Nederland hield maandag de adem in terwijl de politie op zoek was naar de dader van een schietpartij in een Utrechtse tram. Bij die schietpartij vielen drie doden en minstens vijf gewonden. Ging het om een terreuraanslag of een incident in de relationele sfeer? Aan het begin van de avond kon de dader worden aangehouden.
Foto's: YouTube
Om kwart voor elf opende een man het vuur op reizigers in een tram op het 24 Oktoberplein in Utrecht. Hij maakte drie dodelijke slachtoffers. Ten minste vijf andere reizigers raakten gewond. Drie van hen verkeren nog in levensgevaar. Ooggetuigen beweerden dat ze de man “Allahoe akbar” hoorden schreeuwen.
Nooddiensten in Nederland bereiden zich al jaren voor op een grote terreuraanslag. Na de aanslag op twee moskeeën in het Nieuw-Zeelandse Christchurch, afgelopen vrijdag, stond iedereen op scherp. Al snel werd dan ook aangenomen dat het om een terroristische aanslag ging, ook al werden andere scenario’s niet uitgesloten.
Omdat de dader na de schietpartij was ontkomen, werd het dreigingsniveau voor de hele provincie Utrecht onmiddellijk opgeschaald. Daardoor kregen de nooddiensten de bevoegdheid om al het nodige te doen om de dader op te sporen en verder bloedvergieten te voorkomen. In de stad Utrecht werden burgers opgeroepen zo veel mogelijk binnen te blijven. Het treinverkeer rond station Utrecht Centraal, het belangrijkste knooppunt van spoorlijnen in Nederland, werd stilgelegd. De gebouwen van de Universiteit Utrecht gingen op slot: er mocht niemand meer in of uit.
De hele dag werd er met man en macht naar de dader gezocht. Deze was gevlucht in een rode Renault Clio, die hij kort ervoor gestolen had. Toen deze auto aan het begin van de middag gevonden werd, kon uit sporen in de auto de identiteit van de dader worden vastgesteld. Het bleek te gaan om de 37-jarige Gökmen T., een Nederlander van Turkse afkomst.
Aan het begin van de avond kwam het bericht dat T. aangehouden was. Onmiddellijk daarna werd het dreigingsniveau afgeschaald. In de loop van de avond kwam het openbare leven in Utrecht weer op gang.
Wat was het motief?
Gökmen T. bleek een bekende te zijn van de politie. Hij woont in de Utrechtse wijk Kanaleneiland, niet ver van het 24 Oktoberplein. Nog maar twee weken geleden stond hij terecht op verdenking van het verkrachten van zijn ex-vriendin. Ook zou hij haar mishandeld hebben en gedreigd hebben haar huis in brand te steken. Deze rechtszaak loopt nog.
Al eerder, in december 2013, werd T. aangehouden nadat hij een flatgebouw onder vuur had genomen. De mensen op wie hij het gemunt had, bleven daarbij ongedeerd. In de loop der jaren werd T. ook verdacht van poging tot inbraak, winkeldiefstal, helen van gestolen goederen, belediging en bedreiging van een agent (die hij in het gezicht had gespuugd) en rijden onder invloed. Buurtbewoners uit Kanaleneiland zijn dan ook niet verbaasd. Zij beschrijven T. als een “doorgesnoven gek, een drugsdealer en een instabiel figuur” van wie je zo’n schietpartij had kunnen verwachten (Parool, 18 maart 2019).
Over T.’s motief is nog niets bekend. Een ooggetuige vertelde dat T. in de tram gericht op een bepaalde vrouw zou hebben geschoten en vervolgens ook op omstanders die haar probeerden te helpen. Dat roept het vermoeden op dat de aanleiding voor de schietpartij in de relationele sfeer zou liggen.
Toch wordt ook de mogelijkheid van een terroristisch motief niet uitgesloten. Een broer van T. was bekend bij de AIVD (Algemene Inlichtings- en Veiligheidsdienst). Hij zou een aanhanger zijn van Kalifaatstaat, een kleine radicale organisatie die inmiddels in Turkije verboden is. T. zelf zou af en toe vrome buien hebben en dan in traditionele kleding en met een baard op straat verschijnen. Volgens terreurdeskundigen komt het vaker voor dat ontspoorde individuen met een losbandige levensstijl als een soort laatste houvast steun zoeken bij religieus extremisme. Het is dan ook niet ondenkbaar dat T. gedreven werd door een combinatie van relatieproblemen en terroristische motieven.
Nederland lijkt opgelucht adem te halen nu het ernaar uitziet dat de dader geen deel was van een terroristisch netwerk. Kritische stemmen op sociale media herinneren er echter aan dat geweld tegen vrouwen en gender-gerelateerd geweld jaarlijks veel meer slachtoffers eisen dan terrorisme, en in alle lagen van de bevolking voorkomt. Volgens cijfers van het CBS uit 2015 zou meer dan de helft van de vrouwen die in Nederland vermoord worden, om het leven komen door toedoen van een partner of een ex (“femicide”).
Verkiezingscampagne
Veel medewerkers van hulpdiensten hadden gisteren eigenlijk willen staken tegen de verhoging van de pensioenleeftijd. Het had een van de laatste massale stakingsacties moeten worden vóór de verkiezingen van aanstaande woensdag. Zodra de eerste berichten uit Utrecht bekend werden, keerde iedereen echter terug naar zijn post. Er is veel waardering voor het functioneren van de politie en andere hulpverleners tijdens deze hectische dag.
Kort na het schietincident besloten alle politieke partijen hun campagne voor de verkiezingen voorlopig op te schorten. Dit was geen tijd voor verdeeldheid, maar voor gezamenlijk optreden, verklaarden de meeste partijleiders. Daarbij zouden verkiezingsbijeenkomsten de veiligheidsrisico’s alleen maar verhogen. Na de arrestatie van T. hielden deze partijen vol dat ze die avond geen campagne meer wilden voeren, omdat ze dat niet respectvol vonden naar de slachtoffers, hun nabestaanden en andere betrokkenen.
Eén partij was minder wellevend. Het Forum voor Democratie (FvD) besloot een verkiezingsbijeenkomst in Scheveningen wél door te laten gaan. De partij van Thierry Baudet, die pas in 2016 toetrad tot de politiek, stond dit weekend nog op de tweede plaats in de peilingen, achter de VVD van minister-president Mark Rutte. Volgens Baudet hadden burgers na zo’n ingrijpende gebeurtenis juist behoefte om te praten over de toekomst van het land.
Baudet gebruikte de gebeurtenissen van de dag om de boodschap van zijn partij nog maar eens te onderstrepen. Hij waarschuwde dat “dit nog veel vaker gaat voorkomen”. “Nu is het klaar, VVD en CDA, met jullie beleid van open grenzen en met jullie volstrekt naïeve ongeïnteresseerde wegkijk-beleid als het gaat om integratie.” (NOS, 19 maart 2019)
Veel Nederlanders vinden het ongepast dat Baudet en zijn partij bereid waren om politiek te bedrijven over de rug van onschuldige slachtoffers heen. Het is echter maar de vraag of de achterban van het FvD zich hier iets van aantrekt. Zal de partij woensdag bij de verkiezingen afgestraft worden voor dit optreden, of juist niet?
PVV-leider Geert Wilders wil nog vóór de verkiezingen van woensdag een debat in de Tweede Kamer met premier Rutte en minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid). Hij wil weten hoe het kan dat Gökmen T., met zo’n strafblad, vrij kon rondlopen. “Nederland heeft recht op de waarheid”, aldus Wilders op Twitter.
De partijen besluiten vanochtend over het eventueel hervatten van de verkiezingscampagne. Vast staat dat de verkiezingen voor Provinciale Staten en Waterschappen morgen doorgaan.
Buro: IG