Het is een gebruik dat menig Zuid-Afrikaan zal verbazen, maar twee maal per jaar draaien Europeanen de korte wijzer de klok een uurtje naar voor en terug. De argumenten om bij dit gebruik te blijven wegen niet echt zwaar door. En nu heeft ook de Europese Commissie de kwestie op haar agenda geplaatst. 

Tijdzones draaien om de zon, maar op zijn minst zijn afspraken even belangrijk.

Natuurlijk hebben tijdzone's wat te maken met de zon. Maar ook met afspraken. Een blik op de kaart spreekt boekdelen. Waar de lijnen over het water nog recht lopen, volgen ze eens begane grond raken al snel de landsgrenzen. Kijken we echter naar het fenomeen van zomer- en wintertijd, dan blijkt het conventionele zo mogelijk nog belangrijker te zijn. Om niet te zeggen dat de rol van de zon secundair is in dit debat. Maar misschien eerst een woordje uitleg voor de Zuid-Afrikaanse lezers.

Eerste wereldoorlog

Zomer- en wintertijd komt erop neer dat twee maal per jaar de klok een uurtje vooruit en (terug) achteruit draait. In de zomer komt de zon zo vroeg op dat het al licht is terwijl de meeste mensen nog slapen. Door precies de klok te verzetten, lijkt het alsof de zon wat later opkomt. Op die manier komt de periode van daglicht ook beter overeen met het deel van de dag dat mensen wakker zijn. Achterliggende gedachte is dat op die manier ook bespaard kan worden op (elektrische) verlichting, maar of op deze manier daadwerkelijk energie bespaard wordt is een omstreden discussiepunt. Wereldwijd zijn er ongeveer 70 landen die twee keer per jaar de klok verzetten. Binnen de Europese Unie gebeurt dit op de laatste zondagen van maart en oktober.

Aan deze praktijk gaat een hele geschiedenis vooraf. De eerste toepassing vond tijdens de eerste wereldoorlog plaats. In april 1916 voerde het Duitse Keizerrijk de zomertijd in. Het is een praktijk die ook in de bezette landen doorgevoerd werd. Nederland was officieel neutraal, maar volgde ook. Net zoals het Verenigd Koninkrijk, de vijand zo u verkiest, dit deed. De jaren na WOI bleven in verschillende Europese landen waaronder Nederland de zomertijd in gebruik. Het gebruik verwaterde echter. De oliecrisis van 1973 was opnieuw een keerpunt. Een golf van energiebesparende maatregelen werden doorgevoerd en veel landen voerden om precies die reden opnieuw de zomertijd in. De jaren die volgden zouden de meeste landen volgen.

Effecten op menselijk lichaam

Op frequente basis komt kritiek op het gebruik. In West-Europa loopt de klok normaal al voor op de zonnetijd (in de Benelux gemiddeld 35 minuten), maar tijdens de zomertijd komt daar nog eens een extra uur bij. Uit onderzoek blijkt dat zowel dieren als mensen met aanpassingsproblemen kampen. In 2007 hebben wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met de Ludwig Maximilians-Universiteit in München aangetoond dat de zomertijd een langdurig en behoorlijk groot effect heeft op de biologische klok van de mens. Ook al zijn er weer andere onderzoeken die dit nuanceren.

Jean-Claude Juncker, Voorzitter van de Europese Commissie, maakt van de kwestie van het zomeruur een politiek spelletje. (Foto: Factio popularis Europaea [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons)

EU-aandacht

Inmiddels heeft het dossier zijn weg naar de tafel van de Europese Commissie gevonden (binnen de EU zorgt een richtlijn voor een uniforme regeling voor de lidstaten), in die mate dat Commissievoorzitter Juncker er zelfs in zijn State of the Union in september melding van maakte. “Geen EU-dictaten, klok verzetten moet stoppen!”, klonk het scherp.

Op zich leeft de kwestie al een tijdje in de EU-cenakels. Finland bijvoorbeeld hamert al jaren op een afschaffing van de wissel. Ergens begrijpelijk ook: tijdens de winter is het er sowieso donker en in de zomer heel lang licht. Eerder dit jaar riep het Europees Parlement de Commissie op om met een “grondig onderzoek” over de voor- en nadelen voor de dag te komen. Inmiddels was er ook een raadpleging van de burger. 4,6 miljoen van hen vulden het vragenformulier in, een historisch record, naar het schijnt, maar toch niet echt representatief, zo erkent ook de Commissie. Zomaar even 70% van alle reacties kwam uit Duitsland. Ook Oostenrijk en Luxemburg waren oververtegenwoordigd in het eindresultaat. Hoe dan ook, van die 4,6 miljoen deelnemers sprak een ruime meerderheid van 84% zich voor de afschaffing uit.

De hele benadering roept vragen op. Want waarom profileert Juncker zich rond het onderwerp op een zo expliciete manier? Er zijn toch belangrijkere aandachtspunten? Er wordt ook toegegeven dat de argumenten tegen de huidige situatie al bij al licht wegen. Harde bewijzen over gezondheidsschade zijn er niet, zomin aangetoond worden dat er mee ongelukken door plaatsvinden en ook voor de landbouw zijn de effecten marginaal. Toch is er die profileringsdrang. Waarom? Het antwoord moet in diplomatieke kringen gezocht worden. Brussel wordt wel vaker verweten ver van de burger te staan. Welnu, zo klinkt het, die mening van 4,6 miljoen mensen, ook al zijn ze niet representatief voor de hele Unie, wil hij niet negeren. “Dat zou politieke zelfmoord zijn”, laat een diplomaat anoniem in De Morgen (1.10.2018) optekenen. “Diplomaten verdenken Juncker ervan de lidstaten simpelweg een hak te willen zetten: jullie willen toch de macht terug? Wel, zoek dit dan maar eens uit!”

BENELUX-solidariteit

Inmiddels hebben de Benelux landen alvast hun solidariteit rond het onderwerp van zomeruur uitgesproken. Aan de vooravond van een recente informele Europese top in Salzburg lieten de respectievelijke regeringsleiders Rutte, Michel en Bettel er geen twijfel over bestaan. "We hebben afgesproken dat er overleg wordt gestart", verklaarde Michel na het onderhoud op VTM (20.9.2018). "Er moet een vorm van raadpleging komen in de drie landen. Het is onze prioriteit om één gemeenschappelijke beslissing te nemen en daar ook een aantal buurlanden bij te betrekken. Denk aan Frankrijk, Duitsland en Italië. De Benelux-landen nemen het voortouw.” Ondertussen maakt men zich klaar om toch maar de klok te verzetten op het einde van de maand. Voor vele mensen het signaal dat het ook tijd is voor het jaarlijkse griepvaccin, wat dan weer een indirect voordeel van deze regeling is.