Met de komst van mensen als Antjie Krog, Tom Lanoye en Marlene Dumas was er stevig uitgepakt om van de boekpresentatie een happening te maken. Ook Ronelda Kamfer en Diana Ferrus gaven door middel van een videoboodschap acte de présence. Die aandacht op woensdagmiddag 12 juni aan het Spui 25 in Amsterdam was terecht.

Diana Ferrus en Ronelda Kamfer

Antjie Krog, Tom Lanoye en Marlene Dumas

Want met My Mother’s Mother’s Mother: South African Women’s Writing from 17^th Century Dutch to Contemporary Afrikaans hebben Pieta van Beek en Annemarié van Niekerk een werk afgeleverd dat als een monument mag worden beschouwd.

Letterlijk, want het gaat om een dikke pil van nog net geen duizend pagina’s met een prachtige omslag, verluchtigd door vrouwenbeelden uit het werk van Marlene Dumas. Een boek dat het qua uiterlijk niet slecht zal doen op het bijzettafeltje, maar het gaat natuurlijk om de inhoud. Voor het werk moet in Nederland de lieve som van € 69,50 worden neergeteld, en dan heb je ook wat, want het is een standaardwerk dat jaren meegaat en regelmatig geraadpleegd of voor het plezier gelezen kan worden.

De ondertitel van My Mother’s Mother’s Mother luidt: South African Women’s Writing from 17^th Century Dutch to Contemporary Afrikaans. Het is een literatuurgeschiedenis in het Engels met heel veel teksten in de oorspronkelijke taal, het Nederlands of Afrikaans, die op hun beurt weer in het Engels vertaald zijn.

Daarmee kan de stem van vrouwen uit Zuid-Afrika, bekend of onbekend, uit ongepubliceerde teksten of veelverkochte bundels, eindelijk integraal worden gehoord. Niet dat alle teksten afkomstig zijn van onbekende vrouwen, maar het is algemeen bekend dat om welke reden dan ook de literatuurgeschiedenissen beheerst worden door mannen. Daar is dan nu, althans voor Zuid-Afrika, verandering in gekomen.

Pieta van Beek begon haar introductie met de vertelling dat de wordingsgeschiedenis van het boek teruggaat tot 1989, toen zij tijdens een wandeling in Stellenbosch stuitte op een opmerkelijk grafschrift, geschreven door een vrouw die rond 1800 man en kinderen had verloren. Het was voor Pieta de eerste Nederlandse tekst van een vrouw uit Zuid-Afrika. Vanzelfsprekend, meerdere teksten zouden volgen, maar Pieta’s nieuwsgierigheid was gewekt.

Pieta van Beek en Annemarié van Niekerk

Tijdens een ontmoeting met Annemarie van Niekerk in 2009 rijpte langzaam maar zeker het idee voor een magnum  opus over teksten en literatuur van vrouwen uit Zuid-Afrika, in het Nederlands en Afrikaans, van Krotoa (Eva) tot Antjie Krog, van dagboekaantekeningen van Susan Smit tot Ronelda Kamfer, van diepgelovige teksten – veel vrouwen kenden eeuwenlang als enig boek de Statenbijbel – tot rauw protest.

De twee vrouwen begonnen enthousiast aan hun odyssee door een heel specifiek hoekje van de wereldliteratuur maar het was natuurlijk een lastige megaklus: vaak hadden ze het idee dat ze de Drakensbergen nog moesten oversteken, want teksten verzamelen is één, een uitgever vinden en geld bij elkaar lobbyen is twee.

Het boek is niet alleen een reis die begint met Krotoa (Eva) en eindigt met het tijdperk Mandela.  Krotoa was de bediende van Jan van Riebeeck die Nederlands leerde en als tolk tussen de Nederlanders en de Khoi fungeerde, en via tijdsbegrippen als de Grote Trek, Boerenoorlog, Apartheid, Sharpeville en Mandela eindigt het boek bij de stem van de zwarte en de witte vrouw.

Nee, tussendoor zien we de ontwikkeling van het Nederlands naar het Afrikaans, maar belangrijker nog de weerbarstige emancipatie van de vrouw in Zuid-Afrika: van een vrouw die geacht wordt gehoorzaam te zijn aan de man en ondertussen moet werken op het land en kinderen moet baren, naar een zelfstandige vrouw die autonoom haar eigen teksten schrijft en een eigen bestaan leidt.

Dat laatste maakt de teksten van vrouwen uit vroeger eeuwen des te opmerkelijker, omdat ze nauwelijks tijd (en pen en papier!) hadden om hun gedachten op schrift te stellen. Ongemerkt sloot de indrukwekkende videoboodschap van Diana Ferrus en haar gedicht “vir Saartjie Baartman” daarop aan. Sarah Baartman, de vrouw die ooit als exotische wezen in Europa werd tentoongesteld, had zelf geen stem, maar Diana Ferrus gaf haar die stem terug: “ek is hier om jou huis toe te neem.”

Schrijver, vertaler, maar eigenlijk meer nog performance-kunstenaar Tom Lanoye, levend en pendelend tussen Vlaanderen en Zuid-Afrika  maakte indruk met zijn lezing uit Koningin (u leest het goed: koningin)  Lear “en natuurlijk moest er ook een Vlaming bij zijn, dus dat ben ik dan maar.”

Toen was het de beurt aan Antjie Krog. Antjie is inmiddels een icoon in de meertalige omgeving van het Afrikaans en Nederlands, en eigenlijk niet alleen dat, want haar inzet voor de  omgang met andere (Afrikaanse) talen [Afrikaans: Afrikatale – MvH, Voertaal] is bekend. Ze vertelde over haar moeder (ook schrijver) en las daarna een aantal gedichten voor, die afgewisseld werden door een door Tom Lanoye voorgelezen vertaling.

Marlene Dumas mocht tenslotte één van de eerste exemplaren ontvangen.

Marlene Dumas en Pieta van Beek

De bitterballen werden inmiddels binnengebracht maar niemand die zich er aan stoorde dat de lezing uitliep. Aandacht voor de stem van vrouwen en literatuur kan anno 2019 blijkbaar nog  op veel enthousiasme rekenen.