Titel: Gisterland
Auteur: Imme Dros
Uitgever: Amsterdam, Van Oorschot, 2021, 263 blz
ISBN: 9789028212411
“Het is sinds ik terug ben druk in de theaters nu iedereen eindelijk weer eens uit kan na de pest. Londen leeft op.”
Imme Dros (°1936) schreef vele kinderboeken en maakte bewerkingen van Griekse mythen. In 2015 verscheen haar vertaling van de Ilias van Homeros en in 2016 ook de Odysseia. In 2021 spon ze in haar roman Gisterland het leven uit van Anne Hathaway, de vrouw van William Shakespeare – Foto: Harrie Geelen
.........
Zelfs wanneer je als lezer geen voorstander bent van een vermenging van fictie en harde feiten, dan is Gisterland van Imme Dros een absolute verrassing. De auteur hanteert het fijnste penseel, subtiele voelsprieten en vooral een sprekende taal om Anne Hathaway, de vrouw van William Shakespeare, in beeld te krijgen.
.........
Zelfs wanneer je als lezer geen voorstander bent van een vermenging van fictie en harde feiten, dan is Gisterland van Imme Dros een absolute verrassing. De auteur hanteert het fijnste penseel, subtiele voelsprieten en vooral een sprekende taal om Anne Hathaway, de vrouw van William Shakespeare, in beeld te krijgen. Het resultaat laat de lezer niet meer los. De blik die in de roman gericht blijft op Anne Hathaway geeft aan het leven en werk van de geniale toneelschrijver een nooit gezien diep reliëf.
Anne Hathaway groeit op als boerendochter in het dorpje Shottery. Haar vader maakt er een kunst van om zo weinig mogelijk te zeggen. Haar moeder wil altijd vertellen van vroeger, van gisterland. Wanneer Anne zesentwintig is trouwt ze met William Shakespeare, zoon van de handschoenmaker van het naburig stadje Stratford-upon-Avon.
Will is acht jaar jonger dan zijn zwangere, zelfbewuste vrouw. Susanna wordt geboren en bijna twee jaar later de tweeling Judith en Hamnet. Wanneer het verhaal al ver gevorderd is, in het twintigste hoofdstuk – ongetwijfeld het hoofdstuk dat de lezer het meest ontroert – blijkt dat Hamnet overleden is op elfjarige leeftijd. Wat Dros aangeeft als doodsoorzaak wordt niet algemeen gedeeld door Shakespeare-kenners, maar de manier waarop ze het verdriet van de ouders onder woorden brengt is van een ongekende schoonheid. Het hoofdstuk is bovendien in een mysterie gehuld, want na de begrafenis van haar zoon is Anne enkele dagen onvindbaar zonder dat ze het weet. Op het einde van het hoofdstuk, wanneer bij Will de vonk overslaat om met Hamlet, prins van Denemarken, te beginnen, wordt duidelijk waar bij Shakespeare de inspiratie vandaan komt.
.......
Anne Hathaway houdt het hele huishouden recht. Ze brengt geld in het laatje.
.........
Anne Hathaway houdt het hele huishouden recht. Ze brengt geld in het laatje. Aanvankelijk beperkt haar vlijt zich tot borduursels en versieringen op kinderkleertjes en lakens. Maar al vlug wordt ze een ervaren naaister en kleermaakster, die fijne stoffen, kanten kragen en gewilde fournituren gebruikt, werkt met patronen en zelfs herenkleding maakt en vermaakt. Aan Will, die niets anders wil dan voor woorden leven, geeft haar bedrijvigheid een grote vrijheid. De essentie van hun relatie is dat ze naar elkaar luisteren. Anne zit op de eerste rij om in Stratford, waar ze zijn ingetrokken bij Wills ouders, allerlei nieuwtjes te vernemen, schandaaltjes, dingen die mensen zeggen zonder er iets van te menen, en die te bespreken met haar man, die er wat graag naar luistert. Hij moet dringend gelanceerd raken in het puriteinse stadje. Het moment moet worden gegrepen want Koningin Elizabeth zet de deur wagenwijd open voor toneel dat wat eigentijdser is dan de krakkemikkige mirakelspelen die in Guild Hall worden opgevoerd.
Subliem in de roman is het relaas van de losse gesprekken die Anne en Will hebben over de personages Katharina en Petruchio uit Het Temmen van de Feeks, een van de eerste komedies van Shakespeare. Beeld je in: een man met schulden die een rijke vrouw wil trouwen en dan een bende kwezels die met afgrijzen het spektakel volgt. Gekker kan toch niet. Dros puurt gesprekken uit vele andere toneelstukken maar Het Temmen van de Feeks moet haar nauw aan het hart liggen. Het relaas is overigens gespreid over meerdere hoofdstukken, want onder het motto Alles loopt anders start het gesprek al vroeg in het boek. Op het eind leuteren Will en Anne er nog altijd over. De klucht is ondertussen ook buiten Engeland een groot succes geworden.
In de Grammar School, bijgenaamd het stinkkot, van Stratford fantaseert Will er maar op los. Hij hangt aan de lippen van Hunt, zijn leraar Latijn, die hem vertrouwd maakt met de blijspelen van Plautus en Terentius en hem zijn bewondering voor Ovidius overdraagt. Omdat Will uitmunt in taal, doet hij klusjes bij de notaris en in het gerechtshof waar hij van alles moet opzoeken en opschrijven voor advocaten. Hij zit met zijn neus op de dossiers van mannen die trouwen om het geld, vrouwen ook, vaders die hun dochter verkwanselen aan de hoogste bieder, en noem maar op. De gekste en de droevigste situaties doen zich voor in het dagelijkse leven van Stratford. Zij intrigeren Will mateloos. Hij wordt eenentwintig en het wordt duidelijk dat hij in dat saaie stadje nooit zal kunnen bereiken wat hij wil en hopelijk kan.
Londen, waar volgens Hunt echte theaters met groepen spelers en schrijvers actief zijn, lonkt. Samen met zijn leraar gaat hij er een eerste keer op verkenning. Hij kan zijn ogen niet geloven want er zijn wel vijf theaters, niet aan de noordkant in de ommuurde stad maar aan de zuidoever van de Theems. Hij begint te pendelen tussen Londen en zijn thuis in Stratford. Zijn carrière als toneelschrijver die ook graag rollen speelt in zijn eigen stukken, raakt in een stroomversnelling. Hij schrijft aan de lopende band stukken en laat zich inspireren door klassieke verhalen en mythen, volksverhalen en koningen en helden uit de Engelse geschiedenis. Het dikke boek Kronieken van Engeland, Schotland en Ierland van Holinshed is voor hem een ware schatkamer. Hij varieert op bekende thema’s en aarzelt nooit om aan een plot een eigen draai te geven.
Will is niet alleen goed in het schrijven en spelen. Hij slaagt erin om zijn bewerking van Ovidius’ Metamorfosen te laten drukken door Vautrollier, een Franse Hugenoot, nu de bekendste meesterdrukker in Londen. De uitgave trekt de aandacht van James Burbage, eigenaar van theater Blackfriars die vlakbij een nieuw overdekt theater, de Globe, of de Houten O, naar de cirkelvorm, laat bouwen. Will weet van aanpakken. De zaken floreren. Met de opbrengst van zijn komedies en tragedies kan Will zich een royale droomvilla in Stratford veroorloven. Het lukt hem een familiewapen, met als spreuk Non sans droit, te bekomen, wat altijd al de droom van zijn vader John is geweest. Voor Anne breken de gelukkigste jaren van haar leven aan.
Will zit echter nog altijd tot over zijn oren in het werk. Nu beheert hij mee de gebouwen van de Blackfriars en de Globe, bereidt hij een toneelrondreis voor in Zuid-Engeland, heeft hij problemen met de rekeningen en moet hij zich bezighouden met de akkefietjes, zoals meisjesrollen door jongens die de baard in de keel krijgen. Door de grote sleur waarin hij verzeild raakt, verstikken zijn creatieve talenten.
Na 1611 besluit hij resoluut om meer tijd door te brengen in zijn gastvrije villa in Stratford, waar Anne het enorm naar haar zin heeft. Maar het geluk is van korte duur. Op 23 april 1616 overlijdt hij, net tweeënvijftig geworden. Dros blijft in het vage wanneer ze de doodsoorzaak aangeeft. Die is niet echt bekend. Dros weet dat en vermeldt alleen wat algemeenheden. Een maand voor hij overlijdt legt Will zijn testament vast. Een van de meest onbegrepen bepalingen in het testament is: aan mijn vrouw vermaak ik mijn op één na beste bed. Er bestaan oeverloze disputen over de betekenis van deze wilsbeschikking. Ik denk dat de interpretatie van Dros zo typisch is voor alles wat Shakespeare gedaan en geschreven heeft, dat haar roman deze disputen voor eens en altijd zal doen ophouden.
Anne Hathaway overleeft haar man zeven jaar. De voorbereiding van de uitgave die het toneelwerk van haar man zal bundelen in folioformaat maakt ze nog juist mee.
........
Wat Anne Hathaway allemaal prijsgeeft over haar man via een Hineininterpretierung van Dros, voelt geen moment aan als verzinning. Integendeel.
..........
Wat Anne Hathaway allemaal prijsgeeft over haar man via een Hineininterpretierung van Dros, voelt geen moment aan als verzinning. Integendeel. De lezer duikelt in het verhaal van Shakespeares vrouw alsof het de toets van het reële heeft doorstaan. Er wordt tegenwoordig teveel gepalaverd over hoe Shakespeare ideeën kreeg, stukken schreef, rollen speelde en mensen aansprak en nog steeds aanspreekt. Dros beantwoordt deze vragen op de meest natuurlijke wijze: alsof het genie haar de antwoorden vanuit de zeventiende eeuw influistert.
Op een unieke manier etaleert ze de trukendoos van Shakespeare. Als toneelschrijver moet je natuurlijk met iets beginnen, niet met wat je toevallig zelf wil, maar met wat de mensen willen die uren rechtstaan om naar een stuk te kijken. Het publiek moet krijgen waarvoor het kwam maar niet wat het had verwacht. Het verrassingselement is van het grootste belang. Er moeten onverwachte dingen gebeuren die tranen met tuiten doen vloeien of doen lachen, en gedurig emoties creëren. Volgende hint is ook niet mis: pas je gebaren bij de woorden aan en pas de woorden aan bij je gebaren, want alleen maar declameren, woorden als worsten laten rollen, en niet spelen zijn uit den boze. En wat geldt in Shakespeares tijd en niet in onze tijd: schrijvers willen alleen maar dat hun stuk wordt betaald, een stuk dat ik heb verkocht is voor mij af, zo verduidelijkt Shakespeare binnensmonds aan Dros.
In 1971 debuteerde Imme Dros met de speelse roman Het paard Rudolf. Sedertdien is kinder- en jeugdliteratuur haar leven geworden en dat merk je ook wanneer je Gisterland, een halve eeuw later uitgekomen, leest. Sprekende taal en sprankelende belevenissen trekken je in het verhaal en je moet je daaraan overgeven. Hoewel Dros in Gisterland maar zijdelings stilstaat bij Romeo en Julia, moet ik denken aan de opvoering van het stuk in een papiertheater, ook wel miniatuurtheater genoemd, een vorm van vermaak voor kinderen uit de begoede burgerij in de 19e eeuw. De figuurtjes op de foto spelen Romeo en Julia in het Théâtre de la République en maken deel uit van de lopende tentoonstelling Magical Theatres in de Hallepoort, Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel – Foto: Herman Meulemans
In haar betoverende roman Gisterland volgt Imme Dros de tijdlijn van de levens van Anne Hathaway en haar man William Shakespeare. Veel ijkingspunten heeft ze niet, zeker niet voor de jeugd van Anne en Will, want daarover is nagenoeg niets bekend. De boog die ze trekt tussen geboorte en dood heeft noch een biografische noch een historische betekenis. Hij heeft een zuiver eigentijdse betekenis door het wel en wee te belichten van partners die hun droom najagen en daarbij veel tegenkantingen ondervinden. Het beeld van de tiener uit Stratford die uitgroeit tot de bekendste toneelschrijver ooit, en dat van het naaistertje uit Shottery dat zelfbewust aan zijn zijde staat, blijven de lezer achtervolgen.
.........
In haar betoverende roman Gisterland volgt Imme Dros de tijdlijn van de levens van Anne Hathaway en haar man William Shakespeare. Veel ijkingspunten heeft ze niet, zeker niet voor de jeugd van Anne en Will, want daarover is nagenoeg niets bekend. De boog die ze trekt tussen geboorte en dood heeft noch een biografische noch een historische betekenis. Hij heeft een zuiver eigentijdse betekenis door het wel en wee te belichten van partners die hun droom najagen en daarbij veel tegenkantingen ondervinden.
...........
De taal die Dros heeft ontwikkeld als auteur van vele kinderboeken, is wonderbaarlijk eenvoudig en pittig. Dat is ook het geheim waarom haar nieuwe roman het ultieme doel van Shakespeare, namelijk theater dicht bij de mensen brengen, levensecht doet aanvoelen.
- Alle grafika verskyn met skriftelike toestemming van die uitgewer – Voertaal-redaksie
LitNet besteedde onlangs aandacht aan de vertaling door Anna Neethling-Pohl van vijfentwintig Shakespeare-sonnetten:
Buro: NM