Op de laatste dag van een tentoonstelling in De Nieuwe Kerk in Amsterdam is een kunstwerk van de Amerikaanse kunstenaar Jeff Koons ernstig beschadigd. Volgens de organisatoren is er sprake van een ongeluk.

Jeff Koons, Gazing Ball (Perugino Madonna and Child with Four Saints), 2014-‘15. Olieverf op doek, glas, aluminium, 179,7 x 136,5 x 37,5 cm. Eigendom van Jeff Koons

Het gaat om Gazing Ball (Perugino Madonna and Child with Four Saints). Dit werk bestaat uit een kopie van het schilderij Madonna en kind met vier heiligen van de Italiaanse renaissanceschilder Perugino en een gladde kobaltblauwe glazen bol. Het werk maakt deel uit van de serie Gazing Ball Paintings die Koons sinds 2014 maakt. De bol reflecteert de toeschouwers in hun omgeving. Doordat het kunstwerk steeds ergens anders wordt opgehangen en doordat de toeschouwers dichterbij komen en dan weer afstand nemen, is het kunstwerk niet statisch. Het verandert voortdurend. Niet alleen de omgeving (in dit geval: het gotische interieur van De Nieuwe Kerk), maar ook de toeschouwer wordt deel van het kunstwerk en van het idee dat het oproept.

Juist die uitnodiging aan de beschouwer lijkt het kunstwerk nu fataal te zijn geworden. Een woordvoerder van De Nieuwe Kerk spreekt in de Volkskrant van “een hele spijtige samenloop van omstandigheden”: “De bezoeker wilde het kunstwerk aanraken, dat willen heel veel mensen. Toen sprong de bal.”

Volgens de Amsterdamse tv-zender AT5 gebeurde het ongeluk tijdens een concert bij de afsluiting van de expositie. “Toen de laatste noten van het muziekstuk klonken, hoorde ik een knal”, vertelt een getuige. “Het leek te gaan om een ongeluk. Een oude man stond er verdwaasd bij te kijken. De beveiligers hielpen hem, het ging er allemaal heel geciviliseerd aan toe en er leek echt geen sprake van opzet.”

Op foto’s is te zien dat de blauwe bol in scherven op de grond ligt. “Zoals een kerstbal die dus echt grondig kapot is”, zegt iemand op AT5. Het lijkt erop dat het schilderij zelf niet beschadigd is.

Zondagmiddag waren de organisatoren nog druk bezig om de toedracht van het ongeluk vast te stellen. Er was een blauwe streep op de grond getrokken om aan te geven dat de bezoekers niet te dichtbij mochten komen. Beveiligers moesten erop toezien dat het publiek voldoende afstand hield. Een van de vragen die gesteld wordt, is waarom de beveiliging niet heeft ingegrepen.

Gazing Ball (Perugino Madonna and Child with Four Saints) in De Nieuwe Kerk, Amsterdam. Foto: Janiek Dam

Gazing Ball (Perugino Madonna and Child with Four Saints) hing sinds half februari in De Nieuwe Kerk. Ieder jaar vertoont De Nieuwe Kerk in de reeks Meesterwerken rond Pasen een kunstwerk dat zó bijzonder is dat het bijna nooit worden uitgeleend, gewoonlijk omdat het te fragiel of te kostbaar is om vervoerd te worden. Het gaat om werken met een religieuze of spirituele lading, die in de context van De Nieuwe Kerk een extra dimensie krijgen. In deze reeks was eerder werk te zien van de kunstenaars Rembrandt van Rijn (2011), Andy Warhol (2012), Francis Bacon (2014), Bill Viola (2015), Marc Chagall en El Greco (2017).

Koons, die in februari aanwezig was bij de opening van de tentoonstelling in De Nieuwe Kerk, heeft nog niet in het openbaar op het incident in Amsterdam gereageerd. Koons is als kunstenaar omstreden. Kenmerkend voor zijn werk is dat hij elementen uit de kunst combineert met elementen uit de populaire cultuur en zich niets aantrekt van traditionele hiërarchieën. Zijn werk wordt wel omschreven als “postmodern”, “neopop” of “camp”, maar ook als “kitsch”. In 2013 werd een van zijn werken – een stalen weergave van een plastic opblaashond – nog voor 58 miljoen dollar verkocht.

Aan het begin van deze video zijn de scherven van de kerstbal goed te zien: