Oud-premier Wim Kok overleden

  • 0

Huldeblijken stromen binnen na de dood van Wim Kok. Kok was minister-president van 1994 tot 2002. Hij zal onthouden worden als een integer en sober staatsman, iemand die boven de partijen stond, “premier van alle Nederlanders”.

Wim Kok in 1987 / Foto: Roland Gerrits, Anefo [CC0], via Wikimedia Commons

Wim Kok (1938-2018) kwam uit een eenvoudig milieu. Zijn vader was timmerman en zowel de Hongerwinter als de periodes wanneer zijn vader zonder werk zat, hebben diepe indruk op hem gemaakt. Het vormde hem als sociaaldemocraat. Als regeringsleider zou hij het creëren van banen (onder het adagium “werk, werk, werk”) voorop stellen.

Kok volgde een opleiding bedrijfskunde aan Nyenrode en maakte vanaf de jaren zestig carrière binnen de vakbeweging. Van 1975 tot 1985 was hij voorzitter van de FNV. In dezelfde periode was hij vicevoorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER).

Reeds als vakbondsleider zocht Kok vaak de verbinding op. Zo was hij in 1982, naast premier Ruud Lubbers en de voorman van de werkgevers, medeondertekenaar van een akkoord dat tot loonmatiging zou leiden. Geen populaire stap voor een vakbondsman, maar Kok begreep dat het op dat moment noodzakelijk was voor de economie. Het was een vroeg voorbeeld van het zogenaamde “poldermodel”, waarbij alle partijen via een proces van geven en nemen tot een gezamenlijke oplossing weten te komen.

In 1985 liet Kok zich door PvdA-leider Joop den Uyl overhalen om toe te treden tot de landelijke politiek. Hij volgde Den Uyl op als fractievoorzitter en leidde de oppositie tegen het kabinet Lubbers-II (1986-‘89). Hij werd minister van Financiën in het kabinet Lubbers-III (1989-’94). In deze functie bereikte Kok een eerste dieptepunt in zijn politieke loopbaan. Het kabinet koos namelijk voor drastische bezuinigingen op de AOW, het collectieve ouderdomspensioen. Het was opnieuw een maatregel die je van een sociaaldemocraat en dan ook nog oud-vakbondsman niet zou verwachten, maar Kok besefte dat ingrijpen nodig was om de AOW op lange termijn te kunnen behouden.

In 1994 werd Kok premier van het eerste “paarse” kabinet van PvdA, VVD en D66. (Paars is de kleur die je krijgt als je het “rood” van de socialistische PvdA en het “blauw” van de liberale VVD vermengt.) In 1998-2002 volgde het kabinet Paars-II (1998-2002).

In 1995 hield Kok een toespraak waarin hij zei dat het goed was “de ideologische veren af te schudden”. Zowel met de loonmatigingsmaatregel uit 1982 als de bezuinigingen op de AOW in 1991 had Kok laten zien dat hij een man was van het compromis, van het “polderoverleg”. Het was die houding van bruggenbouwer, die Kok in staat stelde om met iedereen overweg te kunnen en ook de premier van alle Nederlanders te worden. In de jaren negentig zou binnen de sociaaldemocratie een nieuw evenwicht worden gezocht tussen de liberale markteconomie en de verzorgingsstaat. Het Nederlandse poldermodel was een voorloper van deze “derde weg”. Koks optreden diende dan ook als inspiratie voor andere sociaaldemocratische regeringsleiders, zoals Tony Blair, Bill Clinton en Gerhard Schröder.

Koks optreden was over het algemeen rustig en weloverwogen. Hij kreeg veel waardering voor de manier waarop hij de “kwestie-Zorreguieta” tot een goed einde wist te brengen. Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima, de Argentijnse verloofde van kroonprins Willem-Alexander, was in de jaren zeventig minister van Landbouw geweest in de regering van generaal Videla, die in 1976 door een staatsgreep aan de macht was gekomen. Het was de tijd waarin veel tegenstanders van het Videla-regime spoorloos verdwenen. Veel Nederlanders vonden het moeilijk te geloven dat Zorreguieta niets van deze verdwijningen had geweten. Terwijl Máxima al snel de harten van de Nederlanders veroverde, wilde men haar vader niet in Nederland hebben. Kok had lange gesprekken met het aanstaande bruidspaar en uiteindelijk wist hij Zorreguieta ervan te overtuigen het huwelijk van zijn dochter niet bij te wonen.

Kok had al in 2001 aangekondigd dat hij na de verkiezingen van mei 2002 wilde terugtreden. Hij zou zijn laatste regeerperiode echter nét niet afmaken. Op 16 april 2002 besloten Kok en zijn kabinet af te treden na het verschijnen van een vernietigend rapport over het bloedbad van Srebrenica in voormalig Joegoslavië in 1995, waarbij 7000 Bosnische mannen waren vermoord. Het rapport liet zich niet alleen kritisch uit over het optreden van de Nederlandse Dutchbat-militairen ter plaatse, maar ook over de Nederlandse regering, die de soldaten op een onhaalbare missie had gestuurd. Kok was in 1995 al premier, zij het nog niet lang, en hij heeft altijd wroeging gehouden over zijn betrokkenheid bij dit drama.

In de laatste maanden van Koks premierschap veranderde het politieke klimaat in Nederland. Mogelijk had dat te maken met “9/11”, waardoor Nederlanders zich zorgen gingen maken over de groei van de islam in Nederland. Al eerder waren er stemmen opgegaan dat Nederland als multiculturele samenleving zijn langste tijd had gehad.

Wim Kok in 1982 / Foto: Anefo/Croes (Nationaal Archief) [No restrictions], via Wikimedia Commons

Koks voorganger binnen de PvdA, Joop den Uyl, was nog een fanatieke sociaaldemocraat geweest. Anders dan Den Uyl was Kok geen politiek dier, en hij was ook minder visionair dan Den Uyl. Kok was de verzoener, de man van het compromis. Hij had zijn “ideologische veren afgeschud”. Maar daarmee was ook het grote verhaal weggevallen waarmee de kiezers zich konden identificeren.

De eerste die de kiezers weer een herkenbaar ideaal voorspiegelde, was de populist Pim Fortuyn. Fortuyn zou nooit nalaten om ten strijde te trekken tegen “de puinhopen van acht jaar paars”. Kok was nog demissionair minister-president toen Fortuyn op 6 mei 2002 – negen dagen voor de verkiezingen – werd vermoord. Kok verscheen die avond op televisie met een emotionele oproep om “de boel bij mekaar te houden”. Na de dood van Fortuyn zouden Rita Verdonk en later Geert Wilders – beide ex-VVD-leden – het populisme van Fortuyn voortzetten. Er ontstond een nieuwe dynamiek in de Nederlandse politiek waar Kok geen antwoord op had.

Na zijn politieke loopbaan werd Kok commissaris bij verschillende grote bedrijven, waaronder ING en Shell. Hij kreeg de nodige kritiek te verduren omdat hij hierdoor deel was geworden van dezelfde bonuscultuur die hij als premier nog “exhibitionistische zelfverrijking” had genoemd. In deze periode werd hij, als oud en gerespecteerd staatsman, ook lid van de Raad van State.

Zonder dat zijn familie hier ruchtbaarheid aan wilde geven, was Kok al enkele maanden ernstig ziek. Zijn geest bleef tot het laatst echter vlijmscherp. Hij is in de namiddag van zaterdag 20 oktober 2018 overleden in een ziekenhuis in zijn woonplaats Amsterdam, omringd door zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen. Wim Kok is tachtig jaar oud geworden.

De huidige premier, Mark Rutte, noemde Kok in een reactie op diens overlijden “een man om naar op te kijken”. Hij was volgens Rutte “zowel architect als aannemer van het Nederlandse poldermodel, waarvoor hij ook internationaal respect en waardering afdwong”. Rutte roemt Kok als een minister en een premier die “boven de partijen” stond: “Volkomen betrouwbaar, volkomen integer en altijd gericht op een oplossing. Die hang naar nuance, naar degelijkheid en naar het verstandige compromis typeert hem als bestuurder misschien nog wel het meest.” Daarnaast was Kok volgens Rutte ook “een sociaal bewogen man, die diep persoonlijk geroerd kon raken door onrecht en menselijk lijden”. “Het is die combinatie van hoofd en hart die Wim Kok maakte tot wie hij was”, aldus Rutte. “Een groot man aan wie ons land veel dank is verschuldigd.”

Buro: IG
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top