Titels kunnen verwarring zaaien. Want als de link tussen deze van deze seizoensopener van BOZAR – “Beyond Klimt” dus – en de Oostenrijkse schilder Gustav Klimt vlotjes gelegd wordt, slaat eigenlijk het woord “Beyond” op waar de expositie allemaal om draait. 

Gustav Klimt (“Beyond Klimt” gaat over schilderkunst in Centraal-Europa na Klimt's dood in 1918.)

Precies honderd jaar geleden stierven Gustav Klimt, Egon Schiele en Koloman Moser kort na elkaar. Hun dood viel nagenoeg samen met het einde van een grote bloeiperiode van hoofdstad Wenen, althans dat is de klassieke opvatting.

De eerste wereldoorlog zorgde zonder meer voor een breuk in de Europese geschiedenis, maar de politieke omwenteling van 1918 en daarna betekende niet het einde van de kunst in die vele delen van het ontmantelde Oostenrijks-Hongaarse Rijk.

Net dat is het punt dat curator Alexander Klee, een Duitse academicus die aan het Belvedere Museum in Wenen verbonden is, maken wil. En dat doet hij met ruim 150 schilderijen en beelden, vaak van in het Westen onbekende kunstenaars. “In het Westen onthoudt men van Midden-Europa alleen de Jugendstil”, verklaarde hij ooit. “Die bereikte met Klimt een hoogtepunt. Maar kunst kent geen einde, enkel de politiek kent een einde. Het grote keizerrijk werd opgesplitst in kleine onderdelen die elk worstelden met hun identiteit. Het bleek een illusie om het probleem van minderheden op te lossen door grenzen te trekken” (De Standaard). Maar terug naar Brussel. 

Het portret van Johanna Staude raakte door de voortijdige dood van Klimt nooit afgewerkt.

Klimt als vertrekpunt

Het zwaartepunt ligt dan al na op wat na Klimt kwam, het Oostenrijks icoon blijft het vertrekpunt van de tentoonstelling. Het eerste wat de bezoeker te zien krijg is het onafgewerkte portret van Johanna Staude, een werk met een heel verhaal rond dat trouwens voor de tentoonstellingsaffiche gebruikt werd. Volgens sommigen sleepte de afwerking maar aan, omdat Klimt vreesde dat zijn model na voltooiing niet meer zou langskomen. Of raakte het dan toch niet af omdat de meester zelf door een hartinfarct geveld werd? “Feit is dat het de evolutie van zijn late werk toont”, aldus curator Klee. “Hij was niet langer avant-garde, hij werd nu zelf beïnvloed door Van Gogh, de fauvisten en de jongere generatie. Hij was een vaderfiguur en mentor voor jongere schilders zoals Schiele, Oppenheimer en Kokoschka” (De Standaard). Kortom, voor wat “beyond” kwam.

“Moeilijke tentoonstelling”

Uiteenlopende onderwerpen inspireerden die kunstenaars van na Klimt. Geboren in het Rijk, raakten ze eerder al onder de invloed van grote artistieke omwentelingen. En dit oversteeg de nieuwe realiteit dat ze plots een andere nationaliteit droegen. Waar sommigen het pad van het expressionisme bleven bewandelen, evolueerden anderen naar een soort fantastische kunst. Ook de gruwelen van de eerset wereldoorlog die heel wat aan den lijve ondervonden hadden waren een terugkerend thema. Paul Dujardin, Directeur van BOZAR, noemt het een “moeilijke tentoonstelling” (De Standaard). “Maar een museum is er niet om makkelijk vragen te stellen, wel om de juiste vragen te stellen”, verklaart hij in De Standaard. “Opnieuw worstelen we met nationalisme, instabiliteit en migratie, net als honderd jaar geleden. De tentoonstelling biedt daar een reflectie op.”

EU-voorzitterschap

Waarom net nu en waarom net in Brussel? Er is het overlijden van Gustav Klimt natuurlijk, precies één eeuw geleden. Maar er is ook het Oostenrijks voorzitterschap van de EU dat tot het einde van de jaar loopt. Deze tentoonstelling was aanvankelijk te bezoeken in Wenen; zij het in een iets andere opstelling. De verhuis naar de Europese hoofdstad Brussel net in de periode van dat Oostenrijks voorzitterschap is dus geen toeval. “Beyond Klimt” is nog te bezoeken tot 20 januari 2019; zonder meer een tip voor wie Brussel aandoet.