Het had de kers op de taart moeten zijn, maar tegelijk oogde het misschien allemaal wat te mooi om waar te zijn. Via een 'privé-verzamelaar' stelt het Museum voor Schone Kunsten in Gent (MSK) zesentwintig werken van Russische avant-garde kunstenaars tentoon. Een panel van experts zijn er echter van overtuigd dat deze schilderzijn vals zijn. Een onderzoek moet duidelijkheid scheppen.

Museum voor Schone Kunsten Gent
https://commons.wikimedia.org

Enkele maanden geleden opende het MSK een nieuwe tentoonstelling van zijn permanente collectie. Toch zijn 26 werken hieruit geen eigendom van het museum. Ze worden toegeschreven aan Kazimir Malevich, Wassily Kandinsky, Vladimir Tatlin, Lazar el Lissitzky, Alexei Jawlenski, Natalia Goncharova, Mikhail Larionov en andere Russische avant-gardekunstenaars. Eigenaar is een zekere Igor Toporovski, een kunstverzamelaar uit Brussel, die ze voor een lange periode aan het MSK uitgeleend heeft.

Unanieme experts

Kazimir Malevich
https://commons.wikimedia.org/

Vrij snel viel het enkele experts op dat aan de werken een geurtje hangt. Ze staken de koppen bij elkaar en ventileerden hun twijfels in een opiniestuk, verschenen in De Standaard. “Alle getoonde werken kunnen hoogst twijfelachtig worden genoemd”, benadrukken ze. “Ze hebben geen tentoonstellingsgeschiedenis, zijn in het verleden nooit in ernstige wetenschappelijke publicaties opgenomen en hebben geen traceerbare sporen van een verkoop. (…) De tentoongestelde schilderijen van Wassily Kandinsky en Alexei Jawlensky zijn niet opgenomen in de oeuvrecatalogi, die internationaal erkend zijn als de definitieve bronnen om het werk van die artiesten vast te leggen. Voorwerpen zoals een koopwarenmand en een spinrok die zogezegd door Kazimir Malevich versierd zouden zijn, hebben geen gekende analogen en er bestaan geen historische documenten of zelfs maar vermeldingen dat Malevich ooit dergelijke objecten zou hebben versierd.”

Ze zijn ook streng voor het museum. “Het museum publiceerde geen catalogus van de tentoongestelde werken en geeft buiten de naam van de eigenaar geen enkele informatie over hun herkomst of tentoonstellings­geschiedenis”, klinkt het. Ze kunnen maar beter weggehaald worden, concluderen ze.

Alexej von Jawlensky (selfportrait)
https://commons.wikimedia.org/

Ook de Nederlandse expert Peter van Beveren zit op eenzelfde golflengte. Nadat hij de foto's in de krant zag, wist hij naar eigen zeggen “onmiddellijk”. “Er zit niet één werk bij dat origineel is”, verklaarde hij. “Het is niet voor niets dat grote veilinghuizen als Christie's en Sotheby's geen Russen meer veilen. Het risico is veel te groot. Als ik expertises op Russisch werk uitvoer, is de grote meerderheid vals. Je moet wel gek zijn om er nog aan te beginnen.” Het MSK omschrijft hij als “naïef”.

Duidelijkheid scheppen

Uiteindelijk mengde de Vlaamse Minister van Cultuur Sven Gatz zich in de discussie. Eerder werd geopperd dat hij banden heeft met de eigenaar, maar de Minister ontkende dat hij enige rol heeft gespeeld in de beslissing deze werken tentoon te stellen in het MSK. Beide hebben mekaar ontmoet, dat klopt. Na afloop van het gesprek stelde Gatz enkele musea voor die belangstelling zouden hebben voor de omstreden schilderijen, maar daar eindigde zijn rol.

Uiteindelijk heeft de minister samen met het MSK én de eigenaar besloten een expertencommissie op poten gezet die klaarheid moet scheppen. ”Het is niet aan de overheid om te bepalen welke werken in een museum tentoongesteld moeten worden” stelt hij in De Tijd.  “Maar aangezien de discussie omtrent de echtheid van de collectie van Toporovski grote proporties aanneemt, lijkt het ons raadzaam om snel voor klaarheid te zorgen.” Verwacht wordt dat die klaarheid er midden februari zal zijn.

Mikhail Fyodorovich Larionov (Wikipedia)
https://commons.wikimedia.org/

In afwachting van duidelijkheid, besloot het MSK de werken gewoon te laten hangen. Een beslissing met lucratieve gevolgen, zo blijkt. Naar eigen zeggen mocht het museum sinds het begin van de controverse tien percent meer bezoekers verwelkomen.