Leerstoel Zuid-Afrika (UGent) en het Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika

Nieuwsbrief (oktober 2017–januari 2018)

Leerstoel Zuid-Afrika

In oktober-december 2017 bekleedde Hein Willemse (Universiteit van Pretoria) de eerste Gentse Leerstoel “Zuid-Afrika: talen, literaturen, cultuur en maatschappij”. De leerstoelhouder verzorgde niet enkel gastcolleges voor de studenten van het vak “Afrikaans: taal- en letterkunde” van de Universiteit Gent, hij was daarenboven  onder meer betrokken bij de Leeskring Zuid-Afrika in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte met een gastlezing over het romandebuut Die sideboard van Simon Bruinders, en hij sprak over het eigen onderzoek op uitnodiging van de Literary Studies Workshop van de vakgroep Letterkunde. Aan het eind van de aanstelling, op 20 december, was collega Willemse te gast bij de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde met een lezing over de beeldvorming van de Afrikaanse literatuur en een pleidooi voor veeltalige en multi-etnische literatuurgeschiedschrijving van het Afrikaans.

Hein Willemse

Een van de hoogtepunten van het gastdocentschap was zonder meer het bezoek samen met dertig studenten aan het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam op 15 november. Sinds 2016 financieren de Opleidingscommissie Taal- en Letterkunde en het project Internationalisation@Home van de Universiteit Gent binnen- en buitenlandse excursies voor studenten taal- en letterkunde. Beide leerstoelbekleders Zuid-Afrika in de Lage Landen, Margriet van der Waal en Hein Willemse, presenteerden voor de Gentse studenten een kort college over de geschiedenis van de Amsterdamse leerstoel, respectievelijk de ontwikkeling van het Afrikaans, de relatie met het Nederlands (“Hoog Hollands”) en de toenemende taaldiversiteit. Het verslag door de studenten-reisgezellen is thans na te lezen in het jongste nummer van de blad Dilemma geredigeerd door de studentenvereniging Filologica. In deze terugblik op een half jaar werkzaamheden refereren wij ook aan de gedenklezing van Hein Willemse voor Karel Schoeman in het Academiegebouw (Gent) ter afsluiting van het mede door de UGent georganiseerde colloquium tijdens de Week van de Afrikaanse roman. Enkele dagen later was de Gentse leerstoelhouder te gast in Amsterdam voor een studiedag. Alles overschouwend was de agenda van de Zuid-Afrikaanse gastdocent aanzienlijk gevuld. Zeker gelet op het onderzoek dat de gastdocent in Gent kon ondernemen en waarvan de resultaten binnen afzienbare tijd worden gepubliceerd. Studenten, docenten en belangstellende buitenstaanders hebben lering gehaald uit de inzichten die in gastcolleges, lezingen en vele gesprekken aan bod kwamen.

Binnenkort vergadert de adviesraad over de invulling van het tweede mandaat voor een Leerstoelhouder. Bij besluit van het Bestuurscollege (30 juni 2017) is voor de Leerstoel Zuid-Afrika een eerste aanstellingstermijn van vijf jaar goedgekeurd. Alternerend komen letterkunde en taalkunde aan bod. In de oprichtingstekst is verder bepaald dat ook andere vakgroepen naast Letterkunde en Taalkunde participeren in de leerstoel, met name Geschiedenis, Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen, (Afrikaanse) Talen en Culturen, en Vertalen, Tolken en Communicatie. Die departementen zijn vertegenwoordigd in de adviescommissie die waakt over de kwalitatieve invulling en de continuïteit van de voorlopig enige leerstoel in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. De onderzoeksgroep “Centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika” is de initiatiefnemer van het Gentse academische ambt (gastdocentschap). Binnenkort maakt het Gents centrum de aanstelling van de leerstoelhouder (taalkundige) van volgend academiejaar 2018-2019 bekend.

Internationale congressen en gastcolleges

De voorbije maanden is internationaal op wetenschappelijke fora aandacht geschonken aan taal- en letterkundig onderzoek dat door de Gentse onderzoeksgroep wordt ondernomen. Naast het colloquium “Kontrapunt: Konstrastiewe en komparatiewe perspektiewe op die Afrikaanse en Nederlandse taal- en literatuurstudie,” georganiseerd door de Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek en de collega’s van de Noord-Wes Universiteit Potchefstroomkampus met steun van de Taalunie (Parys - Vrystaat, 28 juni-1 juli 2017), met referaten van onderzoekers betrokken bij het Centrum (Timothy Colleman, Yves T’Sjoen en Jacques van Keymeulen), had aan de UGent naast de plechtige inhuldiging van de Leerstoel, de oratie door professor Willemse en de vierde Mandela Lecture door Antjie Krog en Tom Lanoye in een organisatie van het Gents Afrika Platform in samenwerking met het Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika, het vierde colloquium plaats over Afrikaans (11 oktober 2017). Jacques Van Keymeulen gaf op 31 oktober aan de Universiteit van Wes-Kaapland (Kaapstad) een workshop over taalkundig veldwerk, en tijdens het allereerste wetenschappelijke colloquium dat plaatsvond aan de kersverse Sol-Plaatjie-Universiteit in Kimberley een lezing over de Europese wortels van de variëteiten van het Afrikaans (3 november 2017). Vrijdag 5 en zaterdag 6 oktober 2018 zijn de data voor de volgende conferentie in Gent met themasessies over letterkundig en taalkundig onderzoek. De oproep voor referaten wordt binnenkort online gepubliceerd. De taalkundige component van het colloquium wordt de tweede editie van de Afrikaans Grammar workshop en is dus gewijd aan grammatica, het overkoepelende thema van het letterkundige deel van het colloquium is “Cultuurtransmissies van Afrikaans en Nederlands.”

Vermeldenswaard is het bezoek van een delegatie van de Universiteit Stellenbosch met rector Wim de Villiers aan de UGent (14 november 2017). Op initiatief van de dienst Internationalisering, waar Annelies Verdoolaege sinds korte tijd is aangesteld als voltijds coördinator van het Afrika Platform, en op vraag van de nieuw verkozen Gentse rector Rik Van de Walle gaven Jacques Van Keymeulen en Yves T’Sjoen een overzicht van de ondernemingen in de faculteit Letteren en Wijsbegeerte met betrekking tot Zuid-Afrika en het Afrikaans. Ook tijdens de lunchvergadering in het Zuid-Afrikahuis (Amsterdam) op donderdag 16 november was het Gents centrum door Yves T’Sjoen vertegenwoordigd voor het overleg met de Raad van Bestuur en rector De Villiers.

Op het gebied van de Afrikaanse en Nederlandse letterkunde is de voorbije weken op twee internationale symposia deelonderzoek gepresenteerd: Cross-Over in samenwerking met CARAN (Caribische Associatie voor Neerlandistiek) aan de Universiteit van Aruba en met de steun van de Nederlandse Taalunie (Oranjestad, 22-24 november 2017) én de sessie van de Netherlandic Discussion Group van de Modern Language Association of America (New York City, 4-7 januari 2018: https://www.neerlandistiek.nl/2018/01/nederlandse-letterkunde-in-de-united-states/). Tijdens die laatste vergadering presenteerden collega’s van de Universiteit van Rome (Francesca Terrenato) en de Open Universiteit van Nederland (Ted Laros) referaten over postkoloniale literaire representaties van de Hollandse koloniale tijd in Zuid-Afrika (poëzie van Antjie Krog en Ronelda Kamfer) respectievelijk de poëticale positionering van André Brink binnen de context van Kennis van die aand en de door de Censuurraad uitgevaardigde verbodsbepaling van 1974.

Het is duidelijk: op internationale fora bestaat aandacht voor transnationale literaire relaties tussen Afrikaans en Nederlands. In en dus ook buiten Zuid-Afrika en de Lage Landen richten onderzoekers zich op het vertoog over literatuur waarin de interactie tussen en de verwevenheid van beide literaire systemen ter sprake komen. Het Gents centrum biedt dan ook zijn expertise aan en betrekt wetenschappers bij het internationale onderzoeksbeleid op het gebied van de studie van de Afrikaanse taal- en letterkunde.

Naast wetenschappelijke papers vermelden we de reeks met gastcolleges over Afrikaanse taal- en letterkunde die Jacques van Keymeulen en Yves T’Sjoen in 2016 in Praag aanboden. Het panorama van de Afrikaanse letteren is van 23 tot 27 oktober 2017 in Brno (J. Masaryk Universiteit) gepresenteerd voor Tsjechische studenten Nederlands. In mei 2018 zullen Van Keymeulen en T’Sjoen de blokcursus Afrikaanse taal- en letterkunde aanbieden aan de Karoly Gaspar Reformatus Egyetem Universiteit in Boedapest. Op die manier worden ook studenten Nederlands in Midden-Europa geïntroduceerd in en vertrouwd gemaakt met het Afrikaans en de literatuur in die taal.

Mastervak in Gent: Talen en Literaturen van Zuid-Afrika

Ter gelegenheid van de instelling van de Leerstoel in Gent hebben bestuursleden het initiatief genomen naast het introductievak “Afrikaans: taal- en letterkunde” (bachelor) in de masteropleiding Taal- en Letterkunde een tweede opleidingsonderdeel te initiëren: “Talen en Literaturen van Zuid-Afrika” (aangeboden als keuzevak in de module Nederlands). Vanaf komend academiejaar 2018-2019 kunnen studenten zich aan de UGent verdiepen in de taaldiversiteit van Zuid-Afrika. Naar analogie van de opbouw van het bestaande bachelorvak “Afrikaans: taal- en letterkunde” zal evenredig veel aandacht gaan naar taalkunde en letterkunde, telkens “in dialoog met Afrikaans” en dus met oog voor Engels, Afrikatalen en de taalvariëteiten binnen het Afrikaans. De Universiteit Gent biedt studenten en wetenschappers de gelegenheid Afrikaans in relatie tot andere talen in Zuid-Afrika diepgravender te bestuderen. De institutionele coöperatie met zusterinstellingen in binnen- en buitenland en de uitwisseling van onderzoeksbevindingen en projectresultaten in Zuid-Afrika, Europa en elders in de wereld zorgen voor de nodige wetenschappelijke inbedding van het onderwijsaanbod voor Belgische en buitenlandse studenten aan de UGent met betrekking tot de Zuid-Afrikastudie. De leerstoelbekleder zal in het eerste semester van volgend jaar (oktober-december 2018) een uitgebreid lessenpakket te behartigen krijgen: zes colleges van het introductievak (derde bachelor) en zes seminaries als deel van het nieuwe mastervak.

Recent publiceerden hoofdredacteur Annelies Verdoolaege en Yves T’Sjoen, bestuurders van het Gents centrum, in Afrika Focus (30 (2017) 2 (december), pp. 5-7) de bijdrage “Ghent University and South Africa. An Overview and New Perspectives” waarin voor een Engelstalig publiek de opzet en realisaties zijn gepresenteerd. Ook in Zacht Lawijd. Literair-historisch tijdschrift zijn de voorbije maanden onderzoeksresultaten gepubliceerd op het gebied van de Afrikaanse en Nederlandse letterkunde: “Vlaamse Boerenbruiloft rond 1900,” 16 (2017-2018) 2 (juli-september), pp. 4-26 en “Breytenbach in BABEL,” 16 (2017) 4 (december), pp. 22-31. Ter gelegenheid van de oprichting van de Leerstoel bundelde Yves T’Sjoen met de steun van het Gents centrum kortere essays en uitgebreide artikels in het boek Rakelings.

Jacques van Keymeulen, Annelies Verdoolaege en Yves T'Sjoen (Foto: Herman Meulemans)

Yves T’Sjoen, in samenwerking met Timothy Colleman, Jacques van Keymeulen en Annelies Verdoolaege.