Foto van Bettina Wyngaard: Izak de Vries; foto van Annemarie Toebosch: verskaf
Een dag iewers in 2019 ontvang ek ’n e-pos van ’n Annemarie Toebosch van die Universiteit van Michigan, waarin ek uitgenooi word om deel te neem aan ’n kongres vroeg in 2020.
Die persoon en die universiteit was heel onbekend aan my. Ek het haar heel eerste gaan google. Nie besonder aktief op sosiale media nie, so dit het my niks gehelp nie, maar ten minste het ek uitgevind sy is regtig die direkteur van Nederlandse en Vlaamse Studies. Ek kon bevestig ek is beskikbaar. Ek erken ek het dit meer uit nuuskierigheid gedoen. Daar is Amerikaanse universiteite wat soms toestemming vra om van my meningstukke te gebruik, maar ek dink nie Michigan was ooit een van hulle nie.
Natuurlik het Covid-regulasies alle planne in die wiele gery, en ek het eintlik maar vergeet van die hele affêre. As ek Annemarie toe reeds geken het, sou ek geweet het sy was eintlik nog steeds besig om planne te herrangskik. Opgee is gewoon nie deel van haar woordeskat nie. Sy laat my dink aan ’n swaan: elegant, grasieus, rustig, maar onder die oppervlak is sy verwoed besig om te roei om vorentoe te beweeg.
Die kongres het eers in 2022 realiseer, en ek het die persoon agter die titel en die formele e-posse leer ken.
Ek werk met woorde, en dis gewoonlik vir my maklik om mense te beskryf. Met Annemarie het ek egter gesukkel. Sy laat my dink aan die Walt Whitman-gedig “Song of myself”:
Do I contradict myself?
Very well then I contradict myself
(I am large, I contain multitudes).
Sy is tegelyk beskeie en selfversekerd, in staat om vele identiteite met gemak in haarself te verweef, en ook om teenstrydighede te omarm. So byvoorbeeld sê sy wanneer ek haar vra wat sy lees, dat sy eintlik suf gelees is. Maar haar kantoor is van muur tot muur vol boeke, almal duidelik gelees en geniet.
Ek het een Sondagmiddag by haar huis gaan koffie drink. Die fokuspunt van haar sitkamer is ’n boekrak van eikehout wat een volle muur beslaan. Duidelik nie so suf gelees nie, dink ek. Of dalk maak die blote wete dat daar boeke is, haar gelukkig.
...........
Sy meld glad nie dat sy veeltalig is nie. Eers toe ek begin snuffel vir die onderhoud, kom ek agter dat sy behalwe Nederlands en Engels ook Duits en Frans magtig is. Boonop het sy antieke Grieks en Latyn studeer. En sy verstaan Afrikaans.
..............
Sy meld glad nie dat sy veeltalig is nie. Eers toe ek begin snuffel vir die onderhoud, kom ek agter dat sy behalwe Nederlands en Engels ook Duits en Frans magtig is. Boonop het sy antieke Grieks en Latyn studeer. En sy verstaan Afrikaans.
Die huis self is ’n belewenis en so tipies Annemarie. Dis ’n stewige ou huis, een wat nog destyds in ’n Seares-katalogus bestel en verskeep was. Die argitektoniese detail van die oorspronklike voorstoep het die huis al mediadekking besorg. Sy is ongeërg daaroor. Vir haar is dit ’n home eerder as ’n house, een waar almal welkom is. Selfs die hond weet om vreemdelinge met ’n stertswaai te verwelkom.
Sy doen interessante dinge in haar klasse. So byvoorbeeld het sy jaarliks ’n lesing waar sy ’n oorlewende van die Joodse Sjoa uitnooi om oor haar ervaringe te praat. Die studente word dan uitgedaag om getuie te wees van die onmenslikhede wat plaasgevind het.
Dit was maklik een van die aangrypendste ervarings van my lewe, en ek het saam met van die studente geween terwyl Irene Butter gepraat het.
..........
Soveel soos wat sy haar studente uitdaag, soveel gee sy om vir hulle. ’n Woordjie hier, ’n navraag daar, en ek kry die indruk dat haar studente die grond waarop sy loop, aanbid. Ek twyfel of sy bewus is daarvan, maar vir my as buitestander is dit duidelik soos daglig dat sy haar studente inspireer en motiveer om meer te doen en beter te presteer.
.............
Soveel soos wat sy haar studente uitdaag, soveel gee sy om vir hulle. ’n Woordjie hier, ’n navraag daar, en ek kry die indruk dat haar studente die grond waarop sy loop, aanbid. Ek twyfel of sy bewus is daarvan, maar vir my as buitestander is dit duidelik soos daglig dat sy haar studente inspireer en motiveer om meer te doen en beter te presteer.
So ernstig as wat Annemarie haar werk en haar aktivisme opneem, so ondeund kan sy wees, met ’n spitsvondige sin vir humor wat my meer as een keer hard en lelik laat lag het. Ek kan haar byvoorbeeld sien met daai stout klein glimlaggie wanneer sy vertel hoekom haar jeugdige daad van aktivisme vir Greenpeace misluk het. Enigeen wat vir hulself kan lag, dra my goedkeuring weg.
Ons het aanvanklik Engels met mekaar gepraat, maar later begin om elk in haar eie taal te gesels. Juis daarom het ek gedink dit sal goed wees om Annemarie in haar eie woorde te laat gesels tydens ons onderhoud.
Jy’s ’n Nederlander in die VSA. Voel jy meer of minder Nederlands wanneer jy tussen ander Nederlanders kom?
Ik voel me alleen Nederlands-er tussen andere Nederlanders als het om eten gaat. In de VS denk ik weinig aan het eten waar ik mee ben opgegroeid, maar zodra ik in Nederland aankom en tussen de Nederlanders loop grijp ik de Gouda, het grof volkoren-brood, en de hopjesvla van de schappen. De Hollanders en hun winkelwagentjes brengen mijn smaak-nostalgie op gang. Verder voel ik me bij mijn jaarlijkse bezoeken terug naar mijn ouder-land vooral een vreemde eend in de bijt, en kijk ik in mijn tweede week terug steeds in het laatje of mijn paspoort er nog ligt voor de reis terug naar de VS. Ik vind Nederland een benauwend land dat zijn lange geschiedenis van anti-revolutionair denken (ooit zo scherpzinnig beschreven door Russell Shorto) verdraaid heeft in een zelfbeeld van juist het rebelse en anti-autoritaire “gidsland” te zijn.
Ik voel dit nationale zelfbedrog als ik vanuit het land van Malcolm X en Russell Means in Nederland terugkeer: een cultuur gebouwd op het kapitalistisch-terrorisme van de VOC dat de socialistische revolutie vliegensvlug in sociaal-liberale systemen heeft omgebouwd om zo de witte suprematie te bewaren. Ik kan niet met een thuis-gevoel rondlopen tussen een bevolking waarvan het gros niet weet, of niet wil weten, dat hun grootste voorvechter van de verzorgingsstaat, Willem Drees, Indonesiërs met een mes op de keel een som van (in huidig geld) 113 miljard dollar heeft laten betalen voor hun vrijheid.
Ek het kans gehad om jou in aksie te sien in die klaskamer. Jy gee duidelik baie om vir jou studente. Wat hoop jy leer hulle van jou, buite die kurrikulum om?
Ik hoop dat mijn studenten van mij leren om eerlijk en dapper naar hun eigen taal en cultuur te kijken. Ik krijg vaak de, expliciete of impliciete, vraag of ik de Nederlandse taal en cultuur haat. Ik snap waar de vraag vandaan komt: mensen zien mij als iemand die Nederland en Nederlands vertegenwoordigt of onderwijst. Maar zo zie ik mijzelf en mijn werk niet. Nederlands, de taal en de cultuur, heeft veel leed en buitensluiting voortgebracht, en nog, en ik vind daarom niet dat het onderwijs van deze taal en cultuur een doel op zich kan zijn. Mijn doel voor mijn studenten is dat ze mijn confrontatie met mijn taal en cultuur gebruiken om hun eigen confrontatie aan te gaan met de VS, waar ze wonen. Ik hoop dat ze, in deze confrontatie, de VS niet meer als “the land of opportunity” kunnen zien maar als een kolonie.
..........
Mijn doel voor mijn studenten is dat ze mijn confrontatie met mijn taal en cultuur gebruiken om hun eigen confrontatie aan te gaan met de VS, waar ze wonen. Ik hoop dat ze, in deze confrontatie, de VS niet meer als “the land of opportunity” kunnen zien maar als een kolonie.
............
En ik hoop dat ze de lijntjes doortrekken en (gaan) begrijpen dat de VS een voortduren is van een Europees systeem van raciale hierarchie dat, in de Nederlandse context, de Native American genocide, de Holocaust, de Trans-Atlantische slavernij, en Apartheid heeft voortgebracht of gefaciliteerd. Uiteindelijk hoop dat dit doortrekken van de lijntjes tot grotere of kleine actie in hun leven zal leiden.
Gepraat van die kurrikulum. Jy het interessante projekte waarvan jy jou studente deel maak. Vertel ’n bietjie meer daarvan?
Ik deel mijn activisme-werk en contacten met mijn studenten. Het is een actieve manier van leren. Mijn studenten zien gastsprekers, wonen de evenementen bij die ik organiseer, lezen mijn antikoloniale opinies, mijn vertalingen van de teksten van activisten met wie ik samenwerk, en zien hun protest-video’s. In mijn taal-lessen leren ze op deze manier de Nederlandse taal zonder het West-Europees perspectief centraal te stellen. Ze horen Francisca Pattipilohy, een overlevende van de Nederlandse koloniale bezetting van Indonesië, die in het Nederlands uitlegt hoe de trapsgewijze raciale hiërachie in Indonesië werkte. De hiërarchie werkt nog steeds zo door in de diaspora gemeenschap in Nederland. Studenten in onze Holocaust cursus herkennen dit soort hiërarchie en horen Holocaust overlevende, Irene Butter, in de les Nazisme met de onderdrukking van Palestijnen in Israel vergelijken (min. 15:50). De Nederlandse les komt “close to home” wanneer James Baldwin, de beroemde Amerikaanse schrijver en burgerrechtenleider, aan een Nederlandse journalist uitlegt dat Nederland de ground zero van het Amerikaanse racisme is. Studenten leren via hem dat Nederland z’n eigen schuld probeert te verbergen achter de VS, en dan kunnen ze na gaan denken over verzwegen geschiedenissen in hun eigen cultuur. Deze les over verzwijgen wordt heel werkelijk als ze van uitgewiste Navajo en Nederlandse VS-presidentskandidaat, Mark Charles, leren dat ze zelf in een kolonie wonen waar genocide geen geschiedenis is maar nu plaatsvindt.
Is sosiale geregtigheid vir jou belangrik? Hoe leef jy dit uit?
Ik ben opgegroeid met een zwaar getraumatiseerde moeder. Al jong bracht ze mij het belang van mensenrechten bij, zoals ik ooit hier beschreef nadat Donald Trump de halve wereld tot “shithole landen” had uitgeroepen. Als kind van 8 richtte ik de VVV-club op (Vrede en Vrijheid voor Vrouwen) en deelde buttons uit op het schoolplein. Kort daarna richtte ik de Zeehonden-club op, zong als inzameling voor Greenpeace, en stal verf met het plan het in de dure bontwinkel in de stad over de bontjassen te dumpen (het plan mislukte omdat ik in paniek voor de winkel in mijn broek plaste). Op mijn elitaire middelbare school (Stedelijk Gymnasium Nijmegen), binnen het raciaal gesegregeerde Nederlandse schoolsysteem, leerde ik hoe de witte suprematie in elkaar steekt. Met de grote liefde van mijn menslievende ouders altijd in mijn hart, is mijn belangrijkste doel als mens, moeder, docent, activist, en als schrijver, dat ik het ongelijke systeem onderken waar ik zelf van profiteer en die onderkenning in actie omzet.
..........
Met de grote liefde van mijn menslievende ouders altijd in mijn hart, is mijn belangrijkste doel als mens, moeder, docent, activist, en als schrijver, dat ik het ongelijke systeem onderken waar ik zelf van profiteer en die onderkenning in actie omzet.
............
Zwarte Piet: Word die vieringe meer omstrede, of dink jy daar word nog nie met genoeg bewustheid dat dit skadelik is, daarna gekyk nie? Of dalk moet ek eerder vra: Is jy van mening dat dit skadelik is, en indien wel, hoekom?
De persoon die mij het meest geleerd heeft over Zwarte Piet is activist en mede-oprichter van de Zwarte Piet Is Racisme-beweging, Quinsy Gario. Zwarte Piet ligt momenteel zwaar onder vuur, maar Gario maakte aan het begin van de huidige protesten al een belangrijk ding duidelijk (min. 5:38): dat Nederland druk bezig is Zwarte Piet een nieuw jasje (of kleurtje) te geven zonder racisme, toen en nu, onder ogen te komen. Nederland zit vol met wat ik “goede kolonisten” noem, veelal “linkse” mensen die voor de show aanpassingen maken aan het onderdrukkingssysteem om zo hun eigen macht veilig te stellen en gewoon door te gaan met onderdrukken. Het “goede kolonialisme” heeft een lange geschiedenis in Nederland, van het “Staatstoezicht” en de “contractarbeid” die een nieuwe verkapte versie vormde van de slavernij in “De West” tot de “Ethische Politiek” die een slecht verkapte vorm van culturele genocide vormde in “De Oost”. En nu hebben we een nieuwe Zwarte Piet, “Roetveegpiet” genaamd, terwijl Nederland gewoon nog boven aan de racisme-lijst staat in Europa. Ik word denk ik van niets zo woest als van deze hypocrisie. Er spreekt een grote arrogantie uit. Of zoals de oprichter en voorzitter van het Nederlandse Comité voor Ereschulden voor Indonesiërs, Jeffry Pondaag, zegt: “Nederland heeft nooit goede bedoelingen gehad. Nederland is schaamteloos, écht een arrogant land!”
Afrikaans word nie meer in enige Amerikaanse universiteite aangebied nie. Is dit vir jou belangrik dat jou studente steeds die verhouding tussen Afrikaans en Nederlands begryp?
Ik begrijp na jouw bezoek dat ik nul-komma-nul-niets weet over Afrikaans. Mijn studenten leren dus ook niets behalve wat zinloze “party tricks” in de les van hoe Nederlands en Afrikaans op elkaar lijken. Dit kan écht niet, en staat bovenaan mijn lijstje van dingen die zo snel mogelijk moeten veranderen in dit programma Nederlands. Het begint met het toevoegen van jouw lezing aan ons curriculum. De afgelopen jaren heb ik een project opgezet met collega’s en BIPOC studenten in de University of Michigan taal-programma’s waarvan het verslag net uit is. Ik zie het toevoegen van gedegen informatie over Afrikaans als een belangrijke invulling van dit project binnen ons programma Nederlands. Werk aan de winkel.
Wat behels jou werk as direkteur van Nederlandse en Vlaamse Studies aan die Universiteit van Michigan?
Ik hoop dat je met deze vraag op het volgende soort antwoord rekende. In mijn 10 jaar tijd als directeur is het programma uitgegroeid van zo’n 85 studenten tot nu rond de 265 studenten per jaar, een diverse groep jonge mensen waar ik bewust veel outreach en recruitment voor doe. Ik geef zelf 6 cursussen per jaar (2 taalverwervingscursussen Nederlands en 4 cultuur-cursussen) met daarin rond de 240 student-registraties in totaal, en begeleid sinds een paar jaar een roulerende tweede docent uit Vlaanderen, België die 2 cursussen met in totaal zo’n 25 registraties per jaar geeft. Vanaf het najaar is een vaste Vlaamse persoon aangetrokken die nog eens twee extra cursussen gaat geven, voor dan een totaal aan 10 cursussen in het programma. Ik heb het gevoel dat ik het eindelijk een beetje rustiger aan kan gaan doen. Qua inhoud van mijn baan doe ik zo veel mogelijk interdisciplinair werk. Onder de cultuurcursussen die ik geef is Anne Frank in Context, de grootste Holocaust-cursus op onze campus, gedeeld tussen het programma Nederlands en Judaic Studies. Ik onderhoud verder sterke contacten met onder andere onze Carillon Studio, mensen in de School of Social Work, de African Studies Center, en het universitair Kunstmuseum. Op breder vlak dien ik mijn vakgebied in professionele organisaties (o.a. in het bestuur van de American Association of Netherlandic Studies), in de Nederlandse immigranten-gemeenschap, en ik onderhoud ik goede contacten met de andere programma’s Nederlands in de VS. Ik steek naast het bovengenoemde werk ongeveer een kwart van mijn werktijd in academisch activisme buiten mijn instituut.
Jy is baie betrokke met studies en projekte oor dekolonisasie. Vertel ’n bietjie meer?
Het merendeel van mijn anti-koloniale projecten is op mijn pad gekomen door mensen die ik op het internet in Nederlandse activisten-kringen heb ontmoet. De meeste van hen werken voor gerechtigheid voor Indonesië en Indonesiërs. Mijn projecten nemen de vorm aan van schrijven (van met name opinies), vertalen (van activistische teksten), en onderwijzen (van koloniale systemen toen en nu). Door dit werk ben ik gelijdelijk aan gaan begrijpen hoe het koloniale gedachtengoed een propaganda-systeem vormt in de VS. Noam Chomsky, die ooit mijn leermeester in taalkunde was (of eigenlijk de leermeester van mijn leermeester), zei ooit dat propaganda binnen democratieën de vorm aanneemt van het duidelijk omlijnd maar levendig debat. De links-rechts politiek vormt een belangrijk mechanisme in dit systeem. Er wordt in de VS steen en been geklaagd over de polarisatie binnen de politiek, maar deze polarisatie houdt de kolonie onzichtbaar, en dus in stand. Door Biden en Trump als tegenpolen neer te zetten (zoals voorheen “the American colonists ” en “de Britten”), vergeet iedereen dat ze beiden kolonisten zijn.
..........
Door Biden en Trump als tegenpolen neer te zetten (zoals voorheen “the American colonists ” en “de Britten”), vergeet iedereen dat ze beiden kolonisten zijn.
..........
In Nederland neemt het uitwissende mechanisme de vorm aan van wat trots “meerstemmigheid” wordt genoemd: mensen van alle identiteiten aan je tafel uitnodigen zodat iedereen vergeet dat de tafel zelf een koloniale tafel is. Mijn motto is: De poten moeten onder de tafel uit, en ik heb een zaag in mijn hand.
Daar bestaan 'n moontlikheid dat Roe vs Wade onvergewerp gaan word deur die hof. Wil jy jou opinie daaroor gee, en oor die stand van vroueregte in die VSA in die algemeen?
My answer:
Prent: verskaf
Ik zeg hier niks over totdat de mensen die bloody murder schreeuwen over deze vrouwenhaat ontdekken wat MMIW betekent.
Na watter tipe musiek luister jy?
Prince, eighties pop, Prince, some guilty pleasure ABBA, some Dolly, more Prince.
Watter boeke het 'n invloed op jou lewensuitkyk? Wat lees jy graag?
Ik heb me een schoolverleden lang helemaal sufgelezen, en tien haar geleden had ik je zo m’n lijstje van tien of zo boeken gegeven, plus Chomsky. Maar ik weet het eerlijk gezegd niet meer. Wat betreft mijn kijk op het leven luister ik voorlopig liever naar mensen die ik ontmoet en voel. Als die mensen dan ook nog schrijven, zoals jij, of mijn fellow activists, dan is dat meegenomen.
Die Oprah-vraag: Wat weet jy vir seker?
Dat ik volgend jaar weer hele andere dingen zeker weet.
*
Daar is seker baie woorde waarmee ek Annemarie Toebosch kan beskryf. Mensch voel reg. Onvolledig, maar tog gepas.
Lees ook:
