Forum voor Democratie is de grote winnaar van de verkiezingen voor de Provinciale Staten, die woensdag in Nederland werden gehouden. Met deze overwinning zouden volgens partijleider Thierry Baudet de “arrogantie” en “stupiditeit” van de huidige regering afgestraft zijn. 

Premier Mark Rutte lijkt zich weinig zorgen te maken. Om ook in de Eerste Kamer steun te krijgen voor de plannen van zijn regering, is volgens hem een kwestie van “meer koffie drinken en nog meer bellen”.

Bij het publiek bestaat er gewoonlijk weinig belangstelling voor het werk van de Provinciale Staten. Anders dan bij de landelijke politiek hebben burgers er vaak geen idee van wie die mensen zijn, die zich inzetten voor het bestuur van de provincie waarin ze wonen. De Provinciale Staten houden zich bezig met onderwerpen als ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, milieubeheer, waterstaat, landbouw en economie, toerisme en recreatie en openbaar vervoer. Op sociaal en cultureel vlak zorgen ze, vaak samen met de gemeenten, onder meer voor sportfaciliteiten, monumenten en bibliotheken, ouderenzorg en de regionale omroep. De leden van de Provinciale Staten doen hun werk in relatieve anonimiteit en komen zelden in het nieuws.

Maar wat de Provinciale Statenverkiezingen van landelijke betekenis maakt, is dat zij in mei de leden van de Eerste Kamer kiezen (de senaat). Het is de taak van de Eerste Kamer om wetsontwerpen die al door de Tweede Kamer (het parlement) zijn aangenomen, kritisch te bespreken en erover te stemmen. Pas als een wetsvoorstel ook door de Eerste Kamer is goedgekeurd, wordt de wet van kracht. Wie een wetsontwerp indient, moet dus zowel in de Tweede Kamer als in de Eerste Kamer een meerderheid voor dat voorstel weten te krijgen.

Omdat de Provinciale Staten de samenstelling van de Eerste Kamer bepalen, gaat het tijdens de verkiezingscampagnes voor de Provinciale Statenverkiezingen dan ook niet alleen om regionale thema’s, maar ook om landelijke thema’s als migratie, klimaat, onderwijs en het nieuwe pensioenstelsel. Tijdens de campagne duiken de kopstukken uit de landelijke politiek overal in het land op om hun partijgenoten uit de provinciale politiek te ondersteunen. Dat is zuur voor partijen die alleen op provinciaal niveau meedoen. Daarnaast gaat alle aandacht al snel uit naar thema’s uit de landelijke politiek, terwijl belangrijke onderwerpen die in de provincie spelen, onderbelicht blijven. De dag ná de verkiezingen zijn die regionale thema’s alweer vergeten en gaat het gesprek in de media alleen nog maar over de vraag welke gevolgen de verkiezingsuitslag heeft voor de zetelverdeling in de Eerste Kamer.

Voorlopige uitslag

Het was al in een vroeg stadium duidelijk dat de huidige coalitieregering bij deze verkiezingen haar meerderheid in de Eerste Kamer zou verliezen. Volgens de exitpolls van Ipsos zou de VVD van 13 naar 12 zetels zijn gegaan, het CDA van 12 naar 8 en D66 van 10 naar 7. Enige stijger onder de coalitiepartijen is de ChristenUnie: van 3 naar 4. De grootste winnaars van de verkiezingen zijn het Forum voor Democratie, dat vanuit het niets binnenkomt met 10 zetels, en GroenLinks, dat van 4 naar 7 zetels is gegaan. Voor de PvdA, dat bij de laatste landelijke en gemeenteraadsverkiezingen grote verliezen heeft geleden, is de schade beperkt gebleven (van 8 naar 7), en kleinere clubs als de Partij voor de Dieren, 50Plus en Denk hebben het allemaal aardig gedaan (elk 1 zetel erbij, waardoor Denk voor het eerst ook toetreedt tot de Eerste Kamer). De PVV van Geert Wilders heeft 3 zetels verloren (van 9 naar 6) en de SP 5 (van 9 naar 4). Deze cijfers kunnen de komende dagen nog worden bijgesteld, maar de tendensen zijn duidelijk.

Thierry Baudet: “De uil van Minerva is opgestegen”

Het meest opmerkelijk is uiteraard de opkomst van het Forum voor Democratie (als partij opgericht in 2016), dat volgens de prognose van het Algemeen Nederlands Persbureau zelfs 12 zetels zou hebben gewonnen, evenveel als de VVD van premier Mark Rutte. Wat het absolute aantal stemmen betreft, zou “Forum” zelfs beter hebben gescoord dan de VVD.

Het Forum voor Democratie (FvD) profileert zich als een antimigratiepartij en anti-EU-partij, die een “beschaafd” alternatief zou bieden voor de PVV van Wilders. De kiezers die nu op het FvD hebben gestemd, zijn vooral afkomstig uit de achterban van de PVV en de VVD. De partij van Thierry Baudet heeft bijna uitsluitend campagne gevoerd op landelijke thema’s. Eigenlijk weet niemand wie de kandidaten zijn die nu namens het FvD gekozen zijn voor de Provinciale Staten of wat hun standpunt is over regionale thema’s. Er wordt beweerd dat bepaalde namen op de kieslijsten van meerdere provincies voorkwamen. Ook zouden sommige FvD-kandidaten helemaal niet wonen in de provincie waar ze zich verkiesbaar stelden. Als ze maandag niet ingeschreven staan in die provincie, kan hun zetel naar een andere partij gaan.

Aan het einde van de uitslagenavond hield partijleider Thierry Baudet een overwinningsspeech. Deze blonk – typerend voor Baudet – uit in hoogdravend taalgebruik. “De uil van Minerva spreidt zijn vleugels bij het vallen van de avond,” zo opende Baudet zijn toespraak bijvoorbeeld. Ook gebruikte hij termen als “oikofobie” (angst voor het eigene) en “deze boreale wereld” (Europa, de westerse beschaving, mogelijk ook de blanke beschaving). De klimaatplannen van de regering werden door hem onder meer als “masochistische ketterij”, “geseculariseerd zondvloedgeloof”, “duurzaamheidsafgoderij” en “klimaathekserij” weggezet. De “arrogantie” en “stupiditeit” van het kabinet-Rutte III zouden volgens Baudet met dit verkiezingsresultaat “afgestraft” zijn. “Wij zijn naar het front geroepen, omdat ons land ons nodig heeft”, aldus Baudet.

Versplinterd landschap

Ondertussen lijkt premier Mark Rutte – door Baudet een “economische onbenul” genoemd – zich weinig zorgen te maken over de verkiezingsuitslag. Zijn partij, de VVD, is nog altijd de grootste partij (of staat op een gedeelde eerste plaats met Baudets FvD). Dat de partij een paar zetels zou verliezen, was inmiddels wel bekend. Met de opkomst van de FvD is het Nederlandse politieke landschap is nog verder versplinterd. Maar Rutte is niet bang dat hij geen consensus meer zou kunnen bereiken of dat het land onbestuurbaar zou raken. Voor elk onderwerp zullen er bondgenoten buiten de coalitie gezocht moeten worden. Dat betekent volgens Rutte “veel koffie drinken en nog meer bellen”. GroenLinks-partijleider Jesse Klaver heeft al gezegd dat zijn partij bereid is de coalitieregering te helpen de klimaatdoelstellingen te halen. De partij is van plan Rutte te houden aan de beloften die hij vorige week gedaan heeft over een CO₂-belasting voor vervuilende bedrijven.