“De fiets als grote gelijkmaker,” schreef Etienne van Heerden in 2000 voor de Almanak van de opleiding Nederlands in Leiden. Hij was dat jaar gastschrijver aan de universiteit en ik vroeg hem een stukje te schrijven. Hij schreef over de fiets. Het viel hem vooral op dat in Nederland iedereen fietst. Op de fiets maakt het niet meer uit wie je bent. Of je nu prinses, bankbediende of tuinman bent. Iedereen fietst.

Fietsen Nederlanders veel, het valt toeristen in Amsterdam vooral op hoeveel er in de hoofdstad wel niet op de fiets wordt gedaan. Daarom geldt Amsterdam wel een beetje als fietshoofdstad van de wereld. In prestigieuze rijtjes komt de Nederlandse hoofdstad wel vaak bovenaan terecht. Samen met steden als Utrecht of Groningen die ook hoog scoren.

Amsterdam fietshoofdstad van wereld

Dit is niet altijd zo geweest. Fred Feddes schreef in samenwerking met Marjolein de Lange een indrukwekkend boek Fietsstad Amsterdam, hoe Amsterdam de fietshoofdstad van de wereld werd. Een heuse monografie over het fietsen in Nederland, maar vooral in Amsterdam. De strijd tussen automobilist en fietser om de ruimte. Waarbij aanvankelijk vooral de fietser het moest ontgelden. En niet alleen figuurlijk, ook letterlijk. Het aantal dodelijke slachtoffers op de fiets heeft lang erg hoog gelegen.

In 10 hoofdstukken leidt Fred Feddes je door de fietsgeschiedenis van Amsterdam. Het accent ligt op de laatste 50 jaar, de periode dat fietsers zich organiseerden in de Fietserbond. Het heeft er ook mee te maken dat de Fietsersbond zijn archief heeft overgedragen aan het stadsarchief in Amsterdam. Deze monografie biedt een prachtige inkijk in de Nederlandse fietsgeschiedenis.

Andere blik op blik

Het uitgangspunt is vooral een andere zienswijze op de auto. Je krijgt bij het lezen van Fietsstad Amsterdam een andere blik op het blik. Zoals de schrijvers van het boek uitleggen, vraagt het om een andere kijk naar auto’s. Auto’s zijn namelijk een uiterst inefficiënt middel. Aanvankelijk leek het ook niet dat de auto zo populair zou worden. Lagen in de jaren 1930 de prognoses nog op 190.000 auto’s voor 2000. Dat er op dit moment 8,5 miljoen auto’s rondrijden en er dagelijks nieuwe bijkomen, staat schril tegen de 22 miljoen fietsen die er momenteel in Nederland zijn.

Het boek geeft een uiterst boeiende inkijk in de geschiedenis van het fietsen in Amsterdam en Nederland. Hoe de fiets uiteindelijk meer en meer een eigen plek heeft gekregen in de samenleven. Het is niet meer die dagelijkse strijd door het verkeer in de grote stad. Nu rijden fietsers op eigen fietspaden en hebben eigen stoplichten. Veel compenseert wel het gebrek van de auto; waardoor fietsen bijvoorbeeld extra lang bij het verkeerslicht moeten wachten.

Fietsdoorgang onder Rijksmuseum

Elke periode heeft weer zijn eigen karakteristieke onderwerp. Zo heeft Fred Feddes een heel hoofdstuk gereserveerd voor de lange discussie rond de fietsdoorgang onder het Rijksmuseum. Bij de grootscheepse verbouwing willen de plannenmakers de fietser weg uit de beroemde tunnel en zeker honderden meters laten omrijden. Het levert een boeiend verhaal op waarbij de fietsers verenigd in de Fietsersbond opkomen voor hun belangen. Het wordt een strijd om de stad op de spits gedreven, waarbij alles of niets is en er geen compromis gesloten kan worden. Een treffende overwinning voor de fietsers, levert het op. Maar het is ook een periode waarbij de Fietsersbond nooit zoveel is uitgescholden. De verteller citeert een paar beschimpingen, als “fietsterreur” en “fietsfundamentalisten”.

Vervolgens neemt hij de hele geschiedenis van de doorgang door het Rijksmuseum door. Het blijkt allemaal iets genuanceerder te zijn en tussen de regels door lees je wel dat het koppige projectteam van het museum ook niet helemaal smetteloos is. De gegeven oplossing blijkt vooral vertraging op te leveren doordat ze halsstarrig vasthoudt aan de ingang in de bestaande fietsdoorgang.

Cuypersvariant

Uiteindelijk blijkt de gekozen oplossing de beste: fiets en museumbezoeker kunnen best samen door één doorgang, de zogeheten Cuypersvariant die al vanaf het begin is voorgesteld door het Comité Red de Onderdoorgang:

Wie nu door de passage van het Rijksmuseum fietst of loopt, kan zich de woedende woordenstrijd nauwelijks nog voorstellen. Het is er ruim en open en ook wie er voor het eerst is, kan zich goed oriënteren. Het is al even moeilijk voor te stellen dat midden in deze ruimte een groot trapgat zou zitten, met glazen wanden en draaideuren. De eenvoudigste ingreep, de Cypersvariant, is niet alleen elegant en functioneel, maar is er ook in geslaagd na anderhalve eeuw spanning de stad en het museum met elkaar te verzoenen. Het museum is de ambiance van een unieke fietservaring, en de fietspassage is als levend collectiestuk opgenomen in het “museum van Nederland”. (165-166)

Een mooi voorbeeld hoe de fiets ook iets heel moois, praktisch en hanteerbaars kan opleveren. Het flexibele vervoersmiddel is heel goed te integreren op dergelijke drukke plekken. Het levert een prachtige en unieke plek op, waarbij juist geen plek is voor de auto. Juist het geven van ruimte aan de fiets, maakt deze plek tot een kenmerkende plaats voor Amsterdam.

Kijken naar de toekomst

Naast terugkijken, kijken schrijvers Fred Feddes en Marjolein de Lange ook naar de toekomst. Een paar schokkende conclusies: heel weinig jongeren fietsen, net als dat “allochtonen” niet zo snel voor de fiets als vervoersmiddel kiezen. De vrees om tunneltjes te maken in Amsterdam, zorgt soms voor onnodig veel moeilijkheid en gevaar. Ook blijft het vechten om de fietser de plek te geven die hij verdient.

Daarmee is het boek Fietsstad Amsterdam ook een signaal naar de toekomst. De fietser zal zijn ruimte moeten blijven opeisen. Het is namelijk de meest economische manier je te verplaatsen. Het kost relatief gezien de minste hoeveelheid energie. De komst van de veel snellere, maar ook energievragende elektrische fietsen zal ook met kritische ogen gevolgd moeten worden. Het is een gevaarlijke nieuwkomer op het fietspad die al voor veel ongelukken met soms dodelijke afloop zorgt.

.........

Fred Feddes in samenwerking met Marjolein de Lange 
Fietsstad Amsterdam, hoe Amsterdam de fietshoofdstad van de wereld werd 
Amsterdam: Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2019
ISBN: 978 90 593 7542 0
Prijs: € 29,99. 224 pagina’s 
Bestel

Tegelijk met de Nederlandse editie is er ook een Engelstalige editie verschenen onder de naam: Bike City Amsterdam.

.........