Zaterdag 8 september was de hashtag #ikwerknietmee plotseling trending op Twitter. De Nederlandse politie had burgers gevraagd uit te kijken naar de 12-jarige Lili en 13-jarige Howick. Ze waren weggelopen, uit angst uitgezet te worden naar Armenië, hun geboorteland. Veel Nederlanders waren woedend over het idee te moeten meewerken aan de deportatie van twee onschuldige kinderen. “Iedereen die Lili en Howick aangeeft, is een NSB’er”, twitterde journalist Peter R. de Vries.

Uiteindelijk liep het avontuur voor Lili en Howick goed af. Maar daar zijn tien moeilijke jaren aan voorafgegaan. De kinderen kwamen in mei 2008 met hun moeder vanuit Armenië naar Nederland. Lili was toen nog maar twee jaar oud, Howick net drie. Ze hadden dus nauwelijks herinneringen aan hun geboorteland en ze zijn er nooit meer terug geweest. Ze spreken geen Armeens en voelen zich even Nederlands als hun Nederlandse klasgenootjes op school.

In augustus 2008 vroeg Armina, de moeder van Lili en Howick, asiel aan in Nederland. Volgens haar waren zij en haar kinderen in Armenië niet veilig vanwege haar Azerbeidjaanse afkomst. Haar verzoek werd afgewezen. Maar daar legde Armina zich niet bij neer. Met hulp van advocaten bleef ze jarenlang procederen. Dat het allemaal zo lang duurde, had onder meer te maken met een achterstand in de administratie bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Daarnaast bleek Armina voortdurend leugens te vertellen om de dreigende uitzetting zo lang mogelijk uit te stellen. Maar het mocht allemaal niet baten.

Ondertussen werd in 2013 het Kinderpardon ingevoerd, een regeling om kinderen van vluchtelingen die in Nederland zijn opgegroeid, de kans te geven in Nederland te blijven. Lili en Howick vielen hier echter buiten, omdat een voorwaarde van het Kinderpardon is dat de ouders zich niet tegen uitzetting verzetten. Dát kon van moeder Armina bepaald niet gezegd worden!

Het was een onrustige tijd voor het gezin. Sinds hun aankomst in Nederland zijn ze wel vijftien keer verhuisd. Uiteindelijk vond het gezin rust en geborgenheid in Amersfoort. Toen het gezin in augustus 2017 uitgezet dreigde te worden, togen de leerlingen van de basisschool van Lili en Howick naar Den Haag om te protesteren. Ook de gemeenteleden van de kerk die Armina bezocht, roerden zich.

Verder zonder moeder

In het najaar van 2017 werd Armina uitgezet naar Armenië. Lili en Howick, die niet thuis waren op het moment dat Armina opgehaald werd, bleven in Nederland achter. Ze belandden in een instelling en werden later opgenomen in een pleeggezin. Hierdoor kwamen ze landelijk in het nieuws. Wat was dat voor onmenselijk systeem dat een moeder en haar kinderen uit elkaar haalde?

In mei van dit jaar vroegen Lili en Howick voor het eerst zelf asiel aan. In Nederland hebben ze hun school en hun vriendjes. Wat moeten ze in Armenië, een land dat ze niet kennen en waarvan ze de taal niet spreken? Ook Armina wil dat ze in Nederland blijven. De kinderen mochten de uitkomst van deze procedure in Nederland afwachten. Maar in augustus besloot de Raad van State, het hoogste juridische gezag, dat Armenië weliswaar een arm land is, maar dat daar voor de kinderen geen gevaar bestaat en dat er dus geen reden is om ze langer in Nederland te houden.

Na deze uitspraak startte kinderrechtenorganisatie Defence for Children een publiciteitscampagne. De kinderen verschenen in het Jeugdjournaal en andere televisieprogramma’s en schreven brieven aan onder meer de verantwoordelijke staatssecretaris, de minister-president, de koning en de koningin. Veel bekende Nederlanders namen het voor hen op en vorige week maandag, bij de start van de Week van de Alfabetisering, liet zelfs prinses Laurentien zich over de zaak uit. “Ik kan geen oordeel hebben en wil dat ook niet over de situatie, maar ik leef me heel erg in wat er door hun hoofd gaat. Kinderen willen stabiliteit, ze willen het gevoel hebben dat ze erbij horen”, aldus de prinses, zelf moeder van drie opgroeiende kinderen. Het is hoogst uitzonderlijk dat een lid van het Koninklijk Huis zich uitlaat over een politieke kwestie.

Niets hielp. Het beleid moet gehandhaafd worden, stelde minister-president Mark Rutte vrijdag in zijn wekelijke persconferentie: “Dat betekent dat je hard moet zijn tegen mensen die dat recht op verblijf niet hebben.” Staatssecretaris Mark Harbers van Justitie en Veiligheid, de enige die nog iets tegen de uitzetting van de kinderen kon doen, zag geen aanleiding gebruik te maken van zijn discretionaire bevoegdheid.

Vrijdag spande de advocaat van de kinderen een laatste procedure aan. Hij voerde aan dat moeder Armina aan posttraumatische stress leed en opgenomen moest worden voor behandeling. De kinderen zouden in Armenië dus niet bij hun moeder, maar in een weeshuis terecht komen. De rechtbank was opnieuw onverbiddelijk. Rond elf uur ’s avonds werd bekend dat de kinderen de volgende dag definitief zouden worden uitgezet.

Weggelopen

Maar toen de Dienst Terugkeer en Vertrek zaterdag aanklopte bij het huis in Wijchen waar de kinderen die nacht hadden geslapen, bleken Lili en Howick verdwenen. De politie begon een grootscheepse zoektocht naar de weglopers. Een “klopjacht”, werd de actie op sociale media genoemd. Er werden vergelijkingen getrokken met de deportaties uit de Tweede Wereldoorlog, en de hashtag #ikwerknietmee ging viral. Een foto van feestende kabinetsleden (onder wie premier Rutte) tijdens een concert op het strand van Scheveningen vrijdagavond – via Twitter verspreid door vicepremier Hugo de Jonge – gooide nog eens olie op het vuur.

Om kwart voor vier ’s middags kwam onverwachts het bericht dat staatssecretaris Harbers alsnog overstag was gegaan. “Actuele ontwikkelingen die zich in deze zaak de afgelopen uren hebben voorgedaan hebben er echter toe geleid dat het welzijn en de veiligheid van de kinderen niet meer voldoende kunnen worden gewaarborgd”, volgens een mededeling van het ministerie.

Uit een reconstructie achteraf blijkt dat de twee regeringspartijen D66 en ChristenUnie, die een veel milder standpunt hebben over het asielbeleid dan coalitiepartners VVD en CDA, zaterdag achter de schermen flinke druk op de staatssecretaris hebben uitgeoefend. Harbers had de bui zelf ook al zien hangen. De volkswoede over de “klopjacht” op twee onschuldige kinderen maakte het onmogelijk vast te blijven houden aan de harde lijn.

Kort nadat de beslissing van de staatssecretaris bekend werd, doken Lili en Howick weer op. Waar ze zijn geweest, vermeldt de geschiedenis niet. De kinderen zijn dolblij dat ze in Nederland mogen blijven. Nu zij een verblijfsvergunning krijgen, ligt het voor de hand dat moeder Armina in het kader van gezinshereniging ook naar Nederland kan terugkeren.

Toch kun je in deze zaak niet spreken van een overwinning. De Nederlandse staat had geen adequaat antwoord op het feit dat moeder Armina maar door bleef procederen, aangemoedigd door een stel advocaten dat waarschijnlijk beter had moeten weten. Zo kon het gebeuren dat Lili en Howick in tien jaar tijd vervreemd raakten van hun geboorteland en hier wortel schoten. Dat deze twee jonge kinderen van hun moeder gescheiden werden, moesten weglopen om aan uitzetting te ontsnappen en slechts gered konden worden doordat een politicus te elfder ure – onder druk van de publieke opinie – de hand over het hart streek, kan nooit de bedoeling zijn.