“Speak truth to power”: een discussieavond in het Zuid-Afrikahuis over ras, gender, identiteit, religie en beeldvorming in het kader van de zestiende editie van het Afrovibes-festival.

Het leverde op dinsdagavond 8 oktober een indringend gesprek op met twee krachtige vrouwen die de uitdaging niet uit de weg gaan.

Van links: Thania Petersen, Margriet van der Waal en Ingrid Masondo (Foto: Guido van den Berg)

Die vrouwen waren de kunstenaar Thania Petersen en Ingrid Masondo, curator fotografie en nieuwe media bij de Iziko South African National Gallery in Kaapstad.

De discussie vond plaats onder leiding van Margriet van der Waal, bijzonder hoogleraar Zuid-Afrikaanse literatuur, cultuur en geschiedenis.

Zowel Thania Petersen als Ingrid Masondo waren door Afrovibes uitgenodigd om in Nederland hun opwachting te komen maken. Het was alweer de zestiende keer dat het succesvolle Afrovibes-festival, met dans, theater en muziek uit Zuid- en Zuidelijk Afrika in diverse theaters in Nederland plaatsvond, en de discussieavond in het Zuid-Afrikahuis, onder de titel “Meet the Makers”, was daar een onderdeel van.

Thania Petersen was door Afrovibes uitgenodigd om haar foto’s te laten zien op de festivallocaties. Onder de titel Unravel brengt ze met kostuums en decorstukken de locaties in Zuid-Afrika in beeld van slavernij en gedwongen verhuizingen.

Ingrid Masondo probeert als curator vooral te werken rond thema’s als gender, ras, etniciteit en identiteit in de private en publieke sfeer. Vormgeving, beelden en illustraties die zij samen met kunstenaars in het museum organiseert en tentoonstelt, zijn duidelijk op die thema’s geënt.

Van koloniaal museum naar nationaal museum

Margriet van der Waal trapte af met een vraag die afgeleid was van het thema van deze editie van Afrovibes, “Speak truth to power”. Hoe verhoudt de waarheid zich tot de gecompliceerde werkelijkheid van Zuid-Afrika? Tot zaken als traditie, macht? Hoe kunnen we de kunsten dekoloniseren?

............

“Hoor ik hier wel? Is dit mijn land? Toen kunstenares Thania Petersen na een jarenlang verblijf in het buitenland weer terugkeerde naar Kaapstad, maakte zich een vervreemdend gevoel van haar ‘meester’.”

............

Toen Ingrid Masondo een aantal jaren geleden aantrad in het museum, zo vertelde ze, was haar eerste vraag: wat betekent het om een zwarte vrouw te zijn in een omgeving die gedomineerd wordt door kunstwerken die voor negentig procent white male products zijn?

Ingrid Masondo 

Ze ging in discussie met kunstenaars die met multimedia werkten, vroeg hen om te reflecteren op de omgeving, en organiseerde bijvoorbeeld een tentoonstelling met de naam InterSexion, met foto’s en geluid- en video-opnames over transgenders uit de seksindustrie.

Confronterend, maar het leverde veel discussie op.

“Van een koloniaal museum moest Iziko een nationaal museum worden, het moest geen white privilege meer zijn.” De projecten die Ingrid ter hand nam, leverden veel discussie en zelfs een keer een proces op, maar de toon was gezet.

Een trotse “Capetonian”

Thania Petersen 

Hoor ik hier wel? Is dit mijn land? Toen kunstenares Thania Petersen na een jarenlang verblijf in het buitenland weer terugkeerde naar Kaapstad, maakte zich een vervreemdend gevoel van haar “meester”. Ze was potverdorie Zuid-Afrikaanse, maar toch voelde ze zich niet meer helemaal thuis.

Ze ging er mee aan de slag en toont nu bijvoorbeeld prachtige foto’s van zichzelf in kleding van trotse voorouders, die eeuwen geleden van over de Indische Oceaan naar de Kaap werden vervoerd.

En dat alles in een speciaal decor op een kale, soms inderdaad vervreemdende locatie. Of ze is te zien in die typerende zwarte jurk met hoofddoek waar de Kaaps-Maleise vrouwen om bekend staan.

Beelden zeggen soms meer dan woorden, maar waar het om gaat, is de truth van Thania, die wil zeggen: ik ben Zuid-Afrikaanse, en niet wat anderen voor beeld van mij hebben.

“Mensen hebben vaak dat beeld van die Kaaps-Maleise vrouw in die typisch zwarte jurk met hoofddoek. Ja, het heeft ermee te maken, maar dat ben ik niet. Ik ben gewoon Zuid-Afrikaanse, ik hoor hier thuis.”

“Waarom erkennen wij Capetonians niet gewoon wie we zijn: mensen van mixed race die hier altijd gewoond hebben? En daar trots op zijn? De psychologie van de Apartheid zit nog zo diep, dat we ons schamen over wie we zijn, want wij, de Kaaps-Maleiers, komen van ver, maar spreken Afrikaans en zijn ook nog eens moslim. Wat we moeten voorkomen, is dat we ons terugtrekken op het Afrikaans of de Islam. Als Capetonians moeten we gewoon trots zijn.”

“Hoe kan ik jou worden?”

 De sterke statements van de vrouwen leverden uiteraard ook vragen uit de zaal op.

“Allemaal goed en wel, en alle begrip”, zo probeerde één van de vragenstellers, “maar toch zit ik er een beetje mee. Om het maar samen te vatten: how can I become you? Ik ben nu eenmaal gewoon een blanke man, kom ook uit Kaapstad en als ik in Zuid-Afrika terugkeer, zegt men: je begrijpt het gewoon niet.”

Ingrid Masondo reageerde begripvol: “Wat een Zuid-Afrikaan precies is, weet ik ook niet helemaal. Er is geen begin en geen einde, maar om een meer gelijke, meer rechtvaardige maatschappij te creëren moet je gewoon beginnen. Beginnen binnen je eigen groep, investeren in je eigen groep. Maar één ding is zeker, en dat is dat het verhaal van kolonialisme helemaal klaar is en dat we, om te dekoloniseren, nog een lange weg hebben te gaan.”