De lokale partijen hebben bij de gemeenteraadsverkiezingen die gisteren in Nederland zijn gehouden, een derde van alle stemmen gekregen. Onder de landelijke partijen heeft GroenLinks de grootste winst geboekt.

De naam zegt het vaak al: “Leefbaar Rotterdam”, “Hart voor Haarlem”, “Burgerbelangen”, “De stem van de straat”. Lokale partijen richten zich op kwesties die in de directe leefomgeving van de burger spelen. In kleine gemeentes kennen veel inwoners de vertegenwoordigers van lokale partijen persoonlijk. Dat voelt vertrouwd. Vandaar dat in deze snel globaliserende wereld veel kiezers bij de gemeenteraadsverkiezingen stemmen op een partij die zich bezighoudt met herkenbare onderwerpen bij hen in de buurt.

De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen was dit jaar iets beter dan vier jaar geleden: 55 procent. De ochtend ná de verkiezingen is 97,5 procent van de stemmen geteld. Dat gaat handmatig. Nederland stemt weer met potlood op papier sinds in 2007 bleek dat de stemcomputers die toen gebruikt werden een elektromagnetische straling afgaven die tot op enkele tientallen meters afstand nog opgevangen en geanalyseerd kon worden, zodat het stemgeheim niet gewaarborgd was. Dat heeft tot gevolg dat pas op vrijdag 23 maart in elke gemeente de definitieve uitslag bekendgemaakt wordt. In gemeentes waar de aantallen stemmen dicht bij elkaar liggen, blijft het nog even spannend. Toch kunnen er inmiddels wel enkele voorzichtige conclusies getrokken worden.

Foto: Ziko (Eigen werk) [GFDL of CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

De lokale partijen zijn dus opnieuw een beetje belangrijker geworden: van een kwart van alle stemmen in 2014 naar een derde nu. Van de landelijke partijen hebben de VVD en het CDA in veel plaatsen een paar zetels moeten inleveren, maar met allebei rond de 13 procent van de stemmen zijn ze nog steeds de grootste partijen. Het is nog te vroeg om een winnaar aan te wijzen.

De grootste stijger is GroenLinks. In Utrecht is de partij van Jesse Klaver al zeker van de verkiezingsoverwinning. In Amsterdam wordt donderdag verder geteld, maar ook daar lijkt GroenLinks op een overwinning af te stevenen. Dat leidt onmiddellijk tot speculaties dat voormalig GroenLinks-leider Femke Halsema de nieuwe burgemeester van Amsterdam zal worden, als opvolger van de in oktober 2017 overleden Eberhard van der Laan. Gevestigde partijen als D66 (in 2014 in veel gemeenten, waaronder Utrecht en Amsterdam, nog de grootste), de Partij van de Arbeid en de Socialistische Partij hebben gevoelige verliezen geleden.

Interessant zijn de resultaten van bepaalde landelijke partijen die dit jaar voor het eerst ook zijn toegetreden tot de gemeentepolitiek. De PVV van Geert Wilders deed in 2014 al op een paar plaatsen mee, maar heeft het aantal lokale afdelingen dit jaar flink uitgebreid. Het lijkt daarbij echter meestal om een beperkt aantal zetels te gaan en de uitslag moet voor Wilders een teleurstelling zijn.

Meer spectaculair is de opmars van DENK, de partij onder leiding van Tunahun Kuzu. Het woord “DENK” is behalve de gebiedende wijs van “denken” ook Turks voor “gelijkwaardig”. De partij komt op voor de belangen van inwoners van Nederland met een niet-westerse achtergrond. In plaats van “integratie” spreekt de partij liever over “acceptatie”. Het woord “allochtoon” mag van DENK niet meer gebruikt worden. Racisme is volgens DENK in Nederland structureel en institutioneel van aard, en mensen die zich hieraan schuldig maken, zouden op een zwarte lijst geplaatst moeten worden. DENK is omstreden, omdat de partij weigert kritiek te leveren op het regime van de Turkse premier Erdogan en daarom wel als een spreekbuis van Ankara beschouwd wordt. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van gisteren heeft de partij echter in veel steden zetels gewonnen. “Het betekent dat het politieke landschap verandert, dat groepen hun plek opeisen, maatschappelijk, in het bedrijfsleven en dus ook in de politiek”, constateert partijleider Kuzu dan ook (NU, 21 maart 2018).

In Rotterdam is naast DENK ook NIDA actief, dat zich afficheert als een partij “met Rotterdams DNA en een islamitische inspiratie”. Deze partij haalde, naar het zich laat aanzien, opnieuw twee stemmen, net als vier jaar geleden. Amsterdam was de enige stad waar ook het Forum voor Democratie, de nieuwe rechtse partij van Thierry Baudet, meedeed, evenals Bij1 van Sylvana Simons, een partij die zich inzet voor “radicale rechtvaardigheid” (onder meer door strengere straffen op discriminatie, gelijke rechten voor achtergestelde groepen door middel van overheidsquota, Ketikoti als officiële feestdag en een algeheel verbod op Zwarte Piet). Het ziet ernaar uit dat het FvD met twee zetels in de Amsterdamse gemeenteraad komt en Bij1 met een zetel.

Wat opvalt, is aan de ene kant het grote aantal partijen dat aan de verkiezingen heeft meegedaan. In Amsterdam alleen al waren het er 28! Het Nederlandse politieke landschap raakt steeds verder versplinterd. Daarbij laat de groei van aan de ene kant de PVV en Forum voor Democratie en aan de andere kant migrantenpartijen als DENK en Bij1 zien dat de Nederlandse samenleving steeds verder polariseert.

De komende dagen worden in elke gemeente de zetels verdeeld en worden de antecedenten van de kandidaat-raadsleden onderzocht. Over een week, op donderdag 29 maart, vindt in alle gemeentes de eerste raadsvergadering plaats, waarop de nieuwe raadsleden worden ingezworen. Daarna beginnen de onderhandelingen over de samenstelling van het College van Burgemeester en Wethouders (B&W) en de benoeming van de wethouders. Gezien de versplintering van de politiek en de sterk uiteenlopende standpunten, zal het in sommige gemeenten moeilijk worden om een College van B&W te vormen dat goed kan samenwerken. En dat, in principe, voor de komende vier jaar.

Raadgevend referendum

Nederlanders konden op 21 maart ook hun stem uitbrengen in een raadgevend referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, ook wel de “Sleepwet” of de “Aftapwet” genoemd. Door deze wet worden de bevoegdheden van de Nederlandse inlichtingendiensten sterk uitgebreid. Volgens tegenstanders betekent de wet een onnodige schending van de privacy van gewone burgers. Ook zij vinden de veiligheid van de burgers belangrijk. Maar ze willen dat er nog eens goed naar het wetsvoorstel gekeken wordt en dat het op punten wordt aangepast.

Vantevoren werd verwacht dat een ruime meerderheid van de kiezers vóór de nieuwe wet zou stemmen. Groot was dan ook de verbazing toen een uur na sluiting van de stembussen uit de eerste prognose bleek dat het nog alle kanten op kon gaan; de uitslag was “too close to call”. Nu 80 procent van de stemmen geteld is, ziet het ernaar uit dat de tegen-stemmers nipt gewonnen hebben, met 49 tegenover 47 procent. In dit stadium is het onwaarschijnlijk dat deze uitkomst nog radicaal zal veranderen.

Er was veel belangstelling voor het referendum: met een opkomst van 51 procent is de drempel van 30 procent ruim gehaald. Het lijkt wel zeker dat het kabinet-Rutte aan de wet in zijn huidige vorm zal vasthouden. De regering zal echter nog het nodige moeten doen om vragen over de wet te beantwoorden en de twijfels bij de burgers weg te nemen.