De revolutie van Pelle
Conny Braam
Atlas Contact, Amsterdam
ISBN: 978 90 254 7067 8
Prijs: € 27,99 (e-book: € 14,99)
Informatie en bestellen: https://www.atlascontact.nl/boek/de-revolutie-van-pelle-ebook/
De roman De revolutie van Pelle van Conny Braam is een drieluik. Er staan drie generaties vrouwen centraal: Keet Pelle, haar dochter Grada Pelle en haar kleindochter Conny Braam. Al draagt de laatste in de roman de naam Lena; ze wordt hier overigens nooit mee aangesproken.
De roman opent met Keet Pelle. Ze loopt met de rest van IJmuiden uit naar de haven om een blik op te vangen van de Oostenrijkse keizerin Sissi. Keet Pelle is een vrouw van wie je meteen op de eerste bladzijde houdt. Ze komt met haar vader uit de Peel naar IJmuiden, een dorp in wording waar na de komst van het Noordzeekanaal grote verwachtingen zijn voor de toekomst. Ze krijgt meteen te maken met een wereld vol mannen die alleen draait om geld en zo snel mogelijk kapitaal verwerven.
Armoede in Velsenoord
De arbeiders die ooit het Noordzeekanaal naar Amsterdam gegraven hebben, moeten het maar zien te redden aan de overkant in Velsenoord. Een krottenwijk waar de mensen in grote armoede leven. Ze weten meer niet dan wel de eindjes aan elkaar te knopen. Als dochter van de cafébaas Pelle trekt ze het lot van deze mensen ontzettend aan en doet Keet Pelle wat ze doen kan. Ondertussen leven zij in het café ook onder het juk van een pandjesbaas August en de grootgrondbezitter Bik. Met droge ogen verhogen ze de huur in tijden waarin het de Pelles nauwelijks lukt om het hoofd boven water te houden. Ze duwen je zelfs nog met een extra zetje onder water.
In deze wereld groeit Keet Pelle op. Ze kan niet lezen, schrijven of rekenen, maar voelt zich ontzettend aangetrokken tot de bijeenkomsten van de roden. Zo hoort ze de befaamde socialistenleider Ferdinand Domela Nieuwenhuis spreken. Sterk onder de indruk is ze van zijn bevlogen toespraken. Het inspireert haar om zich in te zetten voor de mensen die het minder goed hebben. Ze wordt socialist. Een rode. Ze is nooit naar school gegaan en leert lezen en schrijven van een hulpvaardige partijgenote. Het is haar toegang tot de wereld. Met haar alfabetisme helpt ze heel veel mensen.
Meteen vanaf de eerste bladzijde neemt het verhaal je mee naar vervlogen tijden. De thema's die voorbij komen zijn nog altijd bijzonder actueel. De strijd tussen rijk en arm, de vooruitgang die slachtoffers eist. Het grote geld verpulvert de eenvoudige lui. De revolutie van Pelle is een spannend avonturenboek, waarbij de verteller je meesleept naar allerlei grote gebeurtenissen uit de 20e eeuwse geschiedenis.
Grote en kleine geschiedenis
Het verhaal begint in 1884 en voert langs de boerenoorlog in Zuid-Afrika, de koloniale oorlogen zoals in Atjeh, de beide wereldoorlogen, de crisis, de wederopbouw, de eerste ruimtevluchten, de atoombom, kernenergie, de koude oorlog en de moorden op president Kennedy en de predikant Martin Luther King. Stuk voor stuk gebeurtenissen uit de grote geschiedenis. Hier meandert de persoonlijke familiegeschiedenis van Conny Braam doorheen.
Middelpunt
In het eerste deel vormt Keet Pelle het middelpunt. Het verhaal wordt in elk geval wel vanuit haar gezichtspunt verteld. Ze worstelt met een vader die niet altijd goed keuzes maakt. Hij is ook voorzichtig en durft zich niet zo uit te spreken. Moeder is al in Noord-Brabant overleden. Er hebben zich wat schimmigheden voorgedaan in het café dat hij dreef in De Peel. Het heeft hem doen vluchten naar IJmuiden, waar zijn verre achterneef Stoffel Pelle een goed woordje voor hem doet.
Als uiteindelijk haar vader overlijdt en zij alleen de tap bestiert, neemt ze het besluit om toch te trouwen. Ze trouwt met haar verre achterneef. Een opmerkelijk besluit. Ook omdat ze kort ervoor nog zegt dat het meest onverstandige wat een vrouw kan doen, trouwen is. Toch zwicht ze voor de kerkelijke dwang van het huwelijk. Ze heeft een eigenlijk een andere liefde en ontmoet hem nog een keer. De Russische poppenspeler Kolja.
Flinke trits kinderen
Haar huwelijk met haar achterneef Stoffel levert een flinke trits kinderen op. 3 zoons en 2 dochters. Ze weet haar vrouwelijkheid op een goede manier in te zetten, maar ze merkt ook dat ze als vrouw op de tweede plek staat in de maatschappij. Ze blijft afhankelijk van haar man. Hij neemt zelf regelmatige onverantwoorde besluiten. Zo verkoopt hij het landje waarop ze zelf groenten verbouwen. Het geld investeert hij in iets waarvan de ondernemer met de noorderzon is vertrokken. Onverantwoordelijk gedrag waarmee hij zijn gezin naar de rand van de afgrond sleurt. Keet Pelle neemt haar verlies en gaat verder met leven. Ze leeft zoveel mogelijk om haar man heen en slaapt niet meer bij hem.
De roman haalt veel elementen aan zoals bij eerdere romans van Conny Braam in de serie rond de IJmuidense familie Abraham ook voorkomen. Toch roept ze een andere sfeer op. Het verhaal staat dichterbij en legt veel meer het accent op de vrouwen. In De revolutie van Keet Pelle voeren de vrouwen de boventoon en hebben ze onbetwist heldenrollen.
Grada Pelle
Het middendeel is vanuit het perspectief van Grada Pelle gezien. Het vertelt het verhaal over crisisjaren en de oorlog. Ook Grada kan - ondanks de beloftes van haar moeder - niet naar school. Ze leert lezen en schrijven tussen alle hulp voor haar moeder. Het werk voor anderen van Keet. De luiheid, goedgelovigheid in handeltjes en het katholieke geloof van vader Pelle vragen namelijk om offers. Die geeft Grada vooral.
Ze mag ondanks haar onmisbaarheid thuis, uiteindelijk toch bij de huisarts Casembroot aan het werk. Daar maakt ze kennis met een compleet andere wereld. De wereld van het geld en de luxe. Als in de oorlog een aanslag op de huisarts wordt verijdeld, moet ze weg. Vlak daarvoor is Grada getrouwd met de katholiek Nico. Net zo katholiek als haar vader en vooral iemand die niet teveel wil opvallen.
Nico heeft last van een oorlogstrauma nadat hij als dienstplichtige militair het bombardement op Rotterdam heeft meegemaakt in de meidagen van 1940. Het brengt Grada op het idee dat hij beter af is in Arnhem, omdat de hoogovens bij IJmuiden voortdurend worden bestookt door de Engelsen. Hij vertrekt en zij volgt na de aanslag op Casembroot. Die aanslag waar Grada midden bovenop zit, achtervolgt haar haar hele leven. Als de oorlog ter sprake komt, gaat er een knop om bij haar. Vooral als de oorlogsmisdadiger Willy Lages langskomt. Hij is één van de drie van Breda. Hij weet zich ziek voor te doen, waarna hij bijna nog bijna 5 jaar in vrijheid in Duitsland leeft. Lages heeft indirect ook met de aanslag te maken.
Broer Thijs
Vooral de dood van haar broer Thijs, doet haar veel. Waarom Thijs, haar lievelingsbroer, antifascist en verzetsman sterven moet aan dezelfde ziekte die Lages zich voordeed. Later vertelt ze aan haar dochter Lena dat het alles te maken heeft met haar offer om Nico vrij te krijgen uit de krijgsdienst bij de Duitse IJssellinie. Daar zou hij haar toch dankbaar voor moeten zijn, is Lena's reactie:
'Natuurlijk was-ie dankbaar. Alleen mag er niet over gesproken worden. Mannen vinden het niet zo prettig als ze door hun vrouw gered moeten worden.' (543)
Thijs, de zoon van Keet en broer van Grada is misschien wel de grote held in dit boek. Hoe hij zich in de crisistijd, de Tweede Wereldoorlog en de periode erna zich inzet voor de mensen die het minder hebben. Hij schuwt hierbij niet om de wet naar zijn hand te zetten als dat nodig is. Buiten kijf staat dat hij het altijd doet met een goed hart en met een goed doel. Hij dient met zijn daden altijd de medemens die het minder heeft dan hij.
Opstandige Lena
Je kunt wel denken dat het huwelijk je beschermt voor bepaalde gevaren. Zo zwartwit moet je het niet zien, benadrukt Grada tegen haar dochter in vertrouwen. Het is in het derde deel van de roman, gezien vanuit de opstandige Lena. Ze verzet zich vooral tegen haar burgerlijke vader. Hij ziet alles gelaten gebeuren en moet weinig hebben van socialisten en helemaal niet van communisten.
Lena slaat de weg in van haar grootmoeder Pelle. Het bloedt kruipt waar het niet gaan kan. Ze draagt dezelfde donkere haardos van de Pelles, zoals haar grootmoeder en moeder. Ze kan het niet voor niets zo goed vinden met haar oma.
Het verhaal van Lena is het verhaal van Arnhem na de oorlog. De wederopbouw het onbegrensde optimisme in de techniek en geloof in vooruitgang. De Duitsers die niet meer de vijand zijn, maar handelspartners. Het zijn dezelfde mensen, met dezelfde denkbeelden. Dat laat de verteller goed zien in het verhaal van Willy Lages en andere oorlogsmisdadigers. De rode kant van het verhaal is dat de macht bij het geld ligt en de mensen met minder en niks, het nakijken hebben.
Woke
Het roept beelden op van de huidige tijd, waarbij sympathisanten van bewegingen als Woke neergezet worden alsof ze misdadigers zijn. Het kapitalisme, neoliberalisme en neokolonialisme dat voortdurend als enige waarheid wordt gezien, terwijl het zeer onrechtvaardige systemen zijn. Alleen die in het licht staan zien. De donkere kant zie je niet. De kant van de armoede, de mensen die hun hele leven gediscrimineerd worden en beduidend minder of zelfs geen kansen hebben dan mensen die hun huidskleur en familie mee hebben zitten. De roman De revolutie van Pelle geeft de mensen die hier staan een stem.
In de roman komt dit overtuigend naar voren bij Lena. De moord op Kennedy raakt haar nauwelijks. Ze begrijpt de algehele verontwaardiging niet. Had hij inderdaad het beste voor met Amerika en de wereld? De man die met de wereldvrede speelde? Wat Lena wel tot het diepste raakt is de moord op Martin Luther King: 'mijn laatste illusie over geweldloosheid'. Hier zie ik onmiddellijk een parallel met onze huidige tijd. Het gesprek tussen Lena en haar vader zou zo vandaag de dag een gesprek kunnen zijn tussen ouder en kind over #blacklivesmatter.
'Vreselijk, al dat geweld, vreselijk...' kreunde mijn moeder.
'Welk geweld?' reageerde ik nijdig. 'Ik hoor jullie nooit over het geweld tegen zwarte Amerikanen!'
'Geweld met geweld vergelden leidt tot niets,' zei mijn vader.
'Wat!? Mogen deze mensen zich niet verzetten tegen het politiegeweld?!'
'Je ziet wat er gebeurt als ze niet in toom worden gehouden.'
'Wie moet er in toom worden gehouden!?'
Hij negeerde me. 'Waarom gaan die lui toch altijd meteen plunderen en brandstichten? Dat doet hun zaak niet bepaald goed. Hun leiders zouden naar oplossingen moeten zoeken.'
'De leiders schieten ze dood.' (563)
Dat geeft ook hoop voor de hedendaagse beweging. Het is een strijd die nog niet gestreden is. Zwarte mensen worden wereldwijd anders behandeld dan witte mensen.
Strijd tegen apartheid
Het roept om een vervolg. De strijd tegen de apartheid en inzet voor de rechten van zwarte mensen. In mijn dromen zie ik hier hoe de verhalen van Henrik Witbooi en dit verhaal samen kunnen komen. Hoe deze 2 belangrijke lijnen in het leven van Conny Braam met de jus van de fictie, kunnen samensmelten. Als een skotelbraai waarin alle soorten vlees, kruiden en groenten zich vermengen tot een overweldigend gerecht. Zwaar, maar overheerlijk.
Ik kan niet wachten. Conny Braam weet het gezinsleven in IJmuiden en later Beverwijk zo treffend tot leven te wekken. Wat een levens komen er voorbij. Het laat je achter met een grote bewondering voor deze links vrouw. Wat een lef en wat een energie. Ze mag dan op latere leeftijd getekend zijn door de jaren, haar levensvuur en drijfveren verliezen geen kracht. Tot aan haar dood. En zo mooi zoals de lijn doorzet in haar zoon Thijs en uiteindelijk in Lena (Conny) Braam.