De Vlaamse regering heeft besloten de ontwikkelingssamenwerking met Zuid-Afrika te herzien en op termijn zelfs stop te zetten. 

Een verontrustende ontwikkeling, vindt Yves T’Sjoen. Want het zijn vooral kinderen uit achtergebleven gemeenschappen die door de economische problemen van het land worden geraakt. 

Hij doet een beroep op de Vlaamse regering om Zuid-Afrika te blijven steunen. Met onderwijs als prioriteit.

Twee weken geleden is in Zuid-Afrika het nieuwe schooljaar van start gegaan. Miljoenen kinderen stonden op woensdag verwachtingsvol aan de schoolpoort. De media berichtten over jeugdig enthousiasme en nieuwe uitdagingen.

Het belang van tweetalig onderwijs is meermaals aan bod gekomen. Er zijn nogal wat onderwijsinstellingen in het land die naast lessen in het Engels onderricht in de moedertaal aanbieden – in het Afrikaans, Xhosa, Zoeloe, Sotho of een van de vele andere inheemse talen. De geestdrift waarmee zoveel leerkrachten die taak ter harte nemen, is indrukwekkend. Meertalig onderwijs is heus niet alleen in Zuid-Afrika van levensbelang. De toekomst van kinderen wereldwijd is ervan afhankelijk. Meertaligheid, aandacht voor taal, is de basis voor het maatschappelijk bestel. Zéker in een cultureel divers en veeltalig land zoals Zuid-Afrika.

Zuid-Afrika klautert politiek en economisch uit een diep dal

Maar niet alle scholen kunnen leerlingen een toekomstperspectief bieden. Dat is funest voor een land waar de uitdagingen niet gering zijn. Zuid-Afrika is een land waar de economische recessie ook de kinderen raakt. De armoede is er op vele plaatsen schrijnend.

Na het presidentschap van Jacob Zuma is het momenteel alle hens aan dek om puin te ruimen. Een ondankbare taak voor de zetelende president Cyril Ramaphosa. De ANC-fractie die nog altijd om opportunistische redenen zich achter Zuma schaart, is bijzonder actief achter de politieke schermen. De zichzelf verrijkende apparatsjiks en Zuma-aanhangers maken het voor het huidige bestuur lastig om krachtdadig beleid te voeren. Iedere dag vallen er lijken uit de kast. Ook het onderwijsbeleid krijgt met problemen te maken.

De economische crisis waarin Zuid-Afrika zich bevindt – met een munt die zich pas de afgelopen tijd wat lijkt te handhaven – laat sporen na in het onderwijs. In het journaal zijn beelden te zien van kinderen die op hun langverwachte eerste schooldag de gebouwen niet kunnen betreden. Bij gebrek aan goede infrastructuur, door protestmanifestaties aan de schoolpoorten van ouders die geen studiemateriaal voor hun kinderen kunnen bekostigen. In een krantenbericht lees ik over kinderen die iedere dag twaalf kilometer moeten stappen naar school omdat het transport niet is geregeld.

Voor het onderwijs in Zuid-Afrika is Vlaanderen ondernemend. Er is het VVOB Zuid-Afrika (organisatie gericht op gelijke kansenonderwijs en duurzame ontwikkeling) met steun van de federale en de Vlaamse regering én de EU. 

Vlaamse regering

In dat licht is het besluit van de Vlaamse regering vreemd. De regering heeft besloten de ontwikkelingssamenwerking met Zuid-Afrika te herzien en op termijn zelfs stop te zetten. De ontwikkelingssamenwerking met Malawi en Mozambique blijft ongewijzigd.

In het regeerakkoord 2019-2024 staat dat “de samenwerking met Zuid-Afrika wordt geheroriënteerd van een ontwikkelings- naar een sterke politiek-economische diplomatieke samenwerking in de brede zin, zodat deze samenwerking geen beroep meer doet op middelen van ontwikkelingssamenwerking”.

Op de website van het departement Buitenlandse Zaken van de Vlaamse overheid staat nochtans het volgende te lezen: “Zuid-Afrika en Vlaanderen hebben sinds 1994 een nauwe samenwerking uitgebouwd op het gebied van cultuur, onderzoek en innovatie, handel, onderwijs, taal, mensenrechten en jeugdbeleid. Tal van actoren zijn daarbij betrokken: overheidsdepartementen, onderwijs- en onderzoeksinstellingen, culturele actoren, ngo’s, bedrijven en private partners.” Zuid-Afrika wordt samen met Mozambique en Malawi genoemd als “een van de drie prioritaire landen van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking” in zuidelijk Afrika.

Dan volgt deze passage: “Vlaanderen gaat in dialoog met de Zuid-Afrikaanse overheid en sluit een vijfjaarlijkse landenstrategienota af om het kader van de samenwerking vast te leggen. We zetten in op de ontwikkeling van kmo’s [kleine of middelgrote ondernemingen, red.] en ondersteunen sociale innovaties en ondernemers die een antwoord bieden op maatschappelijke uitdagingen. We hebben oog voor de effecten van de klimaatverandering op de samenleving en engageren ons om de weerbaarheid van de meest kwetsbare groepen te verhogen.”

Er bestaat dus een kader voor de ontwikkelingssamenwerking met Zuid-Afrika (3de Landenstrategienota 2017-2021). Dat kader is vastgelegd door de vorige regering, en is nog maar twee jaar geldig. Wat dan?

In Zuid-Afrika lopen prachtige ontwikkelingssamenwerkingsprojecten die het land en de inwoners economisch vooruit helpen. Er zijn de economische relaties, kmo’s die zaken doen met Zuid-Afrika. De crux in het document van Buitenlandse Zaken is natuurlijk het vastleggen van “het kader van de samenwerking”. Wat houdt het kader na 2021 precies in? Een en ander is voorlopig onduidelijk. De stekker wordt uit de samenwerking gehaald, zoveel is duidelijk.

Ontwikkelingssamenwerking

Nochtans heeft het land net als zovele andere landen op het Afrikaanse continent hoogdringend, meer dan ooit tevoren, behoefte aan steun vanuit Europa. De samenwerking geldt wat mij betreft in eerste instantie het onderwijs.

De Zuid-Afrikaanse overheid ruimt thans puin, maar het is dweilen met de kraan open. Dit is een land van ongekende mogelijkheden, waar voor alle duidelijkheid ook prachtige maatschappelijke projecten worden gerealiseerd. Nochtans komt er elke dag toch weer een schandaal aan het licht. Metaforisch dan. De elektriciteitsvoorziening is niet optimaal. Om de paar dagen, soms iedere dag, is er sprake van “beurtkrag”, ofwel een elektriciteitsonderbreking van enkele uren. Ook de scholen worden hierdoor geraakt.

Zolang de huidige president het binnenlands bestuur niet op orde krijgt – het resultaat is minimaal, de mensen raken steeds meer ongeduldig – zijn kinderen de eerste slachtoffers van wanbestuur en een lege staatskas. In Zuid-Afrika is stilaan en noodgedwongen een algehele privatisering aan de gang, met alle gevolgen van dien. Het zijn niet altijd de best gekwalificeerde mensen die in het bestuur zetelen. Dat sinds vele jaren in de elektriciteitsbevoorrading onvoldoende kan worden voorzien, is een teken aan de economiewand.

Klaslokalen zonder elektriciteit, verouderde of geen schoolboeken en onderbetaalde leerkrachten… De arme kinderen van Zuid-Afrika kunnen niet zonder onze steun. De Europese Unie en dus ook de Vlaamse gemeenschap wacht een belangrijke opdracht in Afrika. Het is in dit licht van het grootste belang dat de huidige Vlaamse regering, met een hart voor het Afrikaans en Zuid-Afrika, snel een landenstrategienota bekendmaakt waarin gepreciseerd wordt in welk “kader” de ontwikkelingssamenwerking met zuidelijk Afrika al dan niet wordt voortgezet. Afbouwen is geen optie. De kinderen van Afrika zijn afhankelijk van deze samenwerking. Vlaanderen zal toch niet helpen om het licht helemaal uit te doen?

• Yves T’Sjoen (UGent) is momenteel gastprofessor aan de Universiteit van Suid-Afrika (Pretoria).