Etienne Vermeersch: "Vlaanderens meest toonaangevend public intellectual"

  • 0

Etienne Vermeersch, een uitgesproken stem in menig debat (Foto: Michiel Hendryckx [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons)

Een vrijdenker die God noch gebod kende is niet meer. Vorige week overleed Etienne Vermeersch, een filosoof die zijn stem in meer dan één debat deed luiden. Een kort portret.

Decennialang was Etienne Vermeersch hoogleraar aan de Universiteit van Gent (zijn benoeming vond plaats in 1965), maar ook veel meer dan dat. Hij doceerde verschillende filosofische vakken, en daarnaast was hij wat je zou kunnen omschrijven als een “public intellectual”.

Hij overleed vorige week op 84-jarige leeftijd. Ziekte deed hem voor euthanasie kiezen, een keuze waarvan hij zei “te sterven dankzij zijn levenswerk, elke mens moet dat voor zichzelf beslissen”. Het was maar een van de onderwerpen waarrond hij zich profileerde. En in deze ook als vurig pleitbezorger.   

Jezuïeten

Hij was een man van paradoxen, en ook weer niet. Van huize uit was hij uitgesproken Katholiek. In die mate dat hij als jongeling toetrad tot de Jezuïetenorde. “Het was de bedoeling dat wij later, aan de colleges, de nieuwe elites gingen klaarstomen”, zei Ludo Abicht, toenmalig studiegenoot, vriend van jaren en later zelf ook hoogleraar hierover. “Wij moesten de jongens – want vrouwen kwamen nog niet in aanmerking – voorbereiden op een goed, christelijk leven. En dus wilden de jezuïeten ons de best mogelijke wetenschappelijke opleiding geven.”

En daar begon het wat te knellen: “Natuurlijk lazen we Ignatius van Loyola, de oprichter van de jezuïetenorde, maar ze lieten ons ook kennismaken met Heidegger, Sartre, Merleau-Ponty. Ik heb daar ook Karl Marx en zijn kritiek op het christendom leren kennen.” Het leidde tot de uittreding van Vermeersch die tijdens zijn verder bestaan als uitgesproken vrijzinnig door het leven zou gaan. Het weerhield hem er niet van een grondige kennis van het Christendom te verwerven. Net zoals in een zekere fase van zijn leven de Islam voorwerp van zijn onderzoek werd.

André Leonard

Kenschetsend was een driedaagse die hij doorbracht met André Léonard, de toenmalige aartsbisschop. Het leverde stevige debatten op, zij het met sterk wederzijds respect. “Het is misschien vreemd om te zeggen, maar sinds die drie memorabele dagen van debat heb ik vaak voor hem gebeden”, verklaarde Léonard vlak na zijn overlijden.

En met enige ironie voegt hij eraan toe: “Ofwel is hij bij zijn dood in het niets verzonken, volgens de stelling die hij zelf verdedigde - in dat geval is hij er niet meer om me wat dan ook te verwijten. Ofwel, en dat hoop ik zowel voor hem als voor mezelf, heeft Vermeersch eindelijk ontdekt dat God bestaat en hem met barmhartigheid ontvangt.” In dat laatste geval moppert hij vast grommend: “Was ik maar nooit in debat getreden met die verdomde kerkvorst …”

Vlaamse ontvoogding

Er zijn zo van die thema’s waar Vermeersch altijd mee verbonden zal blijven. Zonder schroom ventileerde hij zijn mening. Zorgde dit voor controverse? Het zij zo. De demografie was jaren geleden al een van zijn stokpaardje. We zijn gewoon met te veel op deze planeet, oordeelde hij. En omdat een mens maar beter eerst voor eigen deur kan vegen koos hij er samen met zijn echtgenote voor bewust kinderloos te blijven.

Ook rond ethische thema’s als abortus of euthanasie profileerde hij zich. Soms nam zijn optreden ook meer concrete vormen aan. Toen een incident bij een uitgeprocedeerde vluchtelinge tot de dood van de betrokkene leidde, werd hij door de toenmalige regering aangesteld zich te buigen over hoe zo’n repatriëring op de meest menselijke en veilige manier kan gebeuren. “Ik heb nooit een meer ondankbare taak op mijn genomen”, zei hij hierover.

In 2008 was hij mede-ondertekenaar van het manifest van de zogenaamde Gravensteenegroep, een  amalgaam van progressieve intellectuelen en/of opiniemakers die voor een Vlaamse onafhankelijkheid ijverden. Vermeersch stak die Vlaamsvoelendheid nooit onder stoelen noch banken. Hij zag er vooral de sociale dimensie van in. De Gravensteengroep wou vooral het signaal uitsturen dat dit onderwerp geen exclusiviteit van de rechterzijde was.

Als vrijzinnige stelde Vermeersch zich scherp op tegenover de Islam, en meer in het bijzonder de maatschappelijke plaats die dit – en andere – geloof opeiste. Ooit noemde hij de boerka als religieus symbool erger dan de swastika. Een uitspraak die veel reactie losmaakte, in die mate dat hij er zich voor verontschuldigde.

Bach

Etienne Vermeersch werd in intieme kring begraven. Het was een plechtigheid, zo werd bekend gemaakt, met heel wat muziek van Bach waar hij dol op was. Sommigen zien hierin het teken dat het religieuze altijd ergens bij de man is gebleven. Honi soit qui mal y pense

Buro: MV
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top