Foto: John Forster | Pixabay

...

Als je meegaat het konijnenhol in, beleef je grootse momenten en ervaar je indrukwekkende gebeurtenissen. Maar het is draaien om de navel waarnaar je staart.

...

Op weg naar De Hartz
Wessel te Gussinklo
Koppernik
ISBN: 978 90 830 4807 9
Prijs: € 24,50
Bestel bij Koppernik.nl

Voor zijn roman Op weg naar De Hartz kreeg Te Gussinklo de Boekenbon literatuurprijs. De prijs uitgereikt in november vorig jaar, bestaat uit een flink geldbedrag van 50.000 euro. Daarnaast zorgt het voor promotionele aandacht. Al valt het laatste te betwisten.

Boekenbon literatuurprijs

De boekenbon literatuurprijs is de opvolger van de AKO Literatuurprijs die in het verleden op meer aandacht kon rekenen. De boekenbon literatuurprijs valt veel minder op. Dat komt ook omdat de uitreiking niet live is en daarnaast bekt de naam ook niet zo aangenaam. De boekenbon is meer een instituut dan een merk en staat los van een boekhandelketen. De AKO gaf in het verleden altijd veel aandacht aan de prijs in de winkels zelf.

Het boek Op weg naar de Hartz van Wessel te Gussinklo is de winnaar van de prijs in 2021. Te Gussinklo is een bijzondere schrijver en zijn romans zijn erg geliefd bij jury's van prijzen. Zo kreeg hij voor zijn vorige roman De hoogstapelaar de bookspot literatuurprijs voor fictie. En De opdracht uit 1995 was de eerste in de reeks. Voor deze roman kreeg Wessel te Gussinklo de ECI-prijs.

Wisselen van partner

Het is allemaal dezelfde prijs, maar de prijs is nogal onderhevig aan naamsveranderingen. Naast de AKO, ECI en Bookspot prijs heeft de prijs ook nog de namen gedragen van de Generale Bank en Fortis. De prijs wisselt nogal graag van partner.

Te Gussinklo heeft een heel eigen stijl. Dat blijkt ook wel uit Op weg naar de Hartz. De jury van de boekenbonprijs, geeft het weer als een dromerige sfeer. Het verhaal dat grotendeels in de erlebte rede wordt verteld, bevat weinig dialogen en veel herhalingen. De stijl doet sterk denken aan de sfeer in 19e eeuwse boeken van Couperus en misschien nog meer van Russische giganten als Dostojevski en Tolstoy.

Ewout Meyster

Het boek van ruim 500 pagina's vertelt over Ewout Meyster, een bekend personage van Te Gussinklo. Zijn debuut De verboden tuin (1986) en de romans De opdracht (1995) en De hoogstapelaar (2019) behoren eveneens tot de cyclus rondom Ewout Meyster. De opdracht heeft een heel bijzondere plek in de Nederlandse literatuur. De latere delen blijven wat minder goed hangen.

In dit deel schrijft Ewout een roman en laat dit werk lezen aan een bekende. Die kan niet zoveel voor hem betekenen en verwijst hem, naar professor Somen. Deze psycholoog beschikt wel over de contacten. Professor Somen nodigt hem uit om langs te komen en over het boek te praten. Hij is enthousiast over het boek, maar heeft ook wel kritiek. Hij wil dat Ewout meer rijpt en ook wat meer kennis opdoet. Hij stelt voor om hem te helpen. Zo mag Ewout zijn assistent worden en biedt Somen hem aan een boek te vertalen. Ewout moet zijn opleiding afmaken en gaat daarom een schriftelijke cursus via het klooster volgen.

Assistent

Het blijft onduidelijk in de roman of Ewout daadwerkelijk Somens assistent wordt. Hij doet wel klusjes voor hem zoals het uitwerken van lezingen via een dicteerapparaat. Ook maakt Ewout kennis met de Grote Man. Deze geleerde, een volgeling van Jung. Babinsky woont in een groot landhuis, De Hartz en wordt door zijn volgelingen op handen gedragen. Via een oude vriend en professor Somen maakt Ewout ook kennis met deze man of meer eigenlijk met zijn volgelingen.

Ewout doet eigenlijk alles wat Somen hem opdraagt. Het levert bijzondere situaties op. Zo vindt Somen dat Ewout zich meer discipline moet aanmeten en ook dat hij een vriendin moet hebben om aan zijn gerieven te komen. Ewout volgt de bevelen keurig op. Hij staat op tijd op terwijl hij echt een nachtmens is en vindt een meisje in de bibliotheek met wie hij een relatie krijgt.

En hoe moest het nu verder? Niets ging vanzelf bij dit meisje Sylvia, zoals bij andere meisjes. Lachend raakt je ze aan, en dan een arm of een hand... Niets eenvoudigs bij Sylvia; waakzaam en oplettend zat ze daar, en alles stolde naar klein en voorzichtig; alsof ze hem woog, hem keurde, en eigenlijk eisen aan hem stelde - eisen aan h'em, in plaats van dankbaar te zijn, blij dat hij naar haar omkeek, juist naar haar, terwijl ze zo saai en onopvallend was; niet leuk, niet knap, en toch niet dankbaar, niet blij, maar kieskeurig en voorzichtig.
  Ja, wat zei Somsen ervan. (166)

Somsen komt met een lang verhaal over seksualiteit en haar vlucht in de boeken, de bibliotheek. Hij wijst op het geduld dat Ewout moet hebben om haar te helpen en vooral om haar te wekken en haar vrouw-zijn op te roepen. Het zal Ewout helpen om later goed therapieën te kunnen geven.

Alles verloopt anders

Van alle beloftes die Somsen doet, komt weinig terecht. De hulp bij de roman blijft uit, over de vertaling wordt niet meer gerept en ook de seks bij zijn vriendin blijft uit. Alles verloopt anders waarbij Somen enorme invloed uitoefent op zijn leerling Ewout.

Het is vrijwel onmogelijk voor Ewout om zich nog uit de invloed van Somen te worstelen. Want Somen is niet te beroerd om Ewouts moeder op bepaalde momenten voor zijn karretje te spannen. Het is indrukwekkend om te zien wat voor een macht de professor op Ewout uitoefent.

Aantal jaren later

Binnen dit verhaal wisselt de verteller het verhaal met de latere Ewout. Een aantal jaren later verblijft Ewout opnieuw bij de Grote Man op het landgoed De Hartz. Meindert, een vriend van hem, heeft hem uitgenodigd. Het levert situaties op waarbij je ook een andere kant ziet van Ewout.

Daarmee is Op weg naar De Hartz een roman waarin centraal staat hoe je jezelf kunt verliezen in zo'n dominante man als professor Somen. Het is een boek waarin je je als lezer onderdompelt in de geest van Ewout. De geheimzinnige Sylvia komt voorbij. Op haar krijg je - net als Ewout - weinig vat. Je merkt dat er veel met haar gebeurd is in het verleden. Somen wil haar daarbij helpen en ze gaat in therapie bij hem. Ook haar probeert hij te beïnvloeden. En via haar houdt hij controle op de grillige Ewout.

Wat zou de reden zijn dat Te Gussinklo ondanks dit uiterst interessante en boeiende verhaal relatief weinig gelezen wordt? Het lezen van zijn roman vraagt wel een bepaalde leeshouding. Hij gebruikt lange zinnen waarin je in deze snelle tijd makkelijk verstrikt raakt. Ook moet de lezer zich voor een deel openstellen en het verhaal over zich laten komen. Het is meer dan een vakantieboek. Het is een boek om je aan over te geven en te laven.

Sofistische houding

Het lezen van Op weg naar De Hartz vraagt om een bijna sofistische houding. Als je meegaat het konijnenhol in, beleef je grootse momenten en ervaar je indrukwekkende gebeurtenissen. Maar het is draaien om de navel waarnaar je staart. Op dat kleine oppervlak is er binnen de 500 pagina's die de roman telt, buitengewoon veel te zien. Waarbij de herkenning de grote verbinding is.

Onlangs is de eerste roman van Te Gussinklo uitgegeven, De expeditie. Het is de eerste keer dat dit boek in druk verschijnt. Een indrukwekkend verhaal dat niet eerder is uitgegeven. Er ligt wat betreft dit verhaal en de roman Op weg naar De Hartz veel overeenkomsten met wat Te Gussinklo is overkomen.

• Almere, februari/juni 2022