Tentoonstelling in Kunsthal KAdE weer open vanaf 1 juni

Hoe anders lopen de dingen. In februari bezocht ik de indrukwekkende tentoonstelling Tell me your story in de KAdE, de Kunsthal in Amersfoort. Een spiksplinternieuw gebouw dat ruimte biedt aan grote wisseltentoonstellingen. Het gebouw ligt net buiten de oude binnenstad. Naast de kunsthal herbergt het gebouw ook de Bibliotheek Eemland, Scholen in de Kunst en Archief Eemland.

Een indrukwekkende grote hal en flexibele zijgalerijen geven de ruimte veel mogelijkheden om kunst tentoon te stellen. Zo ook de bijzondere tentoonstelling over 100 jaar Storytelling in de Afrikaans-Amerikaanse kunst. Deze kunstvorm, waarin voornamelijk zwarte Amerikanen zijn vertegenwoordigd, vertelt het verhaal van deze bevolkingsgroep uit Noord-Amerika en vooral de Verenigde Staten.

Alles op slot

Kort daarna sloten alle musea in Nederland de deuren. Geen toegang meer tot alle tentoonstellingen. Alles op slot vanwege de dreiging van het coronavirus. Ik had net een recensie-exemplaar van de tentoonstellingsgids aangevraagd om de verhalen achter de tentoonstelling te lezen.

Het is namelijk wel een heel bijzondere expositie die een verhaal vertelt over een deel van de Amerikaanse geschiedenis die in Nederland – helaas – niet zoveel aandacht krijgt. Gelukkig heeft Annejet van der Zijl in de boekenweek met haar boekenweekgeschenk Leon & Juliette meer aandacht gevestigd op dit donkere onderwerp uit de Amerikaanse én Nederlandse geschiedenis. Een verhaal dat meer is dan een liefdesgeschiedenis; dat ook het verhaal vertelt van slavernij, onderdrukking en hoe mensen hieraan weten te ontsnappen.

Vanaf 1 juni aangepast open

De expositie in Amersfoort gaat weer open vanaf 1 juni. Weliswaar met aangepaste regels, waaronder het van tevoren reserveren, en er zit een tijdslot binnen het bezoek. Toch is de expositie absoluut het bezoeken waard. Het vertelt namelijk het verhaal van de slaven die aan het werk gezet worden en de uiteindelijke afschaffing van de slavernij. Het laat ook de gespletenheid zien tussen de zuidelijke en noordelijke staten.

De burgeroorlog van 1861 tot 1865 is uiteindelijk door een verschil in inzicht over slavernij veroorzaakt. Uiteindelijk mondde het uit in het afschaffen van de slavernij. Gelukkig, maar je vraagt je tegelijkertijd af waarom het zo lang heeft moeten duren. Zoals bij alle dingen die moeizaam gaan, is het economisch motief sterker dan morele bezwaren.

Ik ben er, doe er toe

Aan de hand van de kunst vertellen zwarte kunstenaars eigenlijk niets meer en minder dan “ik ben er en ik doe er toe”. De schilderijen en beelden van de tentoonstelling geven een ingrijpend beeld en laten meerdere kanten zien. Het werk van bijna 50 kunstenaars is bij elkaar gebracht en vertelt het verhaal van meer dan een eeuw zwarte kunst.

Aan de ene kant is er de onderdrukking: het buitengesloten zijn, een tweederangsburger zijn. Aan de andere kant zie je ook het zoeken naar identiteit, gemeenschappelijkheid om zich te wapenen tegen de overheersing. Het confronterende van de tentoonstelling is misschien wel dat de slavernij is afgeschaft, maar dat daarmee de positie van donkere mensen in Amerika en de hele wereld nog altijd niet gelijkwaardig is met die van hun blanke medemensen.

Ongemakkelijk en confronterend verhaal

Het verhaal is ongemakkelijk en confronterend. De nieuwsberichten van de laatste jaren waarin het optreden van de politie in de Verenigde Staten kritisch wordt gevolgd staan misschien ver van je bed, maar als je ze ziet in samenhang met de verhalen die deze kunstenaars vertellen, vallen ze op hun plek.

Zoals het indrukwekkende schilderij van 7,5 meter lang en 1,5 meter hoog From Ferguson to Baltimore van Dáreece Walker (geb. 1989) dat dit verhaal laat zien. Het toont de begrafenis van een slachtoffer van het politiegeweld, waarbij opnieuw veel geweld te zien is vanuit de overwegend blanke politie. Op dit enorme schilderij van houtskool op papier komt dit op indringende wijze tot uiting. Het vormt letterlijk de eye-opener van de tentoonstelling. Wat een indruk maakt dit meer dan levensgrote schilderij!

Dáreece Walker, From Ferguson to Baltimore, 2015, courtesy of the artist and Mercier collection, Antwerp, BE. (Foto: Mike Bink)

Vijf tijdvakken

Tegelijkertijd vallen bij de kunstwerken de kleurrijke werken op van de Post-Harlem Renaissance. Het is een van de vijf tijdvakken waarvan werk getoond wordt, zoals in het werk Jazz singer (Lady of leisure, Fox) uit 1974 van David Driskell (geb. 1931). Of de enorme wandkleden die Faith Ringgold maakt, uit de beweging Civil Rigths (geb. 1930). Ze maakt daarnaast ook gebruik van offset-techniek in haar werk.

De tentoonstelling vertelt de verhalen vanuit vijf verschillende tijdvakken, elk met hun eigen dynamiek. Soms verzameld rond een plaats, bijvoorbeeld Harlem in New York, maar later ook verder verspreid over de hele Verenigde Staten en soms de hele wereld. De vijf tijdvakken zijn: Harlem Renaissance, Post-Harlem Renaissance, Civil Rights, Black Renaissance en Bloom Generation. Van de eerste twee tijdvakken leven vrijwel geen kunstenaars meer, maar de laatste drie zijn meer dan levend. Elke groep streeft zijn eigen idealen na, vooral op zijn eigen manier.

Faith Ringgold, Tar Beach #2, 1990-92, courtesy SCAD Museum of Art, Savannah, GA. c/o Pictoright Amsterdam 2020

Elk tijdvak eigen onderwerpen

Elk tijdvak vraagt zijn eigen onderwerpen en legt ook zijn eigen nadruk. In het begin ligt de nadruk op het woord. Vooral poëzie leent zich heel goed om de aandacht op de Afrikaanse Amerikaan te vestigen. Alain Locke (1885–1954) doet dit met zijn gedicht The new Negro (1925). Hierin bedient hij zich van typisch poëtische kenmerken, waarbij het lyrisch ik dankbaar gebruik maakt van de vergelijking maar ook het suggestieve.

The night is beautiful
So the faces of my people
The stars are beautiful
So the eyes of my people
Beautiful, also, is the sun.
Beautiful, also, are the souls of my people

Bijna braaf en buitengewoon voorzichtig. Zeker niet minder invloedrijk en, als bij een bom, een krater achterlatend. Later zullen de teksten harder en meer uitgesproken zijn; net als dat meer en meer het beeld ook in de kunst wordt. Je ziet meer en meer schilderijen en sculpturen ontstaan. Het geeft de tentoonstelling meteen meer kleur. Zoals het schilderij Study for Mural “The Art of The Negro: Artists” uit 1950/1951 van Hale Woodruff (1900–1980). Een rij kunstenaars bij elkaar alsof het Het laatste avondmaal van Da Vinci is. Boordevol verwijzingen naar de westerse kunst, zich bedienend van dezelfde taal. Zijn houtsnedes zijn veel explicieter, verwijzend naar de onderdrukking van de zwarte medemens: mensen hangend en gewurgd aan de ketting waarin ze gedwongen zijn.

Hale Woodruff, Study for Mural “The Art of The Negro: Artists”, 1950/51, Detroit Institute of Arts, Museum Purchase, W. Hawkins Ferry Fund, Richard and Jane Manoogian Foundation, and Friends of African and African American Art. c/o Pictoright Amsterdam 2020

Post-Harlem Renaissance

Ook in de beweging van de Post-Harlem Renaissance zie je die verwijzingen naar de westerse symboliek en religie heel duidelijk, zoals de Christus aan het kruis met twee donkere misdadigers aan weerszijde van William H. Johnson (1901–1970). Maar ook prachtige collages met veel verwijzingen naar de wijk Harlem en Sunny Land, symbolen en verwijzingen naar de Afro-Amerikaan van Romare Bearden (1911–1988) en Betye Saar (geb. 1926).

Een kunstenaar als Robert Colescott (1925–2009) treft mij persoonlijk. Prachtige collages die een echt verhaal vertellen, zoals Cotton uit 1989. Of At the bather’s pool: Inter-racial blues (1984). Hierin trekt de blanke vrouw alle aandacht, maar om haar heen gebeurt het. Het hart in de lucht laat zien dat de liefde in de lucht hangt. Maar geldt dat ook voor haar of is het juist de begeerte?

Robert Colescott, At the bathers’ pool: Inter-racial Blues, 1984, Defares Collection, Amsterdam

Civil Rights

In de beweging Civil Rights liggen weer andere accenten. Het kleurrijke Revolutionary van Wadsworth Jarell (geb. 1929) is hier echt een prachtige vertegenwoordiger. De kracht van het woord spreekt uit de uit woorden gevormde roepende man. Wat een treffend beeld en wat een prachtige manier om de aandacht te vragen voor de zwarte mens! De kracht van het woord dat de beelden vormt is heel pakkend en geweldig om naar te kijken. Wat een meesterwerk! Dat geldt ook voor de veel subtielere quilt Tar beach #2 van Faith Ringgold (geb. 1930). Ook hier veel teksten die het verhaal vertellen. Een quilt die meer is dan zomaar stof, maar waarin in de hemel de verhalen zijn opgetekend. Vergeet ook niet te kijken naar de prachtige lijst van bloemen. Ook bij Ringgold zijn teksten onderdeel van het kunstwerk.

Wadsworth Jarrell, Revolutionary, 1972, courtesy of the artist and Kavi Gupta, Chicago, IL

Black Renaissance

Nieuwe technieken zijn voor de beweging Black Renaissance een belangrijk onderdeel. Je ziet veel fotografie, de (zwarte) schaduwen voor het korenveld van Kerry James Marshall (geb. 1955). Echt getroffen raak ik door het wandkleed Cotton van Alison Saar (geb. 1956). De plukjes katoen die hier echt bijna als aureolen rond de mensen hangen; een aardedonkere kleed dat verwijst naar een aardedonkere periode die voor veel Amerikanen nog steeds niet voorbij is.

Bloom Generation

De Bloom Generation trekt je vooral deze tijd in, met de discriminatie en het racisme dat vooral in Amerika nog steeds aanhoudt; het echt achterstellen van de donkere medemens; de politie die duidelijk onderscheid maakt tussen blank en zwart. Het leidt tot veel slachtoffers, waarbij de politie heel kritisch wordt besproken. Het geeft de tentoonstelling ook een politieke lading.

Het eerder genoemde schilderij van Dáreece Walker is zo’n aanklacht. Wat een immens beeld dat terecht heel veel aandacht trekt en verdient. Het komt zo in houtskool, en daarmee contrastrijk tussen zwart en wit, echt op je af. Dit kunstwerk vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de donkere medemens. En wat voor een verhaal. Het grijpt je aan.

The Black Lives Matter Movement

Dat geldt zeker ook voor de video die getoond wordt van de documentairefilm Stay Woke: The Black Lives Matter Movement uit 2016 van regisseur Laurens Grant. Het plaatst de focus op een online beweging die laat zien dat donkere mensen er ook toe doen. Het is tegelijkertijd confronterend en het raakt je. Zo verlaat je de tentoonstelling met meer dan je gekomen bent. Het laat zien dat iedereen ertoe doet, maar ook hoe sommige mensen stelselmatig genegeerd worden of juist in een kwaad daglicht worden gesteld.

Gelukkig is de tentoonstelling weer te bezichtigen vanaf 1 juni als de maatregelen tegen het coronavirus zullen versoepelen. Let vooral op je gezondheid, maar als deze het toelaat, ga eens kijken. Het is de zo broodnodige nuance en kritische kijk op wat we doen, die we in deze tijd zo hebben moeten ontberen. Want als kunst iets doet, dan is dat ontwapenen. Het toont de wereld hoe die is, hoe die moet zijn of juist niet moet zijn.

Meer informatie

Kijk voor meer informatie over de tentoonstelling, de openingstijden en coronarichtlijnen op de website van kunsthal KadE.

Bekijk de documentairefilm Stay Woke: The Black Lives Matter Movement op YouTube.

De tentoonstelling Tell me your story, 100 years of storytelling in African American art is van 1 juni tot 30 augustus 2020 te zien in kunsthal KAdE te Amersfoort. Vergeet niet vooraf te reserveren in verband met de coronaregels, bij kunsthalkade.nl. De tentoonstellingsgids is verkrijgbaar in het Engels en het Nederlands. Voor deze bespreking is gebruik gemaakt van de Engelse vertaling.