Vorige week kwam het twee keer in het nieuws. Woensdagavond verdrongen zich tientallen mensen voor het raam van een restaurant in Den Haag omdat binnen een man een hartstilstand had gekregen en gereanimeerd moest worden. Toen de vrouw van het slachtoffer even opkeek, ontdekte ze voor het raam een drom toeschouwers die met hun telefoons haar mans overlevingsstrijd filmden. Vrijdag kregen 45 automobilisten een bekeuring omdat ze na een ongeluk op de A58 bij Etten-Leur fotograferend en filmend langs het ongelukstoneel reden.

Foto: YouTube

“Terwijl ik de vrouw gerust probeer te stellen, kijken we allebei naar buiten”, zou een agent uit Den Haag later op Facebook schrijven. “Tot onze schrik zien we een groep van ongeveer 20 tot 30 personen buiten. Een aantal van hen staat met een mobieltje en maakt filmopnames van onze handelingen binnen. ‘Dit kan toch niet waar zijn?’ Mijn gedachten worden uitgesproken door de vrouw. ‘Ze zijn gewoon aan het filmen terwijl mijn man daar dood ligt te gaan.’”

Dit soort incidenten, waarbij omstanders een ongeluk fotograferen of filmen en via sociale media verspreiden, komt steeds vaker voor. Doorgaans kan de politie er weinig tegen doen. Fotograferen of filmen in de openbare ruimte is toegestaan. En de politie mag niet zomaar een telefoon in beslag nemen of opnames wissen. In het geval van het ongeluk op de A58 bij Etten-Leur konden de ramptoeristen toch op de bon geslingerd worden omdat ze een telefoon in hun hand hadden gehad terwijl ze aan het besturen waren; dát is wel verboden.

Samen met collega's onderzoek gedaan bij een forse aanrijding #A58 ter hoogte #Ettenleur. Tijdens de afhandeling is er 45 keer bekeurd voor bestuurders die het nodig vonden om van het ongeval foto of filmopnamen te maken. ^Ddj #mono pic.twitter.com/GhSHg6Viiq

— Team Verkeer Zeeland-West-Brabant (@TeamVerkeerZWB) November 2, 2018

Over het algemeen kan de politie ramptoeristen echter alleen aanspreken op het onethische karakter van hun gedrag. Slachtoffers worden gefilmd terwijl ze voor hun leven vechten en geen controle hebben over hoe ze in beeld komen. En soms gebeurt het dat familieleden via een bericht op sociale media ontdekken dat hun zoon of hun moeder bij een ongeluk betrokken was, terwijl de politie nog bezig is de identiteit van het slachtoffer vast te stellen. Dat zijn uiterst pijnlijke situaties.

Het Nederlandse Rode Kruis voert deze week, tijdens de Week van Respect, via sociale media een bewustwordingscampagne over het filmen van slachtoffers na een ongeluk. De organisatie heeft een enquête gehouden onder 700 respondenten. Bijna 90 procent van de ondervraagden vindt het niet acceptabel dat omstanders gewonden filmen na een ongeluk. 68 procent denkt dat het vastleggen van noodsituaties soms wel nuttig is, bijvoorbeeld als bewijsmateriaal. Hoewel 88 procent van de ondervraagden filmen na een ongeluk op straat ongepast vindt, zou een derde van hen de filmers niet vragen ermee op te houden.

“Filmen van heftige situaties met een telefoon lijkt soms wel een soort reflex geworden”, aldus Nico Zuurmond, hoofd Nationale Hulp van het Rode Kruis. “Je kunt de tijd die je gebruikt om te filmen ook inzetten om 112 te bellen en eerste hulp te verlenen, want juist dat is in die eerste minuten na een ongeluk van levensbelang.”

In Duitsland wordt inmiddels hard opgetreden tegen zogenaamde “gaffers”, zoals filmende omstanders daar worden genoemd. Wie een hulpbehoevende ongevraagd op foto of film vastlegt, riskeert een boete die kan oplopen tot duizend euro.

Een campagnevideo met de hashtag #SeiKeinGaffer (“wees geen gaffer”) ging in Duitsland eerder dit jaar “viral”. In deze uiterst confronterende korte film staat een man met zijn telefoon bij het toneel van een verschrikkelijk auto-ongeluk. Hij is niet geïnteresseerd in het lot van de slachtoffers, alleen in de reacties op zijn live stream. Maar als hij even later zijn moeder belt, begint een telefoon naast het uitgebrande autowrak te rinkelen…