Een leraar voor de klas … Het is in Nederland niet vanzelfsprekend. Het Nederlandse onderwijs kampt in delen van het land met een groot lerarentekort. Het lijkt erop dat alle posten aan het begin van het nieuwe schooljaar weer even gevuld zijn. Maar er hoeft maar een griepgolf uit te breken en Nederlandse scholen hebben een groot probleem.

Vorige week zijn in de regio Zuid-Nederland de scholen weer begonnen. Vandaag gaan de scholen in Midden-Nederland weer aan de slag en volgende week moeten ook leraren en leerlingen in Noord-Nederland weer aan de bak. Voor de zomervakantie heerste er nog grote bezorgdheid of er aan het begin van het nieuwe schooljaar wel overal een leraar voor de klas zou staan. Alleen al in het basisonderwijs waren er toen 1300 vacatures die nog moesten worden ingevuld.

Inmiddels ziet het ernaar uit dat het gelukt is om alle posten alsnog te vullen. In sommige gevallen is de oplossing die de school heeft gevonden, niet ideaal. Dan staat er bijvoorbeeld een onderwijsassistent voor de klas. Het kan ook gebeuren dat een groep in de loop van de week drie verschillende juffen en meesters krijgt.

Ondanks dit soort kunstgrepen blijft de arbeidsmarkt gespannen. Als er straks in Nederland een griepepidemie uitbreekt en een groot aantal leraren een paar dagen moet thuisblijven, is er lang niet overal een vervanger beschikbaar. “Het vet is eraf”, zei minister Slob zaterdag in een interview in de Volkskrant. “Er zijn geen reserves om uit te putten.”

Het lerarentekort is het grootst in het basisonderwijs. Daar zal volgens berekeningen van het ministerie van Onderwijs het tekort in 2022 zijn opgelopen tot 4100 leraren en vijf jaar later tot 11.000. In het voortgezet onderwijs zijn er te weinig docenten voor wis-, natuur- en scheikunde en Duits, in het beroepsonderwijs voor de technische vakken.

De tekorten komen vooral voor in de grote steden in de Randstad. Elders in het land hebben docenten nog steeds moeite om werk te vinden. Landwijd zouden zelfs nog zo’n 10.000 leraren werkloos thuis zitten! Een deel van de verklaring ligt in demografische ontwikkelingen: terwijl buiten de Randstad het aantal kinderen vermindert, neemt dat in de grote steden in de Randstad juist toe. Een tweede factor is het gebrek aan betaalbare woningen in de Randstad. Daardoor kunnen jonge docenten die naar de Randstad willen verhuizen om daar te werken, geen onderkomen vinden. De gemeente Amsterdam heeft dit jaar honderd woningen beschikbaar gesteld voor docenten tot 27 jaar. Ook scholen proberen nieuwe docenten soms aan woonruimte te helpen. Maar niet alle werkzoekende docenten zijn bereid om naar de Randstad te verhuizen. De beroepsgroep bestaat grotendeels uit vrouwen die parttime werken. Zij zijn niet de hoofdkostwinner in hun gezin, wat verhuizen lastig maakt.

Minister Slob van basisonderwijs en zijn collega Ingrid van Engelshoven van middelbaar en hoger onderwijs maakten vrijdag nieuwe plannen bekend om het lerarentekort terug te dringen. Er moeten meer zij-instromers (mensen met ervaring in de beroepspraktijk), deeltijdstudenten die nog op de pabo (pedagogische academie basisonderwijs) zitten en werkloze leraren voor de klas komen te staan, vinden zij. Voor het voortgezet onderwijs denken ze ook aan zogenaamde “hybride leraren”, zoals een vertaler Frans die daarnaast een paar uurtjes lesgeeft. Dat iemand nog niet bevoegd is, vinden ze geen bezwaar, mits zo’n nieuwkomer door de school goed begeleid wordt en in de gelegenheid gesteld wordt later alsnog zijn onderwijsdiploma te halen. Verder moet het ziekteverzuim omlaag en zouden leraren in deeltijd meer uren moeten gaan maken.

De Algemene Onderwijsbond (AOb) en de PO-Raad, de koepel van basisscholen, hebben negatief gereageerd op de plannen van de ministers. Zij willen dat er meer geld naar het onderwijs gaat, zodat de salarissen van leraren in het basisonderwijs en leraren in het middelbaar onderwijs gelijkgetrokken kunnen worden. De salariskloof tussen basis- en voortgezet onderwijs maakt werken in het basisonderwijs minder populair.

Hoewel het wel de bedoeling is dat beide sectoren op den duur gelijkgetrokken worden, zal dat in deze kabinetsperiode niet meer lukken. Er is bij het laatste regeerakkoord al veel geld naar het onderwijs gegaan, weet Slob, terwijl andere ministeries juist hebben moeten inleveren. Daardoor gaan de salarissen in het primair onderwijs dit najaar met gemiddeld 8,5 procent omhoog en komt het eerste deel van in totaal 430 miljoen voor werkdrukverlaging vrij.