Resensie: Welkom Today – Terug naar Zuid-Afrika

  • 0

Welkom Today – Terug naar Zuid-Afrika
Ad van Denderen, Margalith Kleijwegt en Lebohang Tlali

Amsterdam: Atlas Contact, 2019
ISBN: 978 90 450 38179
Prijs: € 39,90

Het is een prachtig verhaal. Het verhaal van de jonge Lebohang Tlali. Hij komt uit de township Thabong bij het plaatsje Welkom. Naar dit mijnstadje trokken veel mensen na de ontdekking van goud vlak na de Tweede Wereldoorlog.

Lebo’s wereld is in Thabong niet groot. Hij leeft vooral thuis en rond huis in de township. Op de middelbare school wijst een docent hem op zijn tekenkwaliteiten. Jij moet naar de kunstacademie. Dat biedt Lebo een unieke kans.

Studeren in Kaapstad

Hij gaat studeren in Kaapstad. Daar in de bibliotheek van zijn opleiding ontdekt hij het fotoboek van Ad van Denderen: Welkom in Suid-Afrika uit 1991. Tot zijn grote verbazing ziet Lebo dat dit het boek van zijn jeugd is. Hij is namelijk een jongen van 12 jaar als Ad van Denderen in Welkom foto’s maakt. Hij is niet op de foto gekomen en heeft de fotograaf ook niet aan het werk gezien destijds, maar hij herkent de beelden onmiddellijk. Het is zijn wereld die hij in het boek ziet, maar dan door iemand anders ogen.

De Nederlandse fotograaf Ad van Denderen is in 1991 in Zuid-Afrika. Hij doet verslag van de laatste stuiptrekkingen van de apartheid. Het wordt een indrukwekkende fotoreeks waarin niet alleen de gescheiden werelden hem opvallen. Er heersen ook raciale spanningen onder de bevolkingsgroepen. Een opstand wordt wreed neergeslagen. Allemaal vastgelegd door Ad van Denderen.

Prachtig fotoboek

De foto’s komen terecht in het weekblad Vrij Nederland. Samen met de schrijfster die enkele verhalen optekent, brengt hij de foto’s en verhalen bij elkaar in het boek Welkom in Suid-Afrika. Een prachtig fotoboek, mooi voor op tafel en om indruk mee te maken.

De fotoserie is voor Ad niet veel meer dan een prachtig project uit het verleden. Andere dingen eisen zijn aandacht. Tot die dag, ruim vier jaar geleden. Op 17 mei 2015 stuurt Lebo een mailtje naar Ad van Denderen. De boodschap is duidelijk. Hij vraagt de fotograaf of hij zijn foto’s zou willen teruggeven aan de mensen in Welkom. Zo komen de twee kunstenaars met elkaar in contact. De man die door geluk in Kaapstad is terechtgekomen en hét boek vindt dat de geschiedenis van zijn dorp vertelt. Niemand uit zijn omgeving kent het en uitgerekend Ad van Denderen heeft dit prachtige portret gemaakt.

Inkijkje in zijn wereld

Lebo herkent veel van wat hij op de foto’s ziet. Veel schuilt in de herinnering, maar sommige dingen ziet hij nog altijd in zijn geboortedorp. Soms ziet hij zelfs plekken die hij niet kent. De plekken waar hij als kind niet mocht komen vanwege zijn huidskleur. Hij vraagt zich af waarom dit boek hem onbekend is. Het geeft voor hem een inkijkje in zijn dagelijkse beleveningswereld. Tegelijkertijd ziet hij de andere kant. Hij ziet dingen vanuit een ander perspectief en wil daarom graag de foto’s teruggeven aan de mensen in Welkom.

Het idee mondt uit in een nieuw project dat de fotografen allebei oppakken. Lebo ontdekt door de ogen van zijn lens een nieuwe wereld. Hij kijkt anders door de lens sinds het fotoboek. Ad kan als geen ander de lijn met het verleden trekken. Maar ook hij heeft zich in de tussenliggende 25 jaar ontwikkeld. Juist hij neemt wat meer afstand en kijkt nu nog meer naar het dagelijks leven in Thabong en Welkom.

Andere tijden

De tijden zijn veranderd. De mijnbouw is niet meer zo winstgevend als in het verleden. De lonen waren vroeger laag en het leverde veel winsten op. Nu is de mijnbouw een verlieslijdende sector geworden. Veel mijnen zijn in de loop van de jaren gesloten.

Ad ziet hoe de samenleving langzaam samenvloeit. Maar het kost tijd. Je ziet bijvoorbeeld geen gemengde stelletjes in Welkom of Thabong. Daar heerst best een taboe op. En het veilige gevoel van weleer is weg. Ad gaat niet meer naar buiten ’s avonds. De hoge werkloosheid en corruptie vallen hem op. Dingen die hij in het Zuid-Afrika van vlak na de afschaffing van de apartheid niet zag. De stad verrommelt. De wegen liggen open en het lijkt mensen minder te interesseren.

Het project krijgt op drie scholen in Thabong en Welkom een vervolg. De fotografen geven workshops op de overwegend blanke school Goudveld Hoërschool, waar in het Afrikaans wordt lesgegeven, de zwarte Teto High School en het gemengde Welkom Gimnasium. Bij de eerste school voelt Lebo een lichte schroom om naar binnen te gaan. Dit is de school waar hij in zijn jeugd nooit mocht binnenkomen. Nu geeft hij de leerlingen les. Hij merkt een andere houding in hun fotografie. Veel zonsondergangen, wolken en gebouwen. Het contrast met de donkere school, zijn oude school, is groot. Hier krijg je heel veel foto’s te zien van familieleden en de vriendenkring. 

Prikkelbosjes

In de expositie krijgt een indringende foto tussen de prikkelbosjes een heel mooie plek in de laatste zaal. “Niemandsland” is de titel van dit zelfportret van Lerato Motsatse, leerling op het Welkom Gimnasium. Voor Lebo is dit de school van de toekomst. De foto demonstreert hoe blank en zwart samen moeten optrekken. De jongeren weten dit als geen ander en het is mooi om te zien hoe ze een openhartig beeld geven van hun leven.

De opbouw van de expositie geeft een schets van deze bijzondere plek in Zuid-Afrika. De kleine geschiedenis vertelt de grote geschiedenis. Het portret van de bewoners van Welkom en Thabong laat het verhaal zien van de apartheid en de problemen waar het hedendaagse Zuid-Afrika mee kampt. Maar ook het milieu bijvoorbeeld. Dat zijn beelden van drones die over het dorp heen vliegen. Ze laten de verlatenheid van de mijnen zien. Het is een film van enorme afvalbergen die de intensieve mijnbouw van weleer achterlaat.

Berg steen en chemisch afval

Onherbergzaam landschap, waar een grote berg steen en chemisch afval ligt. Er lijkt geen leven mogelijk. Deze beelden bepalen voor een groot deel ook hoe Welkom en Thabong zijn ontstaan. Zonder de goudmijnen voor de Tweede Wereldoorlog was het hele dorp niet meer dan een boerderij. Nu zijn dorp en township vele malen groter. Er wonen niet alleen Zuid-Afrikanen. Ook uit de omringende landen zijn veel mensen gekomen om werk te zoeken in de mijnen.

De foto’s van Ad en Lebo worden op de tentoonstelling afgewisseld met foto’s uit een folder hoe het dorp Welkom werd gepresenteerd in 1969. Je ziet een prachtig zwembad en mooie lege wegen. Het dorp heeft geen enkel kruispunt, alleen rotondes. Een droomdorp. Wat een contrast met de beelden van Ad en Lebo van Welkom in 1991 en hoe het dorp er nu voor staat. Je ziet een totaal ander plaatje. De armoede overheerst, wantrouwen en corruptie zijn groot.

Dan is het prachtig om de foto’s van de jongeren op een langgerekt scherm te zien voorbij komen. Zoals het portret van een vrouw, gemaakt door Leigh-Ann Avis, Goudveld Hoërskool, waarbij staat: “Behind every exterior lies a beautiful interior! The smile of this lady says it all: money can’t buy happiness.”

Speciale krant

De foto’s van de projecten in Welkom en Amsterdam komen samen in een speciale krant die is uitgegeven. De krant met de naam Welcom Today ligt bij de tentoonstelling. De foto’s die jongeren hebben gemaakt laten zien dat fotografie tegenwoordig voor iedereen bereikbaar is.

Bij deze tentoonstelling en de krant is er het schitterende fotoboek van Ad en Lebo met dezelfde naam. In het boek Welkom Today zijn de verhalen opgenomen van acht verschillende bewoners van Welkom en Thabong. Ze zijn geschreven door Margalith Kleijwegt. Vanuit verschillende gezichtspunten wordt deze plaats in Zuid-Afrika belicht. Het zijn mooie, indringende portretten van mensen met idealen en dromen, maar ook getekend door het de gebeurtenissen uit het verleden. Het geeft de foto’s een extra dimensie.

Verschillende portretten

Margalith Kleijwegt gaat ook langs verschillende mensen die ze eerder sprak bij het project in 1991. De gebeurtenissen van toen staan sommige geportretteerden vers in het geheugen. Daarbij geeft ze de verhalen extra dimensie door het verhaal van nu te laten vertellen door de kinderen en kleinkinderen van de geïnterviewden van toen. Daarmee is het boek vooral een boek van de hoop geworden.

De verschillende portretten uit het boek, waaronder die van Lebo, liggen ook bij de tentoonstelling, maar in het boek komen ze zoveel treffender over. Het is een mooi vormgegeven, kostbaar boek over de tentoonstelling. De acht verhalen van bewoners van Welkom en Thabong nemen je mee naar dit “gewone” dorp in Zuid-Afrika. Je leest de kleine verhalen en daarmee lees en zie je het grote verhaal van Zuid-Afrika. En ik hoop dat dit boek minder de status van koffietafelboek heeft, want het verdient het om vooral gelezen en bekeken te worden.

Kleine geschiedenissen vertellen grote verhaal

Het is namelijk een schitterend boek om te lezen en de foto’s te bekijken. De geschiedenissen van deze mensen zijn tekenend. Allemaal nemen ze een stuk historie mee. De jongeren die geïnterviewd worden, willen allemaal dolgraag naar de toekomst kijken. Terwijl ze allemaal getekend worden door de apartheid uit het verleden. Dat maakt de verhalen aangrijpend, maar tekent tegelijk de hoop voor de toekomst die ze allemaal hebben.

Zoals het verhaal van Joyce Mosimane, waarin stilgestaan wordt bij de gewelddadige dood van haar oom Frances in 1990. Voor zijn huis in Thabong door de politie neergeschoten. De indringende fotoserie die Ad van Denderen erbij maakte, maakt het verhaal nog nijpender. Naast Joyce worden ook haar moeder en oma Theresa geïnterviewd. Het verhaal van Joyce die opgroeit met deze familiegeschiedenis, treft je. Ze wil hoe dan ook een goede opleiding hebben en daarbij gaat ze ver. Zelfs als ze haar dure opleiding niet meer kan betalen.

Toch bleef Joyce vastbesloten het geld voor haar studie bij elkaar te verdienen. Vol vertrouwen: “Ik ben heel geschikt voor Human Resource. Ik kan namelijk heel goed bemiddelen als mensen een conflict hebben en ik kom altijd met een oplossing waar iedereen blij van wordt.” (248)

De keuze om veel jongeren te spreken maakt dat het boek heel toekomstgericht is. Veel jongeren blijken ook niet goed op de hoogte te zijn van de bijzondere geschiedenis van Zuid-Afrika. Gelukkig gaan de ogen soms schuin naar achteren.

Dat vraagt wel om te blijven kijken hoe het verleden ingebed kan worden in die toekomst. Zonder wroeging en wraak. Het is moeilijk, maar wat ik terugzie in de tentoonstelling en het boek is de hoop. Een prachtige insteek die je ook heel hoopvol stemt bij het lezen van de verhalen en het lopen door de mooie tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam.


Meer informatie

> De tentoonstelling Welkom Today van Ad van Denderen, Lebohang Tlali en Margalith Kleijwegt is te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam tot en met 13 oktober 2019.

> Bij de tentoonstelling verscheen het bijzondere fotoboek met acht verschillende interviews met jonge Zuid-Afrikanen.

> De presentatie van het boek Welkom Today is op woensdag 10 juli in het Zuid-Afrikahuis te Amsterdam en begint om 19.30. Meer informatie

  • Foto’s: verschaffen

Lees ook

Boekpresentatie: Welkom Today – Terug naar Zuid-Afrika

Buro: NM
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top