Roerige tijden, roman
Ingrid Winterbach (vertaling Robert Dorsman)
Amsterdam: Zimiri Press, 2021
ISBN: 978 94 90042 20 2

Een boek met een verrassende kijk op de moderne angsten, vermeldt de achterflap van Ingrid Winterbachs roman Roerige tijden. Het boek, vertaald door Robert Dorsman, verscheen in 2018 in het Afrikaans; dat was voor de huidige corona-pandemie. Toch valt bij het lezen op hoe actueel het boek is. Alleen de titel Roerige tijden al. Het sluit naadloos aan bij de hedendaagse wereld beheerst door corona.

Hoe is de hedendaagse wereld te vatten in literatuur? Ons leven beheerst door allerlei apocalyps-scenario’s. De wereld die elke dag een stukje viezer en onleefbaarder wordt. De dreiging van vernietiging en geweld. Hoe we ons eigen nest bevuilen en ons verliezen in de begeerte naar meer.

Roerige tijden is een zoektocht naar die rol van de literatuur. De natuur redden door het schrijven van poëzie en verhalen. Ik lees de verhalen en gedichten en probeer het zelf ook als ik een verhaal of gedicht schrijf.

In Roerige tijden vervult één personage daarin een bijzondere rol. De hoofdpersoon Magrieta Prinsloo komt haar tegen in de wijngaard achter haar huis waar ze met de hond loopt. De ontmoetingen met deze vrouw in hoofdstuk 7 laten zich lezen als een losstaand verhaal binnen de roman. Het is binnen het verhalenhuis van Ingrid Winterbachs roman een kamer waarin je kunt eten, slapen en televisiekijken.

De vrouw, die niet zegt hoe ze heet, heeft in de wijngaard het moderne leven losgelaten. Ze heeft haar Facebook-profiel verwijderd en haar mobieltje weggegooid. Ze slaapt in een tentje van de Cape Union Mart en ruilt haar kleren met daklozen die in de buurt verblijven.

...

Het boek, vertaald door Robert Dorsman, verscheen in 2018 in het Afrikaans; dat was voor de huidige corona-pandemie. Toch valt bij het lezen op hoe actueel het boek is. Alleen de titel Roerige tijden al. Het sluit naadloos aan bij de hedendaagse wereld beheerst door corona.

...

De vrouw kiest ervoor de buitenwereld niet meer toe te laten en een leven aan te gaan in afzondering. Magrieta ontmoet haar zeven keer in de wijngaard gedurende de herfst en de winter. Ze lijdt aan “eindtijdvermoeiheid”, vertelt ze aan Magrieta.

“Ja,” zegt de vrouw, “al die einde-der-tijden-scenario’s: de bedreiging door de islam, ISIS, Boko Haram, asteroïden die elke moment de aarde kunnen treffen, El Niño, de verschuiving van de tectische platen, tsunami’s, lekkende kerncentrales, een enorme zonnevlam die electriciteit op aarde vijfentwintig jaar lang in het honderd kan sturen, de bedreiging door robotachtigen, ziektes als tb die bestand zijn tegen behandeling. En dan die persoonlijke apocalyps: de dreigende ouderdom” (74).

De hemel kleurt prachtig terwijl ze dit zegt, maar ze ziet het niet. Ze heeft zelf het gevoel dat haar hart op een mesthoop ligt.

De hoofdpersoon Magrieta is de enige die de vrouw ziet in de wijngaard. Ze zoekt het tentje van de Cape Union Mart, maar kan het niet vinden. Het doet vermoeden dat de vrouw alleen voor Magrieta bestaat. Zeker omdat de gammastraling bijna letterlijk verderop terugkomt als Magrieta in de taxi zit en met de chauffeur van gedachten wisselt over de eindtijd.

Het tekent Magrieta Prinsloo. Ze maakt in Roerige tijden veel bijzondere dingen mee. Soms veroorzaakt door een nare val op haar stuitje. Andere keren omdat artsen haar iets voorschrijven met vervelende bijwerkingen. Zelf wijt ze de misstappen voornamelijk aan verkeerde medicijnen.

De keuze van Ingrid Winterbach om een labiel personage te nemen in haar verhaal, is een meesterlijke zet. Magrieta Prinsloo is een respectabele wetenschapper. Ze weet alles van wormen. Maar als ze overvallen wordt door een dodelijke apathie en medicijnen krijgt voorgeschreven, gaat alles mis. Ze scheldt op het vakgroepshoofd en geeft iedereen ongezouten kritiek. De situatie is onhoudbaar en ze neemt ontslag.

Dat achtervolgt haar en jou als lezer het hele boek. Waarom keert ze niet terug naar haar veilige omgeving bij de afdeling zoölogie? Ze is in zo’n situatie beland, maar er is toch ook wel een weg terug? Maar nee, Magrieta zinkt steeds dieper weg. Ze neemt een baantje ver beneden haar kunnen op een bureau voor afstandsonderwijs voor studenten. Hiervoor reist ze het hele land door en werkt met een wel heel bijzondere directeur die ineens het bureau voor maanden in de steek laat.

Ingrid Winterbach weet heel treffend het kantoorleven te beschrijven in de roman – de eigenaardige collega’s die er rondlopen en waar de hoofdpersoon soms sympathie voor krijgt en soms juist antipathie. Er komt van alles voorbij. Alle ontmoetingen geven een inkijkje in Zuid-Afrika met alle problemen en uitdagingen. Daarbij brengt het kantoorleven de personages verder van de natuur af dan ooit. Ze raken verstrikt in allerlei kwalen, depressies of ongeïnteresseerdheid. Ook de wetenschap is niet veel meer dan een schild waarachter gevoelens van liefde, haat, verdriet en weemoed schuilgaan.

...

De keuze van Ingrid Winterbach om een labiel personage te nemen in haar verhaal, is een meesterlijke zet.

...

Het voert te ver om alle facetten van dit boek te behandelen. Daarvoor puilt het boek te veel uit van aspecten en verhalen, zoals de rol van walvissen en de verwijzingen naar het monster Leviathan. Hierin komen creationisme, fantasie en evolutie op een bijzondere manier samen. In het verhaal van Ingrid Winterbach voel je de dreiging van de walvis, maar tegelijkertijd is er de enorme bewondering voor dit dier. Magrieta Prinsloo gaat meteen kijken als er een walvisskelet wordt opgezet in het natuurhistorisch museum.

Roerige tijden is een boek dat je meetrekt en inzichten geeft; een boek dat een antwoord zoekt op de vragen van deze bijzondere tijd. De huidige pandemie maakt het alleen maar schrijnender en misschien nog treffender. Het past er perfect in. Ingrid Winterbach vat deze bijzondere tijd in een roman samen, waarmee het verhaal van deze tijd spreekt – compleet met onwetendheid, zorgen, spanningen en pillen.

Ingrid Winterbach te gast in livestream Zuid-Afrikahuis:

Margriet van der Waal, hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde, cultuur en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, interviewt Ingrid Winterbach over haar roman Roerige tijden. Ook de Nederlandse vertaler van de roman, Robert Dorsman, neemt aan het gesprek deel.

Kijk naar de livestream op donderdag 27 januari vanaf 16:00 uur via het YouTube-kanaal van het Zuid-Afrikahuis. Na afloop kun je de livestream op elk gewenst moment terugkijken.

Lees ook:

Persbericht – Boeken uit het Huis (10): Ingrid Winterbach over Roerige tijden