Cobalt Red: de blauwe tragiek achter de groene revolutie

  • 0

Titel: Cobalt Red. How the blood of the Congo powers our lives
Auteur: Siddharth Kara

Uitgever: New York, St. Martin’s Press, 2023, 274 blz.
ISBN 978-1-250-28430-3 (hardcover) – 978-1-250-28429-7 (ebook)

Kobaltblauw is een schitterende kleur. Johannes Vermeer gebruikte het zeldzame pigment voor de tulband van het Meisje met de parel. Maar achter de titel van Siddharth Kara’s boek schuilt direct een vloek. Cobalt Red verwijst naar het bloed dat is vergoten om de natuurlijke rijkdom van de Democratische Republiek Congo (DRC) uit te buiten.

Meisje met de parel, Wikimedia Commons, public domain. Johannes Vermeer schilderde het Meisje met de parel in 1665. Voor haar tulband gebruikte hij het sublieme pigment kobaltblauw of ultramarijn, ultra mare, de belichaming van zuiverheid en weelde. In Cobalt Red verliest het zeldzame pigment volledig zijn glans van weleer. – Afbeelding van Meisje met de parel: met dank aan het Mauritshuis, Den Haag.

Het boek is opgevat als een reisverhaal, geen verkwikkend reisverhaal maar een dat de lezer onthutst achterlaat. Het is met geen ander boek te vergelijken, niet met de Engelse meesterwerken over de wantoestanden van de Industriële Revolutie, de Amerikaanse empirische studies over de uitwassen van de verstedelijking tijdens het Interbellum, of de Franse kritische analyses van de miserie van de wereld op het einde van de 20ste eeuw. Kara’s boek is uitdagender en prikkelender. Het spreekt de rede en het gevoel veel meer samen aan. Het sleurt de lezer mee naar de 21ste eeuw, die nog pril is maar er kennelijk weer niet in slaagt om vooruitgang aan menselijkheid te koppelen.

De Centraal-Afrikaanse Kopergordel strekt zich als een halve maan uit over een afstand van vierhonderd kilometer van de stad Kolwezi in de DRC tot het noorden van Zambia. De gordel bestrijkt de provincies Opper-Katanga en Lualaba in het zuidoosten van de DRC. Beide provincies hebben meer kobaltreserves dan de rest van de planeet. Op een maniakale wijze wordt er de laatste twintig jaar gedolven naar het strategisch element, dat zich in de natuur hecht aan koper en in sterk wisselende concentraties aanwezig is in het mineraal heterogeniet.

Kobalt wordt gebruikt in de kathodes van lithium-ion batterijen om de energiedichtheid stabiel te houden tussen oplaadbeurten en verhitting tegen te gaan. Omdat economische activiteiten hoe langer hoe meer aangestuurd worden door digital devices en omdat de globale transitie van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energiebronnen zich in versneld tempo doorzet, blijft de vraag naar oplaadbare batterijen en vandaar ook naar kobalt exponentieel groeien. De batterij van een elektrisch aangedreven voertuig (EV of electric vehicle) bevat tot wel tien kilogram hoogwaardig kobalt, meer dan duizendmaal het gewicht dat vereist is voor de batterij van een smartphone. Volgens de Wereldbank zal de vraag naar kobalt van 2018 tot 2050 vervijfvoudigen. Er is geen plaats op aarde bekend waar dat volume te vinden is, buiten de DRC.

Bij zijn veldonderzoek in de Katanga-regio telt Kara in 2021 negentien industriële koper- en kobaltmijncomplexen, waarvan er vijftien eigendom zijn van of gefinancierd worden door Chinese bedrijven. Kara krijgt toegang tot meerdere van deze mijncomplexen, terwijl de poort van andere, zelfs na voorlegging van officiële vergunningen, gesloten blijft. Hij voert oriënterende gesprekken met bedrijfsmanagers, overheidsfunctionarissen, bewakers, soldaten en dorpelingen. Soms lukt het hem om mijnwerkers zelf aan het woord te laten maar dat vergt enorm veel voorzorg. Met gevaar voor hun leven houwen de mijnwerkers het heterogeniet los in monsterlijk grote en diepe groeven, met nog gevaarlijkere tunnels en proppen ze er raffiazakken mee vol.

...........
Wat Kara het meest intrigeert, is dat er naast dit formeel systeem van mijnbouw ook een volledig informeel systeem van kobaltwinning door artisanale mijnwerkers ontstaan is. Dit informeel systeem begint zelfs stilaan de bovenhand te krijgen.
...............

Wat Kara het meest intrigeert, is dat er naast dit formeel systeem van mijnbouw ook een volledig informeel systeem van kobaltwinning door artisanale mijnwerkers ontstaan is. Dit informeel systeem begint zelfs stilaan de bovenhand te krijgen. In de kolossale industriële open-pit mijnen, zoals Tenke Fungurume, Mutanda en Tilwezembe, maar vaker nog buiten hun omheining in niemandsland, in de wildernis en zelfs in de dorpen, delven honderdduizenden Congolezen, mannen, vrouwen en kinderen, naar het gewilde erts. Het kobalt dat zij bovenhalen met hun houwelen, schoffels en spaden is veel zuiverder dan wat in de open-pit mijnen wordt opgegraven met behulp van zware uitrusting.

Cobalt Red, podcast door Siddharth Kara, in de reeks The Water’s Edge van de Foreign Policy Association, New York (15/4/2023, 1u30min).

Siddharth Kara (1974) is auteur, navorser, scenarioschrijver en activist op het gebied van hedendaagse slavernij. Sedert 2020 is hij British Academy Global Professor en Associate Professor of Human Trafficking and Modern Slavery, University of Nothingham. Tegelijkertijd is hij visiting scholar aan de T.H. Chan School of Public Health en de Kennedy School of Government, Harvard University, en doceert hij aan de University of California, Berkeley, over mensenhandel en kinderarbeid. Gedurende meer dan twintig jaar veldonderzoek bezocht hij meer dan vijftig landen en documenteerde hij de lotgevallen van duizenden tot slaaf gemaakte volwassenen en kinderen.

Delven is maar het begin van de lange keten van productie van oplaadbare batterijen. Na het delven komt het wassen van het erts, meestal door vrouwen en kinderen. De 40 tot 50 kilogram wegende raffiazakken worden door Congolese négociants per bromfiets weggereden naar maisons d’achat, die praktisch allemaal uitgebaat worden door Chinezen. Vanaf dan wordt het spoor minder transparant, meer opaal. In de DRC wordt het ruwe erts vaak ook nog vergruisd om uiteindelijk massaal zijn weg te vinden onder meer via de zeehavens van Dar es Salaam en Durban naar China.

Het samenvloeien van de informele en formele, artisanale en industriële kobaltwinning is het belangrijkste kenmerk van de aanbodketen. Het erts, waar het ook vandaan komt: à-tout-venant, wordt verhandeld in de maisons d’achat en de laatste tijd ook op afgelegen nachtmarkten. Samen met elk spoor naar de oorsprong, verdwijnt het dan in de keten en gaat het telkens een stapje hoger in het multinationaal proces dat uitmondt in de aanwending van oplaadbare batterijen door de rijkste en machtigste IT- en EV-giganten. Dit model van gemengde industrieel-artisanale productie, dat Kara aantreft in de Étoile-mijn nabij Lubumbashi en de MIKAS-mijnen ten noorden van Kambove, neigt naar een overwegend artisanale invulling in de industriële mijnen in de Lualaba-provincie. Veel industriële koper- en kobaltmijnen in de DRC gedogen hoe langer hoe meer artisanale winning op hun terrein, zodat ze hun industriële productie kunnen aanvullen met hoogwaardig erts afkomstig van de maisons d’achat.

In de woestenij naast de KICO-mijn in Kipushi, een grensstad waar veel FARDC-soldaten aanwezig zijn, nemen honderden kinderen, vaak in familieverband, deel aan het afmattende, levensgevaarlijke graafwerk. Ook in Tilwezembe gebeurt hetzelfde: honderden kinderen begeven zich dagelijks naar de mijn om er te graven in de hachelijkste omstandigheden, niet zelden met dodelijke afloop. De OESO windt er geen doekjes om: tot zeventig procent van alle kobalt uit de DRC komt in aanraking met kinderarbeid. Kara vindt het onvoorstelbaar dat het verschil tussen het naar school gaan en het opgeslorpt worden door uiterst riskante kinderarbeid neerkomt op een handvol dollars.

Tijdens zijn rondreis doorheen de Katanga-regio richt Kara eveneens zijn aandacht op de politieke economie van de kobaltwinning. Dat gaat over het luttele bedrag dat artisanale mijnwerkers krijgen voor hun opgedolven heterogeniet. Voor een zak van 40 kilogram krijgen ze gemiddeld $1.10. Om twee zakken te vullen, moeten ze tien tot twaalf uur kappen. Hun inkomen voor een dag noeste arbeid bedraagt dus $2.20. Wanneer de zuiverheidsgraad hoger is, kunnen ze iets meer verdienen. Op sommige plaatsen wordt een graad van 20 procent bereikt, maar de prijslijsten die de maisons d’achat ophangen, blokken dit percentage systematisch af op 10 procent.

Kara staat ook stil bij een ander politiek-economisch gegeven, namelijk het fiscaal klimaat in de DRC. De buitenlandse exploitanten van de mijnen ontwijken in sterke mate belastingen en royalty-betalingen, verschuldigd aan de Congolese staat, door vernuftige boekhoudsystemen toe te passen, want niets is meer rekbaar dan het wegen en bewerken van erts. De buitenlandse exploitanten mogen niet verantwoordelijk worden gesteld voor al het geld dat wordt gemist. De Congolese overheid slaagt er evenmin in om met de belastinginkomsten uit de mijnbouw maatregelen te treffen die gericht tegemoetkomen aan de extreem grote sociale nood in de Kopergordel.

De inhoud van het boek is scherp op de snede. Kara slaagt erin om in 2018, 2019 en 2021 – niet in 2020 want dan kan hij niet reizen wegens de Covid-19 pandemie – een uiterst gevoelig onderwerp te analyseren met behulp van de fijnste kwalitatief sociaalwetenschappelijke onderzoeksmethoden. In zijn onderzoeksgebied, Opper-Kantanga en Lualaba, gedraagt hij zich als een kameleon. Om informatiekanalen te openen, doet hij zich voor als journalist, investeerder of fundraiser. Maar hij is altijd zichzelf, een onderzoeker die in de diepte gaat, wanneer hij het onderwerp van kinderarbeid aansnijdt.

...........
In zijn sublieme boek raakt hij bovendien twee gevoelige snaren die de lezer halsoverkop meetrekken in het verhaal. De eerste snaar laat de snerpende tragiek horen van wat Elodie, Jolie en Lucien is overkomen.
.............

In zijn sublieme boek raakt hij bovendien twee gevoelige snaren die de lezer halsoverkop meetrekken in het verhaal. De eerste snaar laat de snerpende tragiek horen van wat Elodie, Jolie en Lucien is overkomen. Elodie is een van de meest gebrutaliseerde kinderen die Kara in de DRC is tegengekomen. Haar verhaal gaat door merg en been. Jolie, wiens man en zoon bij een tunnelinstorting zijn omgekomen, wordt verteerd door verdriet. De zeventienjarige Lucien is bij een andere tunnelinstorting kreupel geworden. Hij is aan de dood ontsnapt. Van vijftig andere artisanale mijnwerkers is geen spoor teruggevonden.

De tweede snaar laat het tragisch geluid horen van het koloniaal verleden van de DRC, vanaf het ogenblik dat Livingstone en Stanley het onmetelijk groot Centraal-Afrikaans gebied in naam van het christendom en de handel openbraken en Leopold II met al de opbrengsten aan de haal ging. Voor Kara is de geschiedenis van de DRC geen achtergrondgegeven maar een metonymie voor wat er zich nu afspeelt in de mijnsector. Kara kent de klassieke werken van Joseph Conrad, E.D. Morel en Roger Casement als geen ander. Eigentijdse auteurs, zoals Jean Van Lierde, Ludo De Witte, Guy Vanthemse en David Van Reybrouck, inspireren hem mateloos. In Berkeley gaat hij geregeld sushi eten met zijn mentor en rots in de branding, Adam Hochschild, auteur van de bestseller King Leopold’s Ghost.

Kobaltwinning in de DRC vertoont vele gelijkenissen met de rooftocht van Leopold II als koning-soeverein van de Congo Vrijstaat. Nu in de 21ste eeuw is het allerbelangrijkste dat de predikers van de groene revolutie hun verantwoordelijkheid opnemen voor al de ellende die ze aanrichten aan de basis van de productieketen, waar honderdduizenden Congolese mannen, vrouwen en kinderen radeloos op zoek zijn naar het blauwe goud om te overleven.


Cobalt Wars. The Dark Side of Electric Cars, ARTE.tv documentaire (7/3/2023, 1u25min), die verhelderend beeldmateriaal bevat over de cobaltwinning in de DRC en begint (… en eindigt) met de Nokia Samsung Huawei koorsong gezongen door Les Troubadours de Lubumbashi (compositie: Elia Rediger): https://www.youtube.com/watch?v=1kYoSBM-qDk

Buro: NM
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top