Volgens de regering gaan we er in 2019 allemaal op vooruit. Maar het enige wat de Nederlandse consument in deze eerste week van het nieuwe jaar merkt, is dat bijna alles duurder is geworden.

Op 1 januari is in Nederland de btw-verhoging ingegaan. Het lage btw-tarief is gestegen van 6% naar 9%. Dat betekent dat onder meer de dagelijkse boodschappen, kraanwater, boeken, kranten en tijdschriften, medicijnen, een bezoek aan de kapper, de hulp van een fietsenmaker of klusjesman en een uitstapje naar museum, theater of pretpark duurder zijn geworden.

Het kabinet heeft berekend dat boodschappen waar je in 2018 nog € 100,- voor betaalde, in 2019 € 2,83 duurder zijn geworden. In de praktijk zullen veel bedrijven die níet onder het 9%-tarief vallen, hun eigen gestegen kosten ook aan de klant doorberekenen. Volgens ING is de Nederlandse consument in 2019 op jaarbasis zo’n € 300,- euro duurder uit.

Sombere gezichten in de supermarkt

Sinds Nieuwjaarsdag worden klanten met de nieuwe prijzen geconfronteerd. Het is vaak onduidelijk hoe zo’n prijs tot stand is gekomen. Het verschil is vaak méér dan 3%. Bijvoorbeeld omdat de prijzen al heel lang hetzelfde waren en de winkelier nu opeens alle prijsstijgingen van de afgelopen jaren tegelijk meeneemt. Andere winkeliers doen er een tamelijk willekeurig bedrag bovenop omdat dat makkelijker rekent of beter uitkomt met het wisselgeld. Maar je hebt ook winkeliers die het verschil te klein vinden om alles aan te passen, die vinden dat ze hun klanten die hogere prijzen niet kunnen aandoen of die bang zijn door hogere prijzen klanten te verliezen.

Op de markt en in de supermarkt deze week veel bedrukte gezichten. Sommige consumenten hebben in de laatste week van december nog één keer flink ingeslagen, nog net even een bezoek aan de kapper gebracht of alvast de theaterkaartjes voor volgend jaar geboekt. Voor anderen komt de btw-verhoging als een pijnlijke verrassing. Misschien toch maar overstappen op een goedkoper merk, op een goedkopere supermarkt, of bepaalde producten helemaal niet meer kopen…

Winkeliers hebben er ondertussen de handen vol aan om alle prijzen opnieuw te berekenen en de kaartjes op de schappen te vervangen. Bij een supermarkt met 25.000 producten is dat al gauw 200 uur werk. Sommige aanpassingen zullen daarom pas in de loop van het jaar doorgevoerd worden.

Het komt goed, belooft de regering

Terwijl veel consumenten en winkeliers zich zorgen maken over de gestegen prijzen, ziet het kabinet het allemaal een stuk zonniger in. De btw-verhoging is namelijk deel van een groter pakket aan maatregelen. Ook de energierekening en de zorgpremies gaan omhoog. Maar daar staat tegenover dat de inkomstenbelasting in 2019 lager wordt. Gezinnen met kinderen kunnen verder rekenen op een hogere kinderbijslag en een hogere toeslag voor kinderopvang. Volgens het kabinet gaan Nederlanders er in 2019 gemiddeld 1,6% op vooruit.

Helaas wordt het optimisme van de regering door de meeste burgers nog niet gedeeld. Dat is begrijpelijk, zegt Esther-Mirjam Sent, hoogleraar economie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en namens de PvdA lid van de Eerste Kamer: “Verliezen komen twee keer zo hard aan als winsten worden gewaardeerd, blijkt uit gedragseconomisch onderzoek. Daar komt bij dat het verlies direct merkbaar is: duurdere boodschappen. De winst is juist indirect; er zijn maar weinig mensen die hun loonstrookje uitvoerig bestuderen. Dus ook als mensen in 2019 hetzelfde of misschien iets beter af zijn, is de kans groot dat ze per saldo niet blij zijn.” (de Volkskrant, 29 december 2018)

Ongewenste effecten

Volgens Menno Snel, staatssecretaris van Financiën, is de btw-verhoging nodig om de verlaging van de inkomstenbelasting mogelijk te maken. Ondertussen heeft de btw-verhoging een aantal prijsstijgingen tot gevolg die haaks lijken te staan op andere aspecten van het regeringsbeleid. Zo gaan de prijzen van trein- en buskaartjes omhoog. Wordt het openbaar vervoer duurder, dan zullen meer mensen voor de auto kiezen. Al die files op de weg zijn slecht voor de economie én het milieu.

Daarnaast bestaat er bezorgdheid over de prijs van groente en fruit. Voedselwaakhond Foodwatch wil de btw op deze producten juist omlaag hebben. “Met het eten in de supermarkt gaat iets vreselijk mis”, aldus Foodwatch. “Sinds de eeuwwisseling is suiker 18 procent goedkoper geworden, maar groenten (+50 procent) en fruit (+41 procent) zijn enorm in prijs gestegen. Je zou verwachten dat de overheid ingrijpt om ervoor te zorgen dat gezond eten niet duurder wordt, maar ze doet het tegenovergestelde.”

Volgens Foodwatch leidt het feit dat groente en fruit relatief duur zijn tot ongezond eetgedrag en dus tot overgewicht en hogere zorgkosten. Vooral de lagere inkomensgroepen worden hierdoor geraakt. Foodwatch is een petitie gestart, die inmiddels al meer dan honderdduizend keer is ondertekend. De regering heeft echter laten weten dat een uitzondering voor gezond voedsel vanwege Europese regels niet mogelijk is.