https://www.inspiratiefestival-terschelling.nl/de-nieuwe-bijbelvertaling-2021-81

Bijbel, Nieuwe Bijbelvertaling 2021 (NBV21), Vernieuwde en verbeterde versie van de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004.
Haarlem/Antwerpen, Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, 2021

ISBN: 978 90 8912 4005

(literaire editie)
Amsterdam: Querido, 2021

ISBN: 978 90 2142 8758

........

De Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 is grondig herzien. De opmerkingen van lezers zijn erin verwerkt en het boek heeft een upgrade gehad naar de laatste stand van zaken in het bijbelonderzoek. Zo’n 12 000 aanpassingen heeft de herziene druk gekregen. De meest revolutionaire verandering is de terugkeer van de eerbiedshoofdletter.

..........

De Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 is grondig herzien. De opmerkingen van lezers zijn erin verwerkt en het boek heeft een upgrade gehad naar de laatste stand van zaken in het bijbelonderzoek. Zo’n 12 000 aanpassingen heeft de herziene druk gekregen. De meest revolutionaire verandering is de terugkeer van de eerbiedshoofdletter.

Grijswitte kaft

Op de harde, grijswitte kaft van het boek staat “Bijbel” in goudgele letters gedrukt. Verder is alles in dezelfde tint grijs. Voorop staan ook de eerste woorden van het boek in het kaft gegrift, die voor veel mensen veel betekenen: de eerste vierenhalve verzen uit Genesis 1. Ik heb zelf ook tot mijn 20e dagelijks in de Bijbel gelezen. Ik stond ermee op en voor het slapen gaan, las ik erin – afsluitend met gebed.

Op het achterkaft vermeldt het boek eveneens ingegrift de laatste drie verzen van de bijbel, Openbaring 22:20-21. In veel kleinere letters onderaan de naam van de uitgever, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, ook in goudgele letters. De tekst is nauwelijks te lezen; alleen maar ingedrukt in het kaft. Je moet een beetje spelen met het boek om aan de hand van de schaduwen de letters te lezen, over de rug van het in linnen gebonden boek. Het sluit prachtig aan op de sobere kaft van het boek.

Uitgangspunten

Het uitgangspunt is het voorlezen van de heilige schrift. De tekst moet goed voorgedragen kunnen worden en dan ook begrijpelijk zijn. In de verantwoording lichten de vertalers toe wat er zoal is aangepast ten opzichte van de vorige versie van de vertaling:

• Teksten zijn beter te vergelijken met elkaar.
• Motieven en verbanden worden meer met elkaar gelegd door middel van verwijzingen onderaan de bladzijde.
• Vertaalkeuzes worden toegelichten in extra voetnoten.
• Minder is meer, onnodig invullingen aan vertalingen zijn weggehaald.
• Eerbiedshoofdletters zijn toegepast in persoonlijke voornaamwoorden die betrekking hebben op God, Jezus of de Heilige Geest.

U = afstand

.........

Vooral de laatste is een ingrijpend verschil, ontstaan op verzoek van lezers. Het maakt de bijbel een stuk conservatiever. Het gebruik van “u” betekent al afstand. In het dagelijks taalgebruik hanteren veel mensen nauwelijks “u” als ze iemand anders aanspreken.

..........

Vooral de laatste is een ingrijpend verschil, ontstaan op verzoek van lezers. Het maakt de bijbel een stuk conservatiever. Het gebruik van “u” betekent al afstand. In het dagelijks taalgebruik hanteren veel mensen nauwelijks “u” als ze iemand anders aanspreken. Alleen bij officiële instanties als de rechtbank wordt “u” gebruikt. Volgens de verklaring in de White paper op de website is de eerbiedshoofdletter nog altijd een bekend gebruik in het Nederlands.

Dat de “u” in de bijbel nu een hoofdletter heeft gekregen als het om God gaat, maakt de afstand groter. De weglating van de hoofdletter behoorde tot de opvallende keuzes bij de eerste editie van de Nieuwe Bijbelvertaling in 2004. Lezers zouden dit het meeste missen in de Nieuwe Bijbelvertaling. Helaas is deze keuze dus gesneuveld.

Duurzaamheid

Een extra hoofdstuk Duurzaamheid in de verantwoording beschrijft het gebruikte materiaal en de mate van milieubelasting. Voor de liefhebber is er extra informatie te vinden over de compensatie van CO² op de website.

.........

Bij het lezen van deze NBV21, zoals deze Nieuwe Bijbelvertaling nu heet, vallen de verschillen nauwelijks op. Het ene bijbelboek heeft meer aanpassingen gekregen dan het andere. Vooral bij de poëtische boeken zoals de psalmen is het aantal wijzigingen minimaal.

.........

Bij het lezen van deze NBV21, zoals deze Nieuwe Bijbelvertaling nu heet, vallen de verschillen nauwelijks op. Het ene bijbelboek heeft meer aanpassingen gekregen dan het andere. Vooral bij de poëtische boeken zoals de psalmen is het aantal wijzigingen minimaal. De verwijzingen onderaan de pagina’s zijn een mooie aanvulling en geven op deze manier een heldere inkijk in de dwarsverbanden van de bijbel. Bij Psalm 136 vers 1 staan er bijvoorbeeld zeven verwijzingen naar fragmenten waar de frase “Loof de HEER, want hij is goed – eeuwig duurt zijn trouw ” terugkomt.

Genesis 1:1

De aanpassingen vallen al op bij het openslaan van de bijbel, bijvoorbeeld bij de eerste verzen van Genesis; ze staan ook op het omslag afgedrukt in blanke, verdiepende letters:

In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was woest en doods, duisternis lag over de oervloed, en over het water zweefde Gods geest. (Gen. 1:1-2, NBV21)

In de editie van 2004 stond het volgende bij  vers 2:

De aarde was nog woest en doods, duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. (Gen. 1:1-2, NBV)

De verschillen gaan hier om het woordje “nog” dat is weggehaald; zo ook het nevenschikkende voegwoord “maar” dat in “en” is veranderd. Net als de zinsvolgorde: in de NBV21 staat eerst het water, dan Gods geest. Blijft wel staan dat in beide gevallen Gods geest over het water zweeft.

Het draait dus vooral om de duiding. De woordkeus is niet veranderd, al kun je zeggen dat een verandering van een tegenstelling naar een gelijkstelling (“maar” naar “en”) best veel doet aan de betekenis. Dit verwijst naar de “invulling” waar de vertalers in de verantwoording over spreken. Het maakt de tekst nu neutraler, waarbij de lezer meer vrijheid heeft om de tekst zelf betekenis te geven.

12 000 wijzigingen groot en klein

Er zijn bij deze herziening 12 000 wijzigingen aangebracht, en dat is zonder de eerbiedshoofdletters. Een groot deel komt uit het vertaalteam. Wat mij wel opvalt, is dat de aanpassingen die ik tegenkom, vooral de leesbaarheid ten goede komen. Het gaat soms ook om brontekstkwesties. Hierbij is vaak de lezersreactie leidend. Neem bijvoorbeeld de beroemde tekst van Paulus uit de eerste brief aan de Korintiërs 13: 1-3:

Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schallende cimbaal. Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou niets zijn. Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs om te worden verbrand – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten. (NBV21)

Zijn in de NBV21 de “schellende cimbalen” vervangen door “schallende cimbalen”, het grote verschil zit hem in de laatste zin:

Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten. (NBV)

In 2004 is het fragment nog: “en kon ik daar trots op zijn”. Deze is vervangen door “om te worden verbrand”. De voetnoot in de nieuwe editie laat deze oude variant ook nog zien. Het gaat om een verschil in handschriften. In de NBV21 is voor “verbrand” gekozen in plaats van de trots.

Zwijgende meerderheid

Misschien is een dergelijke verandering schokkend voor gelovigen. Ik weet niet hoe de verhoudingen liggen bij brievenschrijvers. Vaak zwijgt de meerderheid. Een bijbel die alle stromingen bevalt, bestaat namelijk niet. Het gaat vaak om de ingesleten veranderingen, de uitdrukkingen die in de taal zijn gegrift. Zo is het “ijdelheid der ijdelheden” uit vroegere vertalingen van Prediker ook in de NBV21 “lucht en leegte”. Hier is geen verschil te zien met 2004.

Geen revoluties voor de geïnteresseerde lezer die minder ontvankelijk is voor een ander woord of een andere uitdrukking. Van deze groep lezers zullen waarschijnlijk de minste brieven en commentaren op de vertaling zijn binnengekomen bij het bijbelgenootschap. Aan de andere kant is het een mooie gedachte hoe deze vertaling is ontstaan uit de interactie tussen vertalers en lezers. De mensen die het meest de bijbel gebruiken, zullen de meeste moeite hebben met veranderingen. Het is zo; al kunnen zij ook teruggrijpen op een oudere vertaling.

Daarmee is de herziening van de nieuwe bijbelvertaling uit 2004 een verfijning voor de geoefende bijbellezer en voor het gebruik in de kerkdienst. De geïnteresseerde lezer zal niet zoveel merken. Voor hem ligt de betekenis meer in de grote lijnen dan in de verfijningen; het verschil tussen het lezen van de bijbel voor je plezier of als levensovertuiging. Gelukkig voor de plezierlezer en literaire fijnproever: de herziene bijbelvertaling NBV21 is onlangs bij uitgeverij Querido als literaire uitgave verschenen.