Over “Day Zero” hoeft Nederland zich geen zorgen te maken. Toch laten de gevolgen van klimaatverandering zich ook hier voelen. Sinds april is er nauwelijks regen gevallen, en maandag steeg het kwik tot boven de dertig graden. Zelfs ’s nachts koelt het niet verder af dan 20 graden. Meteorologen voorspellen dat deze tropische temperaturen tot half augustus aanhouden.
Op maandag heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu het Nationaal Hitteplan in werking gesteld. Dit document bevat richtlijnen voor zorgverleners – niet alleen in zorginstellingen zoals ziekenhuizen en verzorgingshuizen, maar ook de thuiszorg en mantelzorgers – om extra aandacht te geven aan kwetsbare groepen als bejaarden, jonge kinderen en chronisch zieken. Langdurige hitte kan leiden tot uitdroging en oververhitting en in het ergste geval kunnen mensen hieraan overlijden. Het RIVM adviseert dan ook veel te drinken, dunne kleding te dragen die wel genoeg bescherming biedt tegen de zon, zonnebrandolie te gebruiken te zorgen voor koelte en frisse lucht, de schaduw op te zoeken, en activiteiten zoveel mogelijk ’s ochtends vroeg of ’s avonds te plannen, en niet op het heetst van de dag. De kracht van de UV-straling van de zon ligt volgens het RIVM de komende dagen rond de 7. “Dat betekent dat de huid al binnen 15 minuten kan verbranden”, aldus het RIVM.
Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) heeft voor het hele land alarmcode geel afgegeven, wat duidt op een dreigend watertekort. Het neerslagtekort zal de komende periode stijgen naar 266 mm. Rijkswaterstaat, de waterschappen, de ministeries en het KNMI houden de waterstand nauwlettend in de gaten. Het waterpeil in het IJsselmeer is iets verhoogd om Noord-Nederland van voldoende water te kunnen voorzien. De dijken worden elke dag zorgvuldig geïnspecteerd, omdat ze door de droogte poreus kunnen raken, met een dijkdoorbraak tot gevolg.
Voor de drinkwatervoorziening zal de droogte geen gevolgen hebben. Omdat mensen bijvoorbeeld vaker douchen ligt het waterverbruik in gewone huishoudens 30 tot 40 procent hoger dan normaal. Een van de waterleveranciers in de noordelijke provincies heeft preventief de waterdruk in zijn leidingen verlaagd. Het huishoudelijk gebruik maakt echter slechts een klein deel van het totale watergebruik uit. De grootverbruikers zijn de landbouw en de industrie.
De landbouw wordt wel door de waterschaarste geraakt. In delen van Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel en Drenthe geldt een sproeiverbod. Boeren in de fruitteelt, groenteteelt en akkerbouw krijgen mogelijk te maken met kleinere oogsten en een lagere kwaliteit. Voor sommige boeren wegen de kosten van het oogsten niet meer op tegen de opbrengst. Zij moeten de oogst van hele percelen als verloren beschouwen. Zo haalde een boer uit Zeeland het nieuws omdat zijn pruimen dit jaar 3 mm kleiner zijn dan anders. Supermarkten willen alleen pruimen van 38 mm, en deze zijn 35 mm. Daardoor blijft de boer met zestigduizend kilo pruimen zitten. Volgens hem zit er niets anders op dan de pruimen zomaar van de boom te laten vallen, want om plukkers in te huren, is te duur.
Een onverwacht gevolg van de droogte is dat sommige tankstations zonder brandstof zitten. Dat komt doordat het scheepvaartverkeer op de grote rivieren hinder ervaart van de lage waterstanden. Oliemaatschappijen moeten extra tankwagens en extra chauffeurs inzetten om de tankstations via de weg te bevoorraden, en maken op dit moment zo’n twintig procent meer ritten dan normaal.
Rivieren hebben last van verzilting, omdat er – via de Rijn bijvoorbeeld – minder zoet water binnenstroomt en het zeewater verder binnendringt. De warmte zorgt ook voor botulisme, blauwalg, vissterfte en ongewenste bacteriën. Mensen die op zoek zijn naar verkoeling, kunnen dan ook niet overal de rivier of de plas in duiken. Rijkswaterstaat en de waterschappen hebben een zwemwaterapp gemaakt met zo’n 800 veilige zwemlocaties.
Ook bomen en dieren in de vrije natuur hebben last van de droogte. Vanwege het risico op bos- en veldbranden geldt op verschillende plaatsen een verbod op open vuur. Op het Waddeneiland Texel geldt in de bos-, duin- en heidegebieden zelfs een rookverbod. Op verschillende plaatsen in het land komen bermbranden voor. In de duinen bij Heemskerk brandde vorige week een gebied met een oppervlakte van een vierkante kilometer af. Er gaan tientallen jaren overheen voor de natuur in zo’n gebied weer is hersteld.
Het is in Nederland in 1976 voor het laatst zo droog geweest. Als deze warme zomers een patroon gaan vormen – en gezien de opwarming van het klimaat is die kans niet denkbeeldig – zal de natuur veranderen: sommige soorten zullen verdwijnen, andere zullen juist een kans krijgen. In de vrije natuur kan zo’n ontwikkeling interessant zijn. Voor boeren is het lastiger; zij moeten misschien overwegen over te stappen op andere gewassen.
Buro: IG