Hoeft het nog gezegd dat Leonardo Da Vinci een veelzijdig man was?
Een Homo Universalis, zoals dat dan heet. Iemand die niet alleen van vele markten thuis was, maar in al die disciplines ook telkens uitblonk. Ingenieur, wetenschapper, schilder, hij had het allemaal in zich.
En ook al liet hij niet veel schilderijen na (experts menen dat er slechts 18 zijn die met zekerheid werkelijk van zijn hand zijn), met de Mona Lisa ging hij toch de geschiedenis in als een van de bekendste leden van de gilde.
Het origineel dat in het Louvre in Parijs hangt trekt jaarlijks zomaar even 9 miljoen bezoekers.
Santa Maria delle Grazie
In vogelvlucht enkele honderden kilometers van de lichtstad verwijderd bevindt zich de Abdij van Tongerlo, een Norbertijnenabdij met een geschiedenis die tot in de 12de eeuw terug gaat. Sinds 450 jaar is de religieuze gemeenschap de trots bezitter van een Da Vinci, nu ja, toch een replica.
Wetenschappelijk onderzoek moet aantonen of de replica uiteindelijk zelf een meesterwerk is.
Voor het origineel moet men in Italië zijn, waar ‘Het Laatste Avondmaal’, een fresco is in de refter van Santa Maria delle Grazie in Milaan. Maar hier heeft de abdij dus een kopie op ware grote van, een imposant doek van 45m2. Hij zou besteld zijn door de Franse Koning Lodewijk II.
Aanvankelijk was het diens plan de originele fresco naar Frankrijk te verhuizen, maar dat botste op tal van praktische bezwaren. En dus bestelde hij een kopie, zes jaar na het origineel gemaakt door leerlingen van Da Vinci. Althans, dat is de officiële versie.
Toen de Amerikaanse kunsthistoricus Jean-Pierre Isbouts van de Fielding Graduate University twee jaar geleden de Tongerlose replica voor het eerst zag schrok hij zich een bult. “Ik zag toen meteen dat het werk veel dichter lag bij de originele fresco dan de vele andere kopieën van het werk”, verklaarde hij.
Vrijwel onmiddellijk ontstond het vermoeden dat de rol van Da Vinci bij de totstandkoming van dit werk wel eens groter zou kunnen zijn geweest dan het louter toekijken. Vooral de gezichten van Johannes en Jezus zouden trademark Da Vinci zijn. “De gelijkenis tussen het gezicht van Johannes en Da Vinci’s werk ‘Leda en de Zwaan’ is onwaarschijnlijk”, benadrukt hij. Naar eigen zeggen is hij voor 85% zeker van zijn zaak. Voor de overige 15% schakelde hij de wetenschap in.
Het werk hangt al zo’n 450 jaar in de Abdij van Tongerlo (Foto: Fnorp at Dutch Wikipedia [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons)
Hyperspectale camera
Isbouts contacteer de Vlaams technologiereus Imec. De hyperspectrale camera van het bedrijf, eerder gebruikt voor onder meer aardappel- en bloedonderzoek, blijkt namelijk een ideaal instrument om vanop afstand - zonder te gaan beschadigen - een kunstwerk te gaan ontleden. “Eigenlijk splitsen we het werk visueel op in verschillende lagen per golflengte”, legt een ingenieur van het bedrijf uit. “Dat levert ongeveer 150 beelden op, waar je bij wijze van spreken door kan scrollen als onderzoeker. Op die manier kunnen we ondertekeningen zichtbaar maken, of nagaan welke samenstelling de pigmenten in die laag hebben.”
Dat dit onderzoek zopas werd uitgevoerd is geen toeval. Er zit symboliek in de timing, want het doorlichten van het doek vond plaats op de 500ste verjaardag van het overlijden van de grootmeester. De verzamelde data worden thans in de Verenigde Staten. Het resultaat zal nog enkele maanden op zich laten wachten, wat de spanning maar ook de vrees voedt.
Want als de meester zich gemengd heeft, krijgt het canvas dan niet plots de status van meesterwerk? Volgens Isbouts zou het alvast van een onschatbare kunsthistorische waarde zijn. “De originele fresco in Milaan is vandaag slechts voor 20 procent zichtbaar. Dit zou ons dus een unieke snapshot geven van zijn ontwikkeling als kunstenaar in die periode. Bovendien geloof ik dat er subtiele verbeteringen zijn aangebracht. Dan zouden we niet meer van een kopie spreken, maar van een ‘tweede versie’.”
Grote gevolgen
Wat betekent dit echter voor de Abdij van Tongerlo? Plots zou er een werk hangen dat, wanneer geveild, wellicht een marktwaarde van honderden miljoenen euro zou bezitten. Pas dit dan nog in een dergelijk bescheiden museumpje?
En zeggen dat een fundraising voor de restauratie van het werk er twee jaar geleden maar niet in slaagde de vereiste 500.000 euro te verzamelen.
Ironisch genoeg wordt in de streek van Tongerlo al sinds mensenheugenis gefluisterd dat de rol van Da Vinci in het werk wel groter zou kunnen zijn doorgaans aangenomen wordt. Wat nu als de hypothese die vooral als fabel en volksverlakkerij gezien werd plots een wetenschappelijke bevestiging krijgt.
De spanning is inderdaad te snijden, want de gevolgen zouden onmiskenbaar groot zijn.
Buro: MV