Aan Kerken geen tekort in Vlaanderen, alleen, wat doe je met al deze gebouwen in tijden van ontkerkelijking?
Schoorvoetend heeft zich een beweging van herbestemming van Kerkgebouwen in werking gezet. We schetsen het hoe en het waarom van deze relatief unieke Vlaamse situatie en afsluiten doen we met enkele (geslaagde) voorbeelden.
Laten we beginnen met enkele vaststellingen. Een eerste: Vlaanderen kent alle verhoudingen in acht vrij veel parochiekerken, waarmee we gewone Kerken bedoelen, los nog van Basilieken of Kathedralen dus.
Zo’n 1.800 zouden het er zijn, waarvan een groot deel in de periode 1801-1960 gebouwd werd.
En waarom stop je je kantoor niet gewoon in een Kerk? (Foto: © Klaararchitectuur)
Veel, zo niet alles, heeft te maken met een soort van religieus reveil dat zich na de jaren van de Franse Revolutie gemanifesteerd heeft. Of hoe een bouwwoede de resultante werd van die vrome jaren.
Maar de voorbije decennia tekende zich een omgekeerde beweging af. Het is vaststelling nummer twee. Uit de resultaten van de European Value Study in 1981 noemden nog 72% van de Belgen zich katholiek.
In 2009 was dit aantal teruggelopen tot 50%. Op zich nog een behoorlijk hoog cijfers, maar dit zegt op zich niets over de actieve geloofsbeleving.
Anders gesteld: heel wat mensen durven zich nog als Katholiek of “cultuurkatholiek” bestempelen, alleen gaat dit niet gepaard met veel Kerkbezoek. En dit brengt ons bij de derde vaststelling.
Het laat zich al raden wat je krijgt wanneer één en twee samengevoegd worden: leegstaande Kerken. En dan stelt zich de vraag: wat met de neven- of herbestemming van die Kerken?
Kerkfabrieken
Aangezien deze ontkerkelijking zich al jaren geleden ingezet heeft, kan men opperen dat het nog vrij lang geduurd heeft alvorens men duchtig is beginnen nadenken over wat met de leeglopende Kerken aan te vangen.
Toch is er een goede verklaring voor, Kerkfabriek genaamd, een instituut destijds nog door Napoléon in het leven geroepen. Het zijn deze instellingen die belast zijn met de exploitatie en onderhoud van deze Kerken (niet het betalen van de lonen van de Priesters, daar bestaat een heel andere regeling voor).
Hoeselt: bibliotheek in de Kerk (Foto: © Simonne Wouters)
Komen ze geld tekort om zich van hun taak te kwijten, dan is de betrokken lokale overheid verplicht het verschil bij te passen. Hoeft het gezegd dat hierdoor weinig druk op de Kerkfabrieken uitgeoefend wordt om over oplossingen na te denken?
De middelen zijn toch voorhanden, zelfs als het betrokken gebouw enkel nog dienst door voor de spreekwoordelijke “drie man en een paardenkop”. Maar anderzijds, zo argumenteren de voorstanders van deze aanpak, zorgt deze structuur er dan weer wel voor dat de voorbije jaren afdiende in deze gebouwen geïnvesteerd werd.
Hoe dan ook, de voorbije jaren groeide de ergernis over deze regeling. Per slot van rekening draait het hier om publieke middelen die voor andere doeleinden aangewend zouden kunnen worden.
Kerk met lokale markt
Uiteindelijk zien we vandaag de eerste voorbeelden van Kerken die een aangepaste of hele nieuwe bestemming gekregen hebben. En het moet gezegd, dat sommige erg fraai ogen.
De voorbije jaren zouden meer dan 60 Kerken aan de eredienst onttrokken zijn, wat het jargon is voor het stopzetten van religieuze activiteiten. Ongeveer een derde hiervan kreeg inmiddels al een nieuwe bestemming.
In Leuven werd een Kerk omgevormd tot een Wonn- en Zorgcentrum (Foto: © Patrick Vertommen)
Eigenlijk kan je al die parochiekerken vandaag in een aantal categorieën onderbrengen. Sommigen worden gewoon gebruikt voor religieuze doeleinden gebruik, al dan niet gedeeld met een andere geloofsovertuiging die er ook gebruik van maakt.
De parochiekerk van Sint-Antonius van Padua in Antwerpen levert een illustratie van: ook de Eritrees-Orthodoxe gemeenschap maakt er gebruik van.
Anderen worden dan weer gemengd gebruikt, wat wil zeggen dat er zich naast de religieuze activiteiten ook andere niet-confessionele zaken afspelen.
In het Limburgse Hoeselt bijvoorbeeld opende een bibliotheek in een soort box in de Kerk. Een laatste groep, tot slot, krijgt een heel andere bestemming die veelal in sociaal-culturele richting gezocht dient te worden, maar er zijn uitzonderingen.
In Roeselare is er een voormalige Kerk waar elke vrijdag...een markt voor lokale producten ingericht wordt.
Elke vrijdag lokale producten op de markt in Roeselare. (Foto: © Fotofever)
Positieve sfeer
Van overheidswege worden er subsidies voorzien voor wie een haalbaarheidsstudie laat uitvoeren.
Er is ook een Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur dat een adviserende rol speelt. Maar wellicht de belangrijkste vaststelling is dat dit allemaal in een positieve sfeer gebeurt, wat niet slecht is voor een land dat ooit diep verdeeld was door hoog oplopende conflicten tussen Katholieken en Vrijzinnigen.
Soms is er een dissonante noot, zoals het protest in Gent waar een Kerk tot grootwarenhuis omgevormd wordt, maar zo’n actie is eerder de uitzondering die de regel bevestigt.
Dat Vlaanderen over enkele jaren beduidend minder Kerken in de strikte zin van het woord zal tellen dan vandaag staat vast. Maar tegelijkertijd bieden deze oplossingen wel een maximale garantie op het behoud van de gebouwen als onderdeel van het patrimonium.
Lees ook
Buro: MV
