Taai onderhandelinge lê in die komende paar maande vir die regering voor indien hy sy begroting, wat die afgelope week by die parlement ingedien is, goedgekeur wil hê.
Die regering is afhanklik van die steun van ten minste een groot party (DA, EFF, of MK) om die begroting deur te voer. Die DA se 87 stemme is tans die ruggraat van die RNE se meerderheid, en sonder hulle moet die ANC tientalle stemme elders kry.
Al drie hierdie groter partye het reeds aangedui dat hulle nie die begroting in sy huidige vorm sal steun nie, omdat hulle sterk gekant is teen enige verhoging van BTW.
❌ SA, the ANC has proposed a VAT increase, meaning higher food prices and a tougher life for us ALL! The DA rejects the ANC’s VAT hike—we will fight for more jobs and real economic growth.
Read: https://t.co/LsaLdPMmPX#NoToVATIncrease #BudgetSpeech2025 pic.twitter.com/zOzlYlAjf1
— Democratic Alliance (@Our_DA) March 12, 2025
As die Suid-Afrikaanse parlement nie die begroting goedkeur nie, kan dit ernstige gevolge hê, afhangende van die politieke dinamika en die stappe wat daarna geneem word.
Dit sal nie noodwendig die einde van die regering beteken nie, maar dit sal intense onderhandelinge, moontlike aanpassings en tydelike finansiële maatreëls vereis om die staat aan die gang te hou. Die RNE se eenheid sal ook hierdeur getoets word.
Na die algemene verkiesing van 29 Mei 2024 het die ANC sy absolute meerderheid verloor en 159 setels (uit 400) in die Nasionale Vergadering verower, wat ongeveer 39,8% van die totale setels is. Om ’n begroting goed te keur, benodig die regering ’n gewone meerderheid, dit wil sê 50% + 1 stem, of 201 stemme. Die ANC is dus 42 stemme kort van ’n meerderheid op sy eie.
Die RNE bestaan uit die ANC (159 setels), DA (87 setels), IFP (17 setels) en ’n paar kleiner partye soos die PA (9 setels), Vryheidsfront Plus (6 setels) en GOOD (1 setel), plus nog ’n paar partye. Saam gee dit die RNE ’n teoretiese totaal van minstens 273 setels, ruim bo die 201 wat nodig is. Maar die begroting wat op 12 Maart 2025 voorgelê is, het spanning in die RNE veroorsaak, veral oor kwessies soos die voorgestelde BTW-verhoging van 1% oor twee jaar.
As die ANC (159) plus kleiner RNE-bondgenote, soos die IFP (17) en PA (9), saam 185 stemme het, is hulle steeds 16 stemme kort van 201. Selfs as daar meer kleiner partye bykom (byvoorbeeld GOOD met een en ander met ’n paar setels), moet ’n groot party soos die DA of EFF oortuig word.
Sonder die DA moet die ANC dus minstens een van die EFF of MK oorreed, en selfs dan kan kleiner partye se stemme nodig wees om die 201 te bereik.
Beide die EFF en MK het dit reeds duidelik gemaak dat hulle nie ten gunste van die begroting sal stem indien BTW verhoog word nie.
♦️Must Watch♦️
The EFF President and Commander In Chief, Julius Malema engaging with members of the media outside Parliament.
This was not unexpected, they were playing tricks on us, they said 2% but the real intention was to increase VAT, with 0.5% this year and 0.5%, next… pic.twitter.com/xiHcoMIq55
— Economic Freedom Fighters (@EFFSouthAfrica) March 12, 2025
Vakbonde en burgerlike organisasies, soos Cosatu en Solidariteit, sal moontlik ook protesaksies of veldtogte loods teen ongewilde maatreëls in die begroting. Dit kan druk op die regering plaas om verligtingsmaatreëls, soos subsidies of belastingkrediete, te oorweeg om die impak te versag.
#COSATU is calling upon @ParliamentofRSA to exercise its legislative authority to amend the @Treasury_RSA 2025/26 Budget to scrap the 0.5% #VAT hike @MorningLiveSABC @GovernmentZA @PresidencyZA pic.twitter.com/jQO9VDBuh4
— @COSATU Today (@_cosatu) March 13, 2025
Volgens die Grondwet van Suid-Afrika (Hoofstuk 4 en 13) en die Money Bills Amendment Procedure and Related Matters Act (Wet 9 van 2009), moet die Nasionale Vergadering die begroting, insluitend die Appropriasiewet en die Verdeling van Inkomste-wet, goedkeur. Dit is ’n voorstel van die minister van finansies wat deur die kabinet gesteun word. As die parlement dit verwerp, word dit nie outomaties wet nie.
Anders as in sommige parlementêre stelsels (soos in Brittanje), lei ’n verwerping van die begroting in Suid-Afrika nie noodwendig tot die onmiddellike ontbinding van die regering of ’n outomatiese verkiesing nie. Die Grondwet spesifiseer nie dat die regering moet bedank as die begroting verwerp word nie.
’n Verwerping kan wel geïnterpreteer word as ’n vertrouekwessie in die regering. Artikel 102 van die Grondwet bepaal dat as ’n mosie van wantroue in die president of die kabinet met ’n meerderheid gesteun word, die president en kabinet moet bedank. Indien opposisiepartye die begrotingsverwerping as basis gebruik om so ’n mosie in te dien en dit slaag, kan dit lei tot die val van die regering en ’n nuwe verkiesing.
Die mees waarskynlike uitkoms tans is dat die tesourie terug na die tekenbord gaan om die begroting aan te pas en verdere konsultasies met koalisievennote te hou.
#Budget2023 #BudgetSpeech Minister of Finance, Enoch Godongwana, Deputy Minister @DrDavidMasondo, Acting DG Ismail Momoniat, and SARS Commissioner @EdKieswetter pic.twitter.com/lTDxfW7VM2
— National Treasury (@TreasuryRSA) February 22, 2023
As daar geen begroting betyds goedgekeur word nie (teen die begin van die fiskale jaar op 1 April), kan die regering volgens Artikel 29 van die Public Finance Management Act (PFMA) beperkte uitgawes uit die Nasionale Inkomstefonds magtig om noodsaaklike dienste aan die gang te hou. Dit is egter nie ’n langtermyn-oplossing nie en kan finansiële onsekerheid veroorsaak.
Suid-Afrika het nog nie ’n geval gehad waar die begroting finaal verwerp is sedert die demokratiese era begin het in 1994 nie. Die uitstel in Februarie 2025 was reeds ongekend, en ’n finale verwerping van die begroting sal nog ’n stap verder wees.
Lees ook:
Press release: The budget points to a constitutional blind spot
