Donderdag 7 november vond in het Academiegebouw in Leiden de jaarlijkse Albert Verwey-lezing plaats. In haar lezing onder de titel “We hebben een wereld verloren: Anil Ramdas en de poëtica van het verlies” benadrukte gastschrijver Karin Amatmoekrim het belang van genegenheid ten opzichte van “de ander” en het nut van postkoloniale literatuur.

De Surinaams-Nederlandse schrijfster Amatmoekrim begint haar lezing met een voorbeeld uit het werk van de Franse filosoof Voltaire, aan de hand waarvan ze stelt dat voor elk land met een koloniale geschiedenis een verloren wereld aan de kern van de identiteit van de inwoners ligt. De vraagstelling is helder: hoe gaan postkoloniale schrijvers om met het idee van verlies en wat kunnen wij leren van hun manier van kijken?

Karin Amatmoekrim (Foto: YouTube)

Met de “wij” over wie Amatmoekrim spreekt, bedoelt ze iedereen. Verlies speelt immers ook buiten de literatuur en is net zo goed relevant voor degenen die zich niet (bewust) bezighouden met de koloniale geschiedenis. Amatmoekrim constateert een angst voor verlies die in de huidige tijd continu aanwezig is: het gaat om angst voor “verlies van een cultuur zoals we die kennen, van een geschiedenis zoals die ons altijd verteld is geweest, verlies van een aarde die we voor vanzelfsprekend hebben genomen”.

Kernbegrippen identiteit en genegenheid

Een belangrijk thema daarbij is identiteit, iets wat ook schrijver, essayist en journalist Anil Ramdas (1958-2012) bezighield. Als Nederlandse Surinamer en Surinaamse Nederlander vroeg hij zich af waar hij zich thuis voelde. Dit is iets wat veelvoudig terugkomt in zijn werk, merkt Amatmoekrim nu ze Ramdas’ biografie schrijft.

Net als het idee van verlies speelt ook de zoektocht naar identiteit niet alleen bij de migrant en de postkoloniale schrijver.

Amatmoekrim trekt het breder: “Inwoners van het huidige westen zien zich inmiddels allemaal geconfronteerd met vragen over wie ze zijn, in de ogen van de ander.” Daarbij is “genegenheid” een kernwoord. De titel van de reeks colleges die ze aan studenten van de Universiteit Leiden gaf, “Ik is de ander”, zegt het al: we zijn met elkaar verbonden. Genegenheid komt ons daarbij ten goede: “Een genegen houding beschouwt de ander minder als een ander, en meer als een andere versie van het zelf.”

Postkoloniale literatuur als handvat

Terug naar de literatuur. Van postkoloniale schrijvers kunnen we leren, zegt Amatmoekrim, omdat “zij weten wat het is om een wereld te verliezen”. Ze brengt de ideeën van Anil Ramdas naar onze leefwereld; zijn werk biedt handvatten voor hoe wij om moeten gaan met de verschillende leefwerelden van vandaag de dag. Een treffend citaat waarin die koppeling duidelijk wordt en waarin Amatmoekrim stelt wat we precies van de literatuur kunnen leren, is het volgende:

“Dit is wat Nederland kan leren van postkoloniale schrijvers als Anil Ramdas: het belang om zich te hechten aan een nieuwe wereld, zonder deze te verheerlijken. Het wortelloos zijn is alleen maar beter zichtbaar bij migranten. Uiteindelijk moeten we ons allemaal verhouden tot nieuwe werelden en andere mensen. Uiteindelijk zijn we allemaal zoekende, en nog niet helemaal thuis.”

Anil Ramdas (Foto: Paul Blank [CC BY 2.5], via Wikimedia Commons)

Ook op de vraag hoe we met het gevoel van dreigend verlies om moeten gaan, geeft de postkoloniale literatuur, aldus Amatmoekrim, een antwoord: “Het verlies wordt verwerkt door de ogen te openen voor wat ervoor in de plaats komt.” Hier wordt Amatmoekrim concreet: haar advies is om eens een boek van een koloniale of postkoloniale schrijver op te pakken. Dat die werken voor de huidige tijd van belang zijn, is uit de lezing gebleken.

Karin Amatmoekrim zegt optimistisch te zijn; er is nog zo veel niet verloren en je verdiepen in andere leefwerelden kan op tal van manieren, waarvan literatuur lezen er één is. Ze sluit af met de aanbeveling om, zoals Voltaire al schreef, van gedachten te wisselen en om je te verdiepen in de ander opdat we leren. Blijf praten en troost elkaar – het belangrijkste is om het samen te doen.

• De lezing, waaruit in dit artikel is geciteerd, is in z’n geheel terug te lezen op de website van de NRC.