongen. Een nieuw coronavirus (sic Willem Storm, die een nieuwe samenleving sticht aan de Vanderkloofdam) roeit in enkele maanden 95% van de wereldbevolking uit. In Zuid-Afrika veegt het virus vijftig miljoen mensen van de kaart. Twee miljoen overleven er de plaag.

Dat Deon Meyer al in 2016 sprak over de uitbraak van een nieuw coronavirus mag visionair worden genoemd. Maar wanneer we kijken naar de impact die hij aan de epidemie toeschreef, moeten we wel heel voorzichtig zijn, want zijn groteske inschatting is natuurlijk fictie en kan ons alleen maar bang maken.

In België zijn harde maatregelen getroffen, wanneer de dreiging van de epidemie oversloeg van China naar Italië. In de krokusvakantie zijn veel Belgen naar de skigebieden van de Noord-Italiaanse regio Lombardije getrokken. Na hun terugkeer is de teller van het aantal besmettingen beginnen te tikken, maar aanvankelijk niet dramatisch. Ook zijn er overlijdens geteld doorgaans van ouderen, die ook leden aan andere aandoeningen. Omdat de situatie met de dag ernstiger werd in buurland Frankrijk, is de vrees in België sterk toegenomen. Als het regent in Parijs, druppelt het in Brussel. Zo werkt de politiek hier een beetje. De Belgische regering, die overigens een regering was in lopende zaken, heeft dan stringente maatregelen getroffen, die sterk gelijken op de Franse. De coronacrisis heeft ertoe geleid dat de federale regering nu is ingezworen door Koning Filip en volmachten heeft gekregen om de crisis onder controle te krijgen. Met Sophie Wilmès als eerste minister. Zij volgde Charles Michel op, die in 2019 voorzitter is geworden van de Europese Raad.   

Centraal staat het principe van afstand houden tot elkaar, social distancing genoemd, hoewel het over fysieke afstand gaat en niet over sociale afstand. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block vertaalde dit principe in mensentaal. “Blijf in uw kot” en iedereen weet waar haar boodschap voor staat. In de praktijk moet je minstens anderhalve meter afstand bewaren tot iedere andere persoon: op straat, in de supermarkt, overal in de publieke ruimte. Voedingswinkels, supermarkten en apotheken blijven open zoals gewoonlijk. Alle andere winkels moesten sluiten tijdens de weekends, maar nu hebben ze spontaan beslist om de deuren de ganse week gesloten te houden. De voedselvoorziening is verzekerd, hoewel er in de supermarkten vaak lege rekken zijn omdat er voor sommige producten, vooral droge voeding, conserven en toiletpapier wordt gehamsterd.        

Die hele wêreld word stil, zo schrijft Koos Kombuis. In België heeft de crisis ertoe geleid dat het dagelijkse leven als bij toverslag is veranderd. Van het ene geteisterde land zijn er dominosteentjes op het andere getuimeld die telkens aanleiding gaven tot strengere maatregelen. België is ook stil geworden. Het is prachtig lenteweer met vrieskoude nachten, blauwe lucht en een stralende zon. De straten liggen er redelijk verlaten bij. Er zijn alleen mensen die flaneren (Karel Schoeman vond dit een prachtig werkwoord) en kinderen die met grote ogen op zoek zijn naar de teddyberen die de mensen als attractie achter hun vensterramen hebben gezet. De schoolpoorten blijven tot nader order gesloten. In de huizen leven de gezinnen in thuisquarantaine. De ouders werken vaak van thuis uit. Afstand houden tot je medemens is het nieuwe normaal. Betalen in de winkel doe je niet langer met cash maar met je pinkaart, zelfs voor de aankoop van een brood. Aan de gevels van de huizen zie je kunstzinnig versierde boodschappen die de gezondheidswerkers een hart onder de riem steken.       

Uitermate precair is de situatie van de ouderen in de woonzorgcentra, die het principe van social distancing absoluut interpreteren, wat in de praktijk betekent dat de verschillende generaties zoveel mogelijk van elkaar gescheiden moeten blijven. In de woonzorgcentra komt al enkele weken geen bezoek meer over de vloer, een zeer drastische maatregel die zwaar weegt op het psychisch welzijn van de bewoners, veelal hoogbejaarde zorgbehoevenden. Soms zie je het surrealistische beeld van kinderen en kleinkinderen die vanachter glas communiceren met hun dierbaren. De wereld staat op zijn kop. Hoogbejaarden krijgen spoedcursussen van hun familieleden om overweg te kunnen met Facetime, WhatsApp en noem maar op. De eenzaamheid is echter moeilijk te verdrijven.    

Social distancing kan nog absoluter worden geïnterpreteerd en dat is wat de Belgische Nationale Veiligheidsraad zojuist heeft beslist. De lockdown die nu is ingesteld sluit de landsgrenzen af voor personenverkeer, niet voor vrachtverkeer. In de praktijk betekent dit dat de grensovergangen van België met zijn buurlanden, namelijk Nederland, Duitsland, Frankrijk en Luxemburg geblokkeerd zijn. Aan de overgangen, zelfs diegene die maar sluipwegen zijn, zijn zware containers en betonblokken geplaatst om in- en uitgaand verkeer onmogelijk te maken. Slechts enkele overgangen, langs autostrades, blijven open voor bevoorrading en ander prioritair verkeer.    

Nadat Nederland eerst voor een minder streng contactverbod had gekozen en ruimte had gelaten voor het principe van de groepsimmuniteit (mensen bouwen immuniteit op door met elkaar in contact te komen), zijn de maatregelen nu aanzienlijk verscherpt. Het schitterende weer had het afgelopen weekend te veel mensen naar de stranden en bossen gelokt, zodat het besmettingsgevaar onverantwoord toenam. Daar is boosheid over ontstaan en nu zijn er verregaande maatregelen getroffen. Alle evenementen, feesten, festivals, samenkomsten van drie of meer personen zijn strikt verboden, zeker al tot 1 juni. Het principe van het respecteren van minstens anderhalve meter afstand tot alle anderen wordt strikt gehandhaafd, met een uitbreiding van de bevoegdheden op gemeentelijk vlak. Thuisquarantaine betekent dat wanneer één gezinslid geïnfecteerd is, ook alle andere gezinsleden thuis moeten blijven. Op dit ogenblik wordt er gewerkt aan een regeling om studenten op een verantwoorde wijze doorheen het schooljaar te loodsen.

Terwijl ik dit verslag maak zit ik voortdurend te denken aan het droevige lot dat Zuid-Afrika de afgelopen decennia te beurt is gevallen wat infectieziekten betreft. Ik mag het huis niet verlaten om bijvoorbeeld een foto te maken van de versperringen op de grens tussen Nederland en België. Dat beeld zou veel zeggen, denk ik.

In de plaats daarvan voeg ik enkele foto’s toe die ik lang geleden, in 2002, maakte in Zuid-Afrika, wanneer Dingie van Rensburg me de ingrijpende gevolgen toonde van epidemieën in de Vrystaat. Het gaat over een landschap dat verschroeid is, maar uiteindelijk zijn vruchtbaarheid terugkrijgt. Daartussenin ligt Longhospitaal in Allanridge, een sanatorium waar ooit tuberculosepatiënten in quarantaine werden genomen maar dat in verval is geraakt omdat TB-patiënten daar niet langer thuishoorden. Hoe ernstig de corona-crisis ook is, ook zij zal worden overwonnen door een solidaire inspanning van ons allen, en zij zal een herinnering achterlaten die vlug tot de geschiedenis zal behoren.

• Tekst en foto’s: Herman Meulemans