Aster Berkhof, pseudoniem van Lode Van Den Bergh, een van de meest gelezen Vlaamse auteurs van de vorige eeuw, is op 29 september jongstleden overleden in zijn woonzorgcentrum – hoe mooi toch klinkt dat in het Afrikaans: aftreeoord – nabij Antwerpen.

Aster Berkhof (Foto: TouTube)

Op 18 juni was hij 100 jaar geworden en uitgebreid gevierd. In zijn geboortedorp Sint-Jozef Rijkevorsel in de Kempen, een streek waar de natuur nog altijd hand in hand gaat met de sporen van de industriële revolutie, is hij een ware volksheld geworden. Vanuit zijn ouderlijk huis aan het kanaal kon hij urenlang de schepen gadeslaan en dromen van verre landen. Aster Berkhof laat een indrukwekkend œuvre van 101 boeken na: literaire romans, jeugdboeken, misdaadverhalen, reisreportages en pure ontspanningsboeken. Stuk voor stuk boeken die populair werden en gespreksstof aanreikten in brede kringen van de samenleving.

Aster Berkhof gebeeldhouwd in brons door Maria Verschueren (Foto: Herman Meulemans)

Zoals dat in de Afrikaanse literatuur ook vaak het geval is, is bij Aster Berkhof de vonk om te schrijven overgeslagen vanuit zijn warme thuis, waar zijn vader hoofdonderwijzer was in een dorpsgemeenschap die weinig perspectief bood aan de jongeren. Van kindsbeen af stond Lode Van Den Bergh in bewondering voor de heide, die in de vroege winter het mooist was. Maar diezelfde heide was ook het symbool voor armoede, leegte en eenzaamheid. “Eigenlijk hebben drie zaken mijn leven en werk bepaald,” zo drukte hij het op 90-jarige leeftijd nog uit, “het sociale onrecht, het verzet tegen de dwang van mijn geloof en mijn drang om mijn kennis van de wereld uit te breiden.”

Karel Michielsen toont trots de drukproef van zijn pas verschenen boek Aster Berkhof: 100 jaar nieuwsgierigheid – Antwerpen, Uitgeverij Houtekiet, 2020 (Foto: Els Wouters)

Cover van het boek van Karel Michielsen

Onlangs ben ik op verkenning geweest in Sint-Jozef Rijkevorsel – met mondkapje op, want de coronacrisis woedde er volop – waar je nog altijd de sfeer opsnuift van de grauwe, onvruchtbare heide en je tegelijkertijd wordt overweldigd door wat er overblijft van de steen- en cementfabrieken van weleer die enkelen rijk maakten en de meesten arm hielden. De vaart voor de deur van het ouderlijk huis en de eindeloos voorbijvarende schepen leidden de blik van de jonge schrijver af van het lokale naar de grote wereld.

Oude cementfabriek in Sint-Jozef Rijkevorsel, geboortedorp van Aster Berkhof (Foto: Herman Meulemans)

Aster Berkhof werd een echte globetrotter. Hij reisde naar Lapland, Marokko, Mexico, maakte een reis rond de wereld, Phileas Fogg achterna, en bezocht vele Afrikaanse landen. Hij schreef er sociaal bewogen romans over en maakte reisreportages voor het grote publiek. In Zuid-Afrika kristalliseerde alles zich uit wat hem als schrijver en mens voortdreef. Aan zijn meesterwerk, Het huis van mama Pondo, dat uitkwam in 1971 en in Vlaanderen als een bom insloeg, schreef hij drie jaar, met daaraan voorafgaand nog veel opzoekwerk. Aan geen enkel ander boek had hij zo lang gewerkt.

Cover van Het huis van mama Pondo, 7e druk, 1980

Het huis van mama Pondo is het verhaal van een zwarte familie in het door apartheid getekende Zuid-Afrika in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw. Het is een schokkend en meedogenloos tijdsdocument over de onderdrukking van de zwarte bevolking. Het blijft de lezer tot het einde fascineren, vooral omdat de auteur in de bitterste ellende nog poëtische momenten weet te scheppen.

Om de beroerde situatie helemaal uit te klaren, was Aster Berkhof graag in 1960 naar Zuid-Afrika vertrokken, maar hij kreeg daar pas toelating voor in 1967, toen hij ook als een bezetene begon met schrijven.

De roman lokte in Vlaanderen heftige kritiek uit maar luidde tevens een periode in van maatschappelijk gedragen verzet tegen het apartheidsregime. Omdat Zuid-Afrika Aster Berkhof enorm had aangegrepen, kwam hij in meerdere van zijn volgende boeken nog terug op de verscheurdheid van het land en de ondraaglijke pijn veroorzaakt door het racisme.

Lees-, kijk- en luistermateriaal:

• Aster Berkhof, Het huis van mama Pondo. Antwerpen/Amsterdam, Standaard Uitgeverij, 1980, 7e druk, 354 blz. ISBN 90 02 13218 2

• Sprankelende, rijk gedocumenteerde levensschets en uitgebreide bibliografie, eerder dit jaar gepubliceerd: Karel Michielsen, Aster Berkhof: 100 jaar nieuwsgierigheid. Antwerpen, Uitgeverij Houtekiet, 2020, 212 blz. ISBN 978 90 8924 828 2

• VRT-reportage over het overlijden van Aster Berkhof: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/09/29/schrijver-aster-berkhof-is-gestorven--/

• RTV-reportage over de viering van de 100e verjaardag van de schrijver: https://www.rtv.be/artikels/aster-berkhof-emotioneel-bij-viering-100ste-verjaardag-a84161

• Bijdrage van Koen Vermeiren over Het huis van mama Pondo in Lexicon van literaire werken, 2002: https://www.dbnl.nl/tekst/anbe001lexi01_01/lvlw00030.php

• RTV-interview met Karel Michielsen, goede vriend van Aster Berkhof: https://www.rtv.be/artikels/aster-berkhof-man-van-de-wereld-en-van-rijkevorsel-a88629