Lieve Lena, Mats en Leon
Jullie zullen achttien jaar worden in 2027, 2030 en 2039. Zelfs voor Lena, mijn oudste kleinkind, kan ik geen glimp van de toekomst opvangen. Ik behoor tot de generatie van de babyboomers. Ik heb geen oorlog meegemaakt. Ik heb er vooral horen over praten en erover geleerd in de geschiedenislessen. Er is vaak wreed huisgehouden op de plek waar we nu zitten. Veel te vaak. Als jullie ooit iets zullen lezen van Willem Elsschot, dan zal de brief die hij in 1939, op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, schreef aan zijn zoon Walter cool zijn voor jullie.
Mijn generatie had nooit gedacht dat er in de 21ste eeuw een nieuwe oorlog zou losbarsten in Europa, een oorlog met hoogtechnologische wapens en ook met technologie die sluw binnendringt in de spleetjes van het dagelijkse leven. Mijn generatie had ook niet gedacht dat ze ooit zou worden geconfronteerd met een nieuwe plaag die zich wereldwijd verspreidde en sedert de uitbraak in 2020 al zeven miljoen levens kostte. De strijd tegen de COVID-19 pandemie bracht een supersneltrein van hoogtechnologische innovaties op gang om vaccins te ontwikkelen en massaal te produceren. Tegelijkertijd ontwikkelde de technologie zich in de richting van slimme toepassingen en allerhande apps om menselijke contacten en vaccinatieschema’s op te volgen.
Technologie is er overal. Zelfs nu al is zij een verlengstuk van jullie: thuis, in de opvang, op school, bij het sturen van berichtjes, het chatten, bij TikTok, Minecraft, Roblox en zoveel andere games, die me doen duizelen. Er verandert veel. Babyboomers hebben wel al het puntje van de staart gezien, toen in de jaren negentig van vorige eeuw het internet ruim toegankelijk werd en de eerste populaire webbrowser, Netscape Navigator, de horizon fenomenaal opentrok. Maar radicaal zal de verandering zijn die zich aankondigt voor de jongeren van nu, generatie Alfa. Dat zijn jullie.
Vorige maand lanceerde OpenAI, een onderzoekslaboratorium uit San Francisco dat zich toelegt op artificiële intelligentie (AI), een verbeterde versie van ChatGPT, een conversatieprogramma waarmee de gebruiker een antwoord kan krijgen op vragen die hij/zij aan de machine stelt, vragen over heel veel onderwerpen. Dat kan in verscheidene talen maar de ontwerpers van de technologie maken duidelijk dat vragen in het Engels gesteld voorlopig de fijnste resultaten opleveren. Ik ben ervan overtuigd dat jullie deze chatbot de komende jaren dikwijls zullen tegenkomen op school en in vele andere omgevingen. Ik bewaar nog altijd mijn eerste Texas-zakrekenmachientje. Het zal niet lang duren vooraleer jullie ChatGPT of een soortgelijke toepassing van AI even natuurlijk zullen vinden als ik in de middelbare school mijn zakrekenmachientje. Het maakt dingen gemakkelijker, routine overbodig en leidt je niet af van de essentie.
Ik heb wat geklungeld met ChatGPT en het enkele vragen gesteld om me wegwijs te maken in wat het kan. Ik kreeg antwoorden in een Nederlands dat helder en correct is maar toch een beetje mechanistisch-repetitief klinkt. De twee volgende alinea’s zijn grotendeels de antwoorden van ChatGPT op de vragen die ik heb gesteld. Eerst over wat ChatGPT is en hoe het werkt. Daarna over de betekenis van ChatGPT voor het onderwijs. Beide antwoorden heb ik een beetje bewerkt.
Artificiële intelligentie is een breed begrip dat verwijst naar computertechnologie die geautomatiseerde taken aankan die normaal gesproken door mensen kunnen worden uitgevoerd. ChatGPT is een voorbeeld van een AI-systeem dat gebruikmaakt van machine learning. Het wordt getraind op een enorme hoeveelheid tekstgegevens, boeken, artikels, webpagina’s, enz., een reusachtige dataset dus, om te leren hoe het kan communiceren op een menselijke wijze. In het bijzonder is ChatGPT een variant van het GPT-3 taalmodel dat is ontwikkeld door OpenAI. Het kan worden gebruikt voor diverse taken, zoals het genereren van tekst, het beantwoorden van opeenvolgende vragen, het toegeven van beperkingen, het rechtzetten van onjuiste uitgangspunten en het weigeren van ongepaste verzoeken.
Er zijn verschillende manieren waarop ChatGPT nuttig kan zijn voor het onderwijs. Een van de belangrijkste toepassingen is het helpen van studenten met het beantwoorden van vragen en het opzoeken van informatie. ChatGPT kan worden ingezet als een soort digitale mentor, die studenten begeleidt bij het vinden van informatie voor huiswerkopdrachten of het opzoeken van antwoorden op vragen die rijzen tijdens het studeren. Het kan worden aangewend om feedback te geven op opdrachten of om toetsen te beoordelen. ChatGPT kan fungeren als hulpmiddel voor leraars om de taalvaardigheden van studenten te verbeteren. Het kan worden gebruikt om opdrachten te verdelen of te communiceren met studenten die niet zo gemakkelijk in staat zijn om deel te nemen aan klassikale discussies.
Ja, noem het een soort robot die deze keurige antwoorden formuleert. Ik kan jullie gedachten al lezen. Het onderscheid tussen teksten die jullie bedachtzaam opbouwen, zoals opstellen, en teksten die ChatGPT volautomatisch produceert, vervaagt. Jullie kunnen lui zijn en het werk overlaten aan ChatGPT, jullie verstand op nul zetten en alleen de kneepjes leren om zoveel mogelijk uit het programma te halen. Ik vrees daar niet voor, want het gebruik heeft alleen maar voordelen en jullie leraren zijn niet van gisteren. Ik heb nog wat geëxperimenteerd en stel vast dat het gebruik heel verrassend, leerzaam en speels kan zijn.
ChatGPT is een laagdrempelige AI-tool, die volledig intuïtief wordt gebruikt en prompt reageert op begrippen, vragen, uitspraken, enzovoort. Er ontstaat als het ware een dialoog. In de korte periode na de lancering heb ik enkele keren het gesprek aangeknoopt. Telkens verliep het vloeiend en gefocust. Ik stelde enkele vragen over Zuid-Afrika: uit welke landen wordt er het meest geëmigreerd naar Zuid-Afrika? – vertel me over de generatie van de born frees – wat is de status van het Afrikaans in Zuid-Afrika? – wat is LitNet precies? – wat is Voertaal precies? (wat meer bedenktijd nodig). Ik stond perplex van de precieze antwoorden, die doorgaans drie tot vijf mooi gestructureerde alinea’s bestrijken in keurig Nederlands. Ik wilde mijn gesprekspartner verschalken, want het is niet zo prettig dat je in een gesprek met een machine het onderspit moet delven: wat gebeurde er in Zuid-Afrika wanneer Jan van Riebeeck er in 1994 aankwam? Ik had buiten de waard gerekend want ChatGPT verweet me gebrek aan historische kennis, maar toch kreeg ik in een notendop het verhaal van de aankomst van de Nederlandse chirurgijn en VOC-medewerker.
Lena en Mats, die tot de jaren van verstand zijn gekomen (wat nog niet geldt voor de kleine Leon), sloegen me gade tijdens mijn gesprek over het verre Zuid-Afrika en wilden zelf eens een ander probleem aankaarten: wanneer zullen er mensen op Mars wonen? – is er leven op andere planeten? ChatGPT gaat blijkbaar niets uit de weg. Genoeg geëxperimenteerd. Groot was mijn verwondering toen ik gisteren nog enkele vragen wilde stellen om de veelzijdigheid van ChatGPT verder te testen. Ik vroeg me af of een gedicht schrijven over het verdriet van de oorlog ook tot de mogelijkheden behoort (wat nonsens is, vind ik) en of ik hints zou kunnen krijgen voor het oplossen van een Rubiks kubus (erg nuttig want het is me nog nooit gelukt en bovendien is het iets totaal anders dan poëzie).
Tot mijn grote spijt had ChatGPT er genoeg van, want de servers waren overbezet, sloegen op tilt en de OpenAI-techneuten waren aan vakantie toe. Ik kreeg deze boodschap te lezen in een mooie Engelse volzin, met de extra vermelding dat Shakespeare het spijtige nieuws zo zou hebben verwoord. Kon dit nu echt? In welk avontuur was ik verzeild? Ik zocht terug contact, want ik moet me hebben vergist. Tevergeefs. Ik kreeg de boodschap opnieuw, nu in rapstijl.
Lieve kleinkinderen, er staat jullie heel wat te wachten de komende jaren. Jullie zouden kunnen denken dat ChatGPT, het nieuwe pareltje van artificiële intelligentie, daar veel mee te maken zal hebben. Natuurlijk niet. Jullie zijn slay genoeg. Er zullen velerlei uitdagingen op jullie afkomen. Jullie zullen buiten de lijntjes moeten kleuren en creatief zijn. Ik tast in het duister hoe de wereld er zal uitzien op jullie achttiende verjaardag. In jullie kinderhartjes zijn kiemen gelegd. Je kan niet voorspellen hoe die zullen groeien en hoe die aan jullie leven vorm zullen geven in de nog complexere wereld van de toekomst. Vertrouw niet te veel op de toverkunstjes van de technologie en blijf vooral kritisch. Wend de technologie wel aan wanneer die jullie leven eenvoudiger maakt.
Iets wat sedert de ontdekking van de boekdrukkunst bij al de vorige generaties onveranderd is gebleven, is dat zij op een onbewaakt ogenblik in een hoekje gingen zitten en hun dromen en gedachten de vrije loop lieten bij het lezen van een goed boek. ChatGPT maakt het een beetje mysterieus. Maar ook ChatGPT heeft veel boeken nodig om jullie pientere vragen te kunnen beantwoorden.
Ik zit soms verveeld in mijn wagen te luisteren naar de stem van mijn GPS, die andere technologie die me efficiënt van X naar Y brengt. Soms leg ik die stem het zwijgen op, omdat ik een totaal andere weg wil volgen, een weg die me meer zint. Wanneer technologie te opdringerig wordt, tellen alleen jullie dromen. Die moeten jullie volgen.
Jullie opa
Bronnen voor wie het AI-avontuur wil aanvatten:
- OpenAI website met state-of-the-art video “Join us in shaping the future of technology”: https://openai.com/
- Filmpje dat een beknopt overzicht geeft van de toepassingsmogelijkheden van ChatGPT in het onderwijs “Revolutionizing education with ChatGPT” door Frank: https://www.youtube.com/watch?v=ZoXt2KahxXI
- Buitengewoon boeiend, onderwijskundig artikel “ChatGPT user experience: implications for education” door Xiaoming Zhai: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4312418
