Voormalig Staatssecretaris Theo Francken slaagde erin zich op enkele jaren tijd tot de top van de populariteitspolls te werken, maar dan barstte de bom. Een voormalig medewerker zou zich verrijkt hebben bij het afleveren van humanitaire visa aan Syrische Christenen. Het onderzoek loopt, niets is alsnog bewezen, maar politiek lijkt de schade op enkele maanden van de verkiezingen onvermijdelijk  te zijn geworden.

Ironisch genoeg kan men soms maar beter Staatssecretaris af zijn wanneer je in een schandaal vernoemd wordt. Dat je naam gelinkt wordt aan de onfrisse praktijken blijft dan misschien wel een feit, maar dat je de ondertussen de deuren van je kabinet achter je toegetrokken hebt heeft hét grote voordeel dat tot ontslag gedwongen worden niet langer een optie is. Net dat is de 'luxe' die Theo Francken (N-VA), tot voor enkele weken nog Staatssecretaris bevoegd voor Asielbeleid, vandaag heeft. Want als één zaak buiten kijf staat is dat 'Visagate' tot zijn vertrek uit de federale regering zou geleid hebben. Politieke verantwoordelijkheid, heet zoiets. Een concept dat in de Wetstraat flexibeler gehanteerd wordt dan in het Haagse Binnenhof. Maar zelfs in Brussel zijn er grenzen.

Welke politieke prijs zal voormalig Staatssecretaris voor Asielbeleid voor het Visa-schandaal betalen? (Foto: Arno Mikkor, Aron Urb [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons)

Christenen redden 

Net als elders in Europa is het asielbeleid een verhaal met vele regels. Er zijn voorwaarden, criteria en – vooral – een administratie die in grote mate autonoom oordeelt. Het verstrekken van zogenaamde 'humanitaire visa's', een voorrecht van de bevoegde Staatssecretaris, is een uitzondering die deze regel bevestigt. Niet dat elke screening wegvalt, alleen wordt die tot een minimum herleid. Voor het overige is het een discretionaire van de Staatssecretaris wie al dan niet een verblijfsvergunning ontvangt.

In het verleden werkte Theo Francken zich enkele keren in het nieuws met een aanzienlijke groepe Christenen die een begeerde visum hadden gekregen. De oorlog in Syrië woedde in alle hevigheid, een meedogenloos IS rukte op die mensen werden bedreigd. Door Francken's tussenkomst kon een deel van hen ontsnappen en richting België vertrekken. Beleidsmensen blijven echter ook politicus. En aan dergelijke humanitaire ingrepen is altijd een belangrijk public relations-aspect verbonden. Ook Theo Francken speelde dit ten volle uit.

Melikan Kucam wordt ervan verdacht grof geld te hebben verdiend aan het uitreiken van 'Humanitaire Visa' aan Syrische Christenen. (Foto: YouTube)

Melikan Kucam

We zijn inmiddels maanden verder en zopas kwamen enkele onfrisse praktijken bij de hele ingreep aan het licht. Kiezen is immers delen. Niet iedereen kan op het vliegtuig richting Europa gezet worden, alleen: waar trek je de grens? Wie verschaf je documenten en wie blijft? Het Kabinet van Staatsseceretaris Francken liet zich hiervoor bijstaan. Ene Melikam Kucam, zelf een Assyrische Christen die als achtjarige met zijn ouders als vluchteling in Vlaanderen neerstreek, speelde hierin een sleutelrol. De man, partijgenoot van Francken en gemeenteraadslid in Mechelen, deed dit vooral als een gerespecteerd iemand in zijn gemeenschap. Maar schijnbaar denkt het gerecht daar anders over toen ze hem vorige week halsoverkop in de boeien sloegen. Inmiddels wordt zijn aanhouding bevestigd en loopt het onderzoek. Concreet wordt hij beschuldigd van verrijking. Hij zou soms tot vele duizenden euro's ontvangen hebben om mensen een zo gekoesterde plaats op de lijst te bezorgen. Waar het feitelijk verhaal eindigt en de speculatie begint moet het onderzoek uitwijzen. 

Verkiezingsstrijd

De hele kwestie plaatst Theo Francken in een moeilijk parket. Want als er geen enkele aanwijzing is dat de toenmalige Staatssecretaris enigszins betrokken is bij de dubieuze praktijken, is hij het wel geweest die Kucam het vertrouwen schonk en hem een sleutelrol liet spelen in de hele operatie. In normale omstandigheden zou de druk op Francken ontzettend groot geworden zijn, waardoor ontslag onvermijdelijk werd. Alleen, een regeringscrisis zorgde er enkele weken geleden voor dat de N-VA uit de federale regering stapte, Francken van toen af ex-Staatssecretaris was en terug zijn plaats in het Parlement innam. Het land wordt nu bestuurd door een minderheidsregering 'lopende zaken', zoals dat in het jargon heet. Maar vooral: door de nakende verkiezingen van mei dit jaar, gebeurt alles in een erg gespannen electorale sfeer. Het zorgt ervoor dat de beoordeling van deze kwestie tot een vaak erg bitsige woordenstrijd leidt. In de praktijk is ze vooral een instrument die de voormalige en vrij gefrustreerde coalitiepartners tegen de N-VA inzetten. 

Politieke averij

De hele kwestie neemt wat surrealistische vormen aan. Men chargeert op de ex-Staatssecretaris (niet in het minst door zijn opvolgster), deze verdedigt zich door te wijzen op de collectieve steun van de voltallig regering voor zijn humanitaire operaties van weleer (wat de voormalige coalitiegenoten dan weer vergeten blijken te zijn) en de man waar het allemaal om draait blijft zolang het onderzoek loopt achter de tralies. Dat de hele kwestie tot in het uitzinnige politiek uitgebuit wordt, zorgt dat het belang van die ene obligate vraag steeds pertinenter wordt: welke schade zal de politicus Francken hieronder leiden?

Aanvankelijk, bij de start van de regering Michel I enkele jaren geleden, was hij de paria van het gezelschap (er werden hem louche contacten met rechts-radicale elementen verweten). Even zag het ernaar uit dat zijn optreden in de regering wel eens een historisch kort verhaal zou worden. Maar hij hield stand. Voerde een beleid (“streng maar rechtvaardig”) en wist vooral zijn imago te cultiveren. Hij zag zich stijgen in de populariteitspolls tot hij zopas zelfs de pole position bereikte. Kan hij die echter behouden met die aanslepend Visa-schandaal? De meeste analisten vrezen dat hij hier een stevige prijs voor zal betalen. Feiten door immers nauwelijks ter zake, perceptie des te meer. Zijn naam wordt in één adem met het schandaal genoemd, zelfs als hij erin zou slagen de maagdelijkheid van zijn opreden te bewijzen.