Nederland viert Koningsdag. Terwijl koning Willem-Alexander met zijn familie Groningen bezoekt, worden door het hele land vrijmarkten, openluchtconcerten en sportevenementen gehouden. En overal kleuren de straten oranje.

Vandaag wordt koning Willem-Alexander 51 jaar. Hij viert zijn verjaardag met koningin Máxima, hun dochters – de prinsessen Amalia, Alexia en Ariane – en enkele andere bekende leden van de koninklijke familie in Groningen. Ondertussen wordt ook elders in het land uitbundig feestgevierd.

Koninginnedag in Amsterdam, 30 april 2010 / Foto: Carmelrmd [CC BY-SA 3.0] via Wikimedia Commons

Koningsdag, Amsterdam, 2017 / Foto: Shoulderbeach [CC BY-SA 4.0] via Wikimedia Commons

Een feest met wisselende gezichten

Dit jaar zit koning Willem-Alexander vijf jaar op de troon. Op 30 april 2013 droeg de toenmalige vorstin, Beatrix, na 33 jaar het koningschap aan hem over. Al die jaren had Beatrix de verjaardag van haar moeder Juliana, 30 april, als datum voor de nationale feestdag gehandhaafd. Dat was waarschijnlijk niet alleen uit respect voor haar voorgangster, maar ook omdat Beatrix zelf op 31 januari jarig is, in het hartje van de Nederlandse winter.

De traditie van Koningsdag bestaat al sinds eind negentiende eeuw. Deze feestdag werd ingesteld in 1885, bij de vijfde verjaardag van prinses Wilhelmina. Toen Wilhelmina in 1890 koningin werd, veranderde “Prinsessedag” in “Koninginnedag”, en zo is het gedurende de hele regeerperiode van de opeenvolgende vorstinnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix gebleven, tót Willem-Alexander in 2013 werd ingezworen. Sindsdien wordt zíjn verjaardag, de 27^e april, “Koningsdag” genoemd.

Koning Willem-Alexander, Koningin Máxima en hun kinderen de Prinses van Oranje, prinses Alexia en prinses Ariane, 2017 / Foto: RVD - Jeroen van der Meyde

De invulling van het officiële programma is onder de verschillende vorsten telkens een beetje aangepast. In de jaren zeventig zat iedereen met een oranje-tompouce voor de televisie om naar het defilé van Nederlandse burgers uit alle provincies én de overzeese rijksdelen te kijken, die langs het bordes van paleis Soestdijk trokken om koningin Juliana te feliciteren. Hoewel Juliana een hekel had aan protocol en altijd het liefst náást de rode loper wilde lopen, had dit evenement iets afstandelijks, met de koninklijke familie bovenaan de trap en het volk beneden.

Beatrix – hoewel als persoon formeler dan haar moeder – voelde aan dat de tijdgeest veranderde – democratischer werd. Daarom kondigde zij, toen ze Juliana in 1980 opvolgde, aan dat de koninklijke familie voortaan naar de mensen toe zou komen en Koninginnedag met hen mee zou vieren, op hún manier. Sindsdien brachten Beatrix en haar gevolg Koninginnedag elk jaar een bezoek aan een provincie, waarbij ze eerst een kleinere gemeente aandeden en vervolgens een grote stad.

Koningin Juliana en koninklijke familie op bordes Paleis Soestdijk, 30 april 1966 / Foto: Ron Kroon, Anefo, via Wikimedia Commons

Een ding veranderde in al die jaren echter niet. Willem-Alexander werd – eerst als kind, later als volwassen kerel – samen met zijn broers en zijn neven en nichten altijd weer gedwongen om aan allerlei zogenaamde Oudhollandse spelletjes deel te nemen, van koekhappen en steltlopen tot moddergevechten en – het dieptepunt – wc-pot gooien. Je zag hem stuntelen, in zijn nette pak, met veel te gladde schoenen of op kousenvoeten. Ondanks zijn sportieve instelling gíng het vaak gewoon niet, en soms ontstond er zelfs een ronduit gevaarlijke situatie. Dit alles terwijl de tv-camera’s en de ogen van de natie genadeloos op hem gericht waren.

Niemand gaf hem dan ook ongelijk toen Willem-Alexander kort na zijn aantreden aankondigde dat Koningsdag vanaf 2015 een ander karakter zou krijgen. Zakelijker. En met meer afstand tussen de koninklijke familie en het publiek. Dat had er ook mee te maken dat iedereen sinds “9/11” anders is gaan denken over veiligheid. En door de aanslag in Apeldoorn op Koninginnedag 2009, toen een verwarde man in een personenauto op het publiek inreed, waardoor er acht doden vielen en tien mensen gewond raakten, had de koninklijke familie van dichtbij meegemaakt hoe moeilijk het is om zo’n groot evenement afdoende te beveiligen.

Koningin Beatrix tijdens Koninginnedag in Veere, Zeeland, 30 april 1981 / Foto: Rob Bogaerts, Anefo, via Wikimedia Commons

Groningen is er klaar voor

Sinds 2015 kiest Willem-Alexander voor zijn verjaardag altijd een “gemeente met een centrumfunctie” uit. Willem-Alexander profileert zich graag als koning-koopman, en citymarketing en regiopromotie zijn dan ook belangrijke aspecten van zijn Koningsdag-nieuwe-stijl.

Na Dordrecht, Zwolle en Tilburg is dit jaar Groningen aan de beurt. Er worden in de stad tussen de 60.000 en 80.000 bezoekers verwacht. Dat wordt dringen, want in de smalle straatjes in de binnenstad is hooguit plek voor 30.000 mensen! Als een gedeelte vol is, wordt het afgesloten. Wie geen plaatsje langs de route kan bemachtigen, kan de rondwandeling door de koninklijke familie elders in de stad op grote beeldschermen bekijken.

De route begint bij de Prinsenhof en leidt dan via de Martinikerk, de Waag en het Academiegebouw naar de Vismarkt, 1200 meter verderop. Onderweg zal er aandacht worden besteed aan de jeugd, sport (bondscoach Ronald Koeman, die in Groningen is opgegroeid, geeft voetbaltraining), het studentenleven, muziek en het bedrijfsleven. Er wordt ook stilgestaan bij de problemen die zijn ontstaan door de gaswinning in de provincie en hoe deze in de toekomst zullen worden opgelost.

Koning Willem-Alexander, Wassenaar, april 2017 / Foto: RVD - Frank van Beek

Overal en voor iedereen

De verrichtingen in Groningen worden rechtstreeks op televisie uitgezonden. Maar veel Nederlanders zullen Koningsdag niet voor de buis, maar buiten doorbrengen. Al dagen vantevoren hebben kinderen (en volwassenen) met plakband, krijt of verf in het park of op straat hún stukje rommelmarkt afgebakend. Daar verkopen ze op Koningsdag oude kleren, spulletjes van zolder, zelfgebakken cup cakes of limonade, maken ze muziek en gaan ze met de pet rond, of strekken ze zich zomaar op de grond uit om “slapend rijk te worden”. De vlag hangt uit, de grachten liggen vol bootjes en op de bruggen wordt gedanst en, ja, dat ook, gedronken. In veel dorpen organiseren de Oranjeverenigingen optochten, spelletjes voor jong en oud en vuurwerkshows. Iedereen is in oranje gehuld. Koningsdag is een volksfeest dat draait om creativiteit, ondernemersgeest, vindingrijkheid, sportiviteit en humor.

Omdat Koningsdag zich buiten afspeelt, is het altijd spannend om te zien of het weer ook meewerkt. De koudste Koninginnedag ooit was in 1970 met een maximumtemperatuur van 8,6 graden; de warmste in 1993, toen een recordtemperatuur van 26,9 graden werd gemeten. Vandaag blijft het volgens de weerberichten grotendeels droog, hoewel er gewaarschuwd wordt voor buien later op de dag. Met een middagtemperatuur van 12 tot 14 graden aan zee, 15 graden in het binnenland en 16 tot 17 graden in het oosten en zuiden van het land, is de temperatuur normaal voor deze tijd van het jaar. Perfect Koningsdagweer!