Woensdagavond heeft de gemeenteraad van Amsterdam Femke Halsema, oud-partijleider van GroenLinks, tot burgemeester gekozen. Met Halsema’s aantreden krijgt Amsterdam voor het eerst een vrouwelijke burgemeester.

Femke Halsema / Foto: Roel Wijnants (Flickr) [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons

Halsema (52) zal Eberhard van der Laan opvolgen, de geliefde PvdA-burgemeester die in oktober 2017 op 62-jarige leeftijd overleed. Sindsdien “past” de ervaren VVD-politicus Jozias van Aartsen “op de winkel”. Halsema kan niet meteen van start. Eerst moet ze nog op gesprek bij minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken, daarna volgt de benoeming door koning Willem-Alexander en tot slot wordt de nieuwe burgemeester door de Commissaris van de Koning, Johan Remkes (Noord-Holland), in de gemeente geïnstalleerd. Er moeten dus nog wat stappen gezet worden. Maar het lijkt erop dat Van Aartsen, die steeds heeft gezegd dat de nieuwe burgemeester op tijd komt om de opening van de Noord/Zuidlijn (metro) op 22 juli te verrichten, gelijk krijgt.

Halsema wordt niet alleen de eerste vrouwelijke burgemeester van de hoofdstad. Ze zal ook de eerste burgemeester van Amsterdam sinds 1946 zijn die niet afkomstig is uit de Partij van de Arbeid (PvdA). Halsema’s partij, GroenLinks, werd bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart van dit jaar de grootste partij. Tot nu toe had GroenLinks slechts een handjevol burgemeesters in enkele kleinere steden. Met Amsterdam heeft de partij nu de hoofdprijs binnengesleept.

Halsema verwierf grote bekendheid in de landelijke politiek. Na haar studie sociologie (hoofdvak: criminologie) in Utrecht werkte ze enkele jaren voor de Wiarda Beckman Stichting, het wetenschappelijk instituut van de PvdA. Toen al gold Halsema als aanstormend politiek talent. Ze verliet de PvdA in de herfst van 1997, uit verontwaardiging over de harde aanpak van demonstranten bij de Europese Top in Amsterdam dat jaar. PvdA-burgemeester Schelto Patijn liet vijfhonderd mensen preventief oppakken.

Halsema stapte over naar GroenLinks. Voor deze partij was ze van 1998 tot 2011 lid van de Tweede Kamer. Van 2002 tot 2010 was ze fractievoorzitter en politiek leider van de partij. In een interview met Utrechts Nieuwsblad zei Halsema in 2002: “Ik wil mij verzetten tegen de verharding in de samenleving. Ik pleit voor minder stress, egoïsme en onverdraagzaamheid. Ik ben voor zachtaardige omgangsvormen en elementair fatsoen in de politiek.” Halsema onderscheidde zich in de Tweede Kamer als debater. 2010 was “haar” jaar. In april kreeg ze de Thorbeckeprijs voor politieke welsprekendheid en het tijdschrift Intermediair riep haar uit tot beste kandidaat voor het premierschap. Zo ver kwam het echter niet. Hoewel GroenLinks onder leiding van Halsema in 2010 bij de landelijke verkiezingen tien zetels binnenhaalde en voor het eerst leek te kunnen meeregeren, liepen de onderhandelingen voor een Paars Plus-kabinet van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks stuk. VVD en CDA gaven de voorkeur aan een minderheidscoalitie met gedoogsteun van de PVV van Geert Wilders. Kort daarop verliet Halsema de politiek.

Femke Halsema / Foto: Arno van den Tillaart, Eindhoven [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons

In de zeven jaar die volgden kon Halsema meer tijd besteden aan haar gezin. Ze schreef, maakte tv-programma’s en werd buitengewoon hoogleraar, eerst in Tilburg en later in Utrecht. Ze werd toezichthouder bij Stichting Vluchteling en voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gehandicaptenzorg. Haar belangrijkste functie was president-commissaris bij uitgeversgroep WPG. Onder Halsema’s leiding belandde het bedrijf in slecht weer, wat vraagtekens oproept over Halsema’s managerskwaliteiten. In 2016 publiceerde ze haar memoires, Pluche, waarin ze nog aankondigde dat ze de politiek niet had verlaten om daar na een paar jaar als senator of burgemeester weer in terug te keren.

Halsema’s voordracht is omstreden. Het lijkt veelzeggend dat de gemeenteraad uren heeft vergaderd voor het met het nieuws van Halsema’s voordracht naar buiten kwam. Landwijd is Halsema vanwege haar uitgesproken progressieve opvattingen als een “figure you love to hate” voor rechtse conservatieven. Hoewel officieel onbekend was wie er gesolliciteerd hadden, zong Halsema’s naam vanaf het begin rond. De online petitie “Houd Halsema uit de Stopera” werd binnen korte tijd ruim 7000 keer ondertekend. Twijfels bestaan er ook omdat Halsema nooit ervaring heeft opgedaan met openbaar bestuur. Als burgemeester wordt ze bijvoorbeeld verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid. In het verleden stond ze vaak aan de kant van demonstranten. Zal ze als burgemeester in staat zijn om te kiezen voor hard politieoptreden? Ook moet ze een verbindende rol gaan spelen. Tot nu toe kennen we Halsema echter vooral als een politiek dier dat dol is op analyseren en debatteren. Iemand die polarisatie niet uit de weg gaat. “Ik heb een stekelig karakter”, zei ze in 2011 in een interview met NRC Handelsblad.

De reacties op Halsema’s voordracht zijn dan ook verdeeld. “Halsema zal een ideologisch gedreven burgemeester worden, maar de vraag is hoe zij haar visie zal verbinden aan de weerbarstige praktijk van de hoofdstad”, bespiegelde Trouw na haar verkiezing. “Economisch gaat het Amsterdam voor de wind, maar de stad barst uit haar voegen en heeft vooral ruimtelijke ontwikkeling nodig. Dat is voor Femke Halsema een heel ander speelveld.”

De procedure om een nieuwe burgemeester voor Amsterdam te vinden, verdient geen schoonheidsprijs. Na de eerste sollicitatieronde vond de vertrouwenscommissie het aantal geschikte kandidaten te beperkt. Er moest een tweede sollicitatieronde uitgeschreven worden. In totaal waren er 114 sollicitaties. Het gebeurde herhaaldelijk dat nieuws uit de vertrouwenscommissie werd doorgespeeld aan de media. Er is een strafrechtelijk onderzoek gestart naar de herkomst van dit lek.