Nescio: Leven en werk van J.H.F. Grönloh door Lieneke Frerichs

  • 0

https://www.vanoorschot.nl/oorshop/nescio/

Nescio: Leven en werk van J.H.F. Grönloh
Lieneke Frerichs
Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam
9789028211032

Van de destijds zeer geliefde schrijvers als Is. Querido, A.M. de Jong, Frans Coenen en Ina Boudier-Bakker in de eerste helft van de 20e eeuw is bijna niemand meer bekend. De naam die nog altijd opduikt en veel gelezen wordt uit deze tijd is: Nescio. En van hem is een prachtige biografie verschenen, geschreven door Lieneke Frerichs: Nescio, Leven en werk van J.H.F. Grönloh.

De naam Nescio is Latijn voor "Ik weet niet". De keus voor het pseudoniem, vermoedt Lieneke Frerichs, is mogelijk ontleend aan N.N. (“Nomen Nescio”, de naam weet ik niet) voor de gevers die anoniem wensen te blijven op een collectelijst. Het is het pseudoniem van Jan Hendrik Frederik Grönloh (1882–1961). Hij hield zich er lang achter verborgen, zeker tijdens zijn werkzame leven. Er is zelfs enkele keren misverstand geweest wie er achter Nescio school, maar het is onmiskenbaar Grönloh geweest.

Natuurdagboek

Hij was niet de enige die niet graag naar buiten trad. Zijn familie heeft lange tijd het schrijven van een biografie tegengehouden, net als dat pas veel later ook enige egodocumenten zijn gepubliceerd. Het Natuurdagboek dat in 1996 is uitgegeven, is een pareltje in de Nederlandse literatuur, zoals Nescio hierin de natuur en het landschap beschrijft van de jaren na de Tweede Wereldoorlog.

Het Natuurdagboek is een monument. Ik lees er regelmatig in, vaker misschien dan ik de beroemde verhalen "Dichtertje" en "Titaantjes" opnieuw lees. Zeker ook omdat veel van de zwerftochten die Nescio beschrijft, mijn eigen zwerftochten zijn – al is heel erg veel van de sfeer uit het Natuurdagboek voor altijd verloren gegaan met de komst van de snelwegen en de tsunami aan gemotoriseerd verkeer waar je tegenwoordig door moet worstelen.

Tekstverzorger

........

Nu is dan eindelijk de biografie over het leven van Grönloh verschenen. Lieneke Frerichs heeft hem geschreven. En ze is geen onbekende naam als het gaat om Nescio.

..........

Nu is dan eindelijk de biografie over het leven van Grönloh verschenen. Lieneke Frerichs heeft hem geschreven. En ze is geen onbekende naam als het gaat om Nescio. Bij alle uitgaven van deze beroemde auteur is zij de tekstverzorger geweest; iets wat ze heel goed beheerst en wat je onmiddellijk terugleest in de biografie. Zo zorgvuldig en gedetailleerd, dat zie je weinig. Ze heeft het geluk gehad het Natuurdagboek te mogen uitgeven, zoals ze zelf schrijft:

In dit Natuurdagboek zoals we het hebben genoemd, lezen we dat de 69-jarige Nescio op 10 september 1951 een bijzondere dag beleeft. Het is warm nazomerweer, onbewolkt, maar met omsluierd licht en in de verte wat dampig. Hij reist in z’n eentje met de trein naar Nijmegen [...], neemt de tram naar Beek en Berg en Dal, en beklimt de Duivelsberg. Een uur lang geniet hij van het uitzicht: “Gestaan en op de top gezeten op dat hoogste punt. Er was niemand. Alsof ikzelf dat heele panorama niet had gemaakt maar opgeroepen.” (11-12)

De zorgvuldigheid en oog voor details zijn meteen ook het nadeel van deze biografie over het leven van Grönloh. Geen detail blijft de lezer bespaart; ook krijg je lange citaten uit brieven, dagboeken of andere persoonlijke documenten. De herhaling treedt ook regelmatig op. Bepaalde dingen die ze eerder zegt of constateert komen later weer terug.

En dat komt de leesbaarheid van het verhaal niet altijd ten goede. Ze is een betere tekstverzorger dan een biograaf die het verhaal van het leven destilleert en vertelt. Het is ook het gevaar van een leven lang bezig zijn met dit onderwerp: je zit er zo diep in dat elk detail de moeite van het noemen waard is en dat hoeft niet voor elke lezer.

Ondanks dat geeft Lieneke een prachtige schets van het leven van Grönloh. Zijn worsteling met het leven, die ook zo mooi terugkomt in de verhalen waarmee hij beroemd is geworden: "De uitvreter", "Titaantjes" en "Het dichtertje" – het zijn hoogtepunten van de Nederlandse literatuur. Verhalen die beter beklijven uit die periode ken ik niet. Hoe anders dan bijvoorbeeld Willem Elschot, ook iemand die het schrijven er maar bij deed, maar die samen met Nescio schrijvers zijn die je moet lezen als je liefhebber bent van taal en verhalen.

Niks van hebben

De uitgave van deze verhalen in 1918 (in de tien jaar ervoor zijn de eerste twee verhalen in tijdschriften verschenen) is aanvankelijk niet zo succesvol. Het is ook voor Lieneke Frerichs onduidelijk waar de oorzaak ligt. Langzaam verschuift de interesse van het publiek. De tweede druk in 1935 verkoopt beduidend beter, maar de echte roem komt pas na de oorlog. Dat komt enerzijds door het harde onderscheid dat Grönloh maakt in de schrijver Nescio en de werkende zakenman. Hij leeft volstrekt niet in het literaire milieu. Sterker nog: hij moet er niks van hebben. Dat helpt niet om zijn naam te vestigen.

.........

Dat is juist het boeiende aan het leven van Grönloh: hoe komt een kantoorklerk die het uiteindelijk tot directeur schopt, tot zulke prachtige verhalen? En waarom heeft hij niet meer moois geschreven? Lieneke Frerichs weet dit prachtig te benoemen in haar biografie.

..........

Dat is juist het boeiende aan het leven van Grönloh: hoe komt een kantoorklerk die het uiteindelijk tot directeur schopt, tot zulke prachtige verhalen? En waarom heeft hij niet meer moois geschreven? Lieneke Frerichs weet dit prachtig te benoemen in haar biografie. Ze weet het bestaan van deze hardwerkende man die niet altijd even aardig overkomt, goed tot leven te wekken. Je leeft helemaal mee bij de prachtige citaten en de verdieping die ze aanbrengt. De beschrijvingen van de oorlogsjaren en de hongerwinter zijn hierbij echt heel indrukwekkend. Wat heb ik ervan genoten om dit te lezen.

Algemene geldigheid

Ook de biograaf verbaast zich erover waarom het zo mooi is, die wereld die Nescio schetst. Al in de proloog schrijft ze over het korte verhaal "Pleziertrein" en verbaast zich over wat Nescio in dit korte verhaal weet op te roepen. Het is hem ten voeten uit. En dat vinden meer mensen.

Het is wonderlijk dat lezers in verhalen die nu honderd jaar oud zijn, nog steeds een algemene geldigheid kunnen ontdekken. En alles wordt met mededogen verteld door eenzelfde stem, de lyrische stem van Nescio, die erin slaagt een glans van geluk over de door hem beschreven wereld te leggen. “Ze kunnen het niet nadoen”, heeft hij eens met voldoening gezegd, “ze hebben het vaak genoeg geprobeerd.” Het werk wordt nog steeds gelezen: van de drie verhalen plus Mene Tekel verschijnt in 2021 de 46e druk. (556)

Deze biografie vergroot niet alleen de wereld van het literaire werk van Nescio; het geeft een verdieping in het leven in de eerste helft van de 20e eeuw. En toont dat mooie literatuur niet afhankelijk is van veelschrijverij, publicatiedrift en ego. De verhalen van Nescio zijn doorleefd. De taal kronkelt door zijn werk; de taal die voor een groot deel het heel eigen karakter aan de verhalen van Nescio geeft.

........

En de biografie doet wat een goede biografie hoort te doen: je loopt naar de boekenkast en leest die verhalen weer én het Natuurdagboek. En je bent nog meer getroffen door de schoonheid ervan.

.........

En de biografie doet wat een goede biografie hoort te doen: je loopt naar de boekenkast en leest die verhalen weer én het Natuurdagboek. En je bent nog meer getroffen door de schoonheid ervan.

Buro: NM
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top