Design en het Derde Rijk

  • 0

Nog maar zelden lag een tentoonstelling aan de basis van een dergelijke controverse. Want illustreren wat design voor het Derde Rijk betekende (of andersom), zit daar geen onafwendbare perverse finaliteit aan vast? Kan dit wel met de nodige afstand en zakelijkheid benaderd worden?

De wetenschappelijke basis en zelfs de goede bedoelingen worden niet in twijfel getrokken, maar is – het spreekwoord indachtig – met dit laatste de weg naar de hel niet geplaveid? We namen de proef op de som.

In het Design Museum in ’s Hertogenbosch vallen vlag en lading haarfijn samen. Wat de bezoeker aangeboden wordt, zit helemaal in de naam verwerkt. Design dus. En dat al sinds 1972.

Op zich niets opzienbarends, ware het niet dat het Museum, gelegen vlak tegenover de Oude Synagoge en het Anne Frank plein, door deze tentoonstelling plots in het oog van de storm belandde. Want is het überhaupt moreel verdedigbaar om dit thema aan te snijden? En zo ja, kan dat wel met de nodige sereniteit?

Deze en andere vragen lagen de voorbije maanden aan de basis van heel wat polemische stukken.

Ingebouwde paradox

Voor Directeur Timo de Rijk is het antwoord op beide alvast bevestigend. Tot vervelens toe herhaalde hij het. Voor hem is het een uitgemaakte zaak dat het hier om een onterecht genegeerd onderdeel van de bredere design-geschiedenis gaat. Het is bovendien een erg productieve periode gebleken. Eigenlijk hebben we hier te maken met een enorme paradox.

Op zich had Hitler een grondige hekel aan modernistische kunst en architectuur, maar toch bleef er altijd ruimte bestaan voor eigentijdse vormgeving. Het Derde Rijk was in zowel de kunst, architectuur als vormgeving een amalgaam van traditie en moderniteit.

Maar er is meer. Het succes van het modernisme na de tweede wereldoorlog kan ook niet los gezien worden van de periode die eraan vooraf ging. Traditionalisme en zeker classicisme raakte na 1945 “besmet” precies omwille van de voorkeuren van Hitler.

In moreel en esthetisch oogpunt was dit design toch de “goede” stijl, het is een uitgangspunt dat door deze tentoonstelling enigszins genuanceerd wordt.

Waarschuwing

Maar terug naar Den Bosch. Kosten noch moeite werden gespaard om de bezoeker duidelijk te maken dat deze tentoonstelling niets, maar dan ook niets, van een verheerlijking van het Nazisme of waar het voor staat in zich draagt.

De eerste obligate stopplaats is de tweede verdieping van het museum waar de bezoeker getrakteerd wordt op een film die duidelijk maakt voor welke gruwel het Nazisme en het totalitaire regime dat het uitbouwde wel stond.

De eigenlijke tentoonstelling bevindt zich een verdieping lager waar zo’n 250 vaandels, vlaggen, wapens, uniformen, meubels en maquettes uitgestald zijn. Tot jerrycans toe. Met wat slechte wil kan men dit als een heel andere tentoonstelling percipiëren.

Als een expositie over het Derde Rijk als dusdanig. Of wie weet, zelfs een heuse militaria beurs. Directeur de Rijk is er zich van bewust, zoals hij in NRC Handelsblad (12.9.2019) liet optekenen, dat zich mogelijk een bepaald soort bezoeker zal aandienen. Maar is dit een reden om het kind met het badwater weg te gooien?

“Een ten onrechte genegeerd deel van de design-geschiedenis”, herhaalt hij nog eens.

Alle voorzorgen werden trouwens genomen om dergelijke onprettige toestanden te vermijden. Zo is het strikt verboden als bezoeker wat dan ook te fotograferen of te filmen en voldoende aanwezige security kijkt hier waakzaam op toe.

De aanwezige objecten komen trouwens enkel uit musea. De deur van het wereldje van verzamelaars allerhande bleef bewust op slot. En niet onbelangrijk: vanaf dag één van de totstandkoming was het Museum in nauw overleg met de Joodse Gemeenschap betrokken.

“Griezeltentoonstelling”

Het is opmerkelijk hoe de polemiek ook de grens over stak. In La Libre Belgique, nog steeds dé toonaangevende krant in Franstalig België, werd zelfs een hele pagina aan de discussie gewijd. Enkele herkenbare argumenten worden opgerakeld.

Zo meent politica Viviane Teitelbaum, zelf ook auteur van enkele historische werken over WOII, dat onvoldoende de nadruk wordt gelegd op het feit dat design hier als een instrument van een moorddadig regime wordt misbruikt. Het is een stelling die aansluiting vindt bij wat ook recensente Joke de Wolf ventileerde. Zij meent dat de tentoonstelling een overkoepelend verhaal mist.

“Grootste probleem bij deze tentoonstelling is dat het verhaal dat het museum wil vertellen bij de voorwerpen, alleen in een audiotour te horen is”, stelt ze (Trouw, 7.9.2019). “Wie niet zwijgzaam elk van de 22 hoofdstukken van de audiotour afluistert, ziet vooral een naargeestige verzameling objecten.”

Elders heeft ze het ook over een “griezeltentoonstelling”.

Ondertussen loopt de tentoonstelling, nog te bezoeken tot 17 januari 2020, als een trein. De bezoekers zijn talrijk en, zoals we zelf mochten ondervinden, is het raadzaam tijdig een e-ticket vast te leggen. Incidenten zijn er naar verluidt nog niet geweest.

En het publiek dat we zelf zagen (op een weekdag, voor alle duidelijkheid) oogde vooral keurig, misschien met een licht overgewicht van de mannelijke 60 plusser. Wordt de soep dan toch niet zo heet gegeten als men ze opdient?

.............

 De Volkswagen Kever als design object

Beginnen en eindigen doet de tentoonstelling met een design object waar zonder meer een prettige connotatie aan vast hangt: de Volkswagen Kever.

Jarenlang had de Oostenrijker Ferdinand Porsche met zijn ontwerp bij Duitse fabrikanten met zijn ontwerp geleurd, maar zonder succes. Tot zijn landgenoot Hitler aan de macht kwam. Hij zag wel wat in die compacte, goede en betaalbare auto.

Het zou de Kraft durch Freude wagen worden. Een hele spaaractie werd opgezet, maar de duizenden gezinnen zagen hun spaargeld verdwijnen in de oorlogsinspanningen.

De oorlogskas moest gespijsd worden en de fabrieken waar de Kever zou gemaakt worden waren nodig om tanks, kanonnen en ander wapentuig te assembleren. Uiteindelijk zou het voertuig pas na de oorlog uitgroeien tot het gekende succesnummer.

.............

  • Foto’s: Design en Derde Rijk (uit Persmap museum)
Buro: MV
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top