’n Groeiende aantal Suid-Afrikaners verwerp raswetgewing soos swart ekonomiese bemagtiging (SEB) en ander regstellendeaksiemaatreëls, volgens onlangse peilings en verklarings van die vakbond Solidariteit en die DA.

Hierdie sentiment weerspieël ’n dringende behoefte aan ’n nasionale gesprek oor die uitfasering van sulke wetgewing, wat volgens kritici die ekonomie skade aandoen en verdeling onder die bevolking veroorsaak.

Intussen berei die DA voor om die minister van indiensneming en arbeid, Nomakhosazana Meth, volgende Dinsdag (6 Mei 2025) voor die Noord-Gautengse Hooggeregshof te daag oor die omstrede artikel 15A van die Wysigingswet op Gelyke Indiensneming, wat streng raskwotas afdwing.

Volgens ’n onlangse Ipsos-peiling, uitgevoer in opdrag van News24, ondersteun slegs 44% van Suid-Afrikaners die voortsetting van SEB-wetgewing. Opvallend is dat minder as die helfte van swart Suid-Afrikaners SEB as nodig beskou, terwyl die meerderheid wit en bruin Suid-Afrikaners ’n onmiddellike einde daaraan verlang.

Connie Mulder, hoof van die Solidariteit Navorsingsinstituut (SNI), beklemtoon dat hierdie resultate nie nuut is nie. Hy verwys na ’n 2021-peiling deur die Instituut vir Rasseverhoudinge (IRR), waar slegs 3% van Suid-Afrikaners SEB as ’n prioriteit beskou het. “Mense verkies meriete bo rasgebaseerde beleid. SEB bevoordeel hoofsaaklik ’n klein, polities verbonde elite en dra niks by tot die oplossing van werkloosheid of armoede nie,” sê Mulder in ’n verklaring.

Mulder voer aan dat raswette, wat oorspronklik bedoel was om swart werkloosheid, armoede en ongelykheid te verminder, na twee dekades misluk het. Statistieke toon dat hierdie kwessies vererger het, en die wetgewing word nou as ’n “meulsteen om Suid-Afrika se nek” beskou. Hy wys ook op internasionale druk, veral vanuit die VSA, om diskriminerende raswette af te skaf. In Februarie 2025 het ’n afvaardiging van die Solidariteit Beweging ’n dokument aan Amerikaanse regeringslui oorhandig wat die nadelige effekte van Suid-Afrika se raswette uitlig.

“Nie net plaaslike burgers nie, maar ook die internasionale gemeenskap erken dat hierdie wette die ekonomie benadeel en gewone mense se lewens negatief beïnvloed,” sê Mulder.

Die DA se hofsaak teen die betrokke artikel 15A versterk hierdie sentiment. Die wet gee die minister uitgebreide magte om bindende raskwotas op te lê, wat volgens die DA ongrondwetlik en ekonomies skadelik is.

Hierdie kwotas, wat maatskappye dwing om demografiese teikens te bereik ongeag vaardighede of plaaslike omstandighede, kan veral bruin werkers in die Wes-Kaap en Indiër-werkers in KwaZulu-Natal benadeel. Die DA voer aan dat die genoemde artikel 15A ’n skending is van artikel 9 van die Grondwet, wat gelykheid voor die wet waarborg, en dat die minister se ongekontroleerde magte die beginsels van deursigtige bestuur ondermyn.

“Hierdie kwotas is nie transformasie nie; dit is rasse-uitsluiting onder ’n ander naam,” sê die DA in ’n verklaring. Hulle beklemtoon dat ware transformasie slegs deur inklusiewe ekonomiese groei bereik kan word, wat werksgeleenthede vir almal skep.

Die party merk op dat die regering self die skadelike impak van die kwotas erken deur klein besighede met minder as 50 werknemers daarvan vry te stel en deur ’n skikking met Solidariteit te bereik om werkverliese te vermy. “Hoekom anders sou hulle die Solidariteit-saak besleg met ’n belofte om nie die wet op ’n manier te gebruik wat tot werkverliese lei nie?”

Volgens die DA lê die kernprobleem by die wet self, en hul hofsaak beoog om artikel 15A heeltemal ongeldig te laat verklaar.

Die nasionale verkiesing van 2024 het die publiek se ontevredenheid met die ANC se beleidsrigtings verder uitgelig, met baie kiesers wat hul stemme aan ander partye gegee het. Peilings soos die Ipsos-studie bevestig dat Suid-Afrikaners, ongeag ras, ’n beleid verkies wat werkskepping en veiligheid bo verdelende raswette prioritiseer. “Suid-Afrika sal werk as Suid-Afrikaners werk,” sê Mulder. “Ons het ’n beleid nodig wat beleggings en groei aanmoedig, nie wat die ekonomie strem en ongelykheid vererger nie.”

Die DA se hofsaak op 6 Mei sal ’n deurslaggewende toets wees vir die grondwetlikheid van raskwotas en kan die rigting van Suid-Afrika se transformasiebeleid bepaal. Intussen bly die oproep vir ’n nasionale gesprek oor die uitfasering van raswette groei, met Solidariteit en ander belangegroepe wat druk op die regering uitoefen om na die wil van die mense te luister.

Die uitkoms van hierdie debat sal bepaal of Suid-Afrika ’n pad na inklusiewe groei en gelykheid kan inslaan, of sal voortgaan met beleidsrigtings wat volgens kritici meer skade aanrig as wat dit goed doen.