Willem Holleeder tijdens het proces tegen de Heineken-ontvoerders / Foto: Rob Bogaerts (ANEFO) (GaHetNa (Nationaal Archief NL)), via Wikimedia Commons

Onder grote publieke belangstelling is in Amsterdam-Osdorp “de rechtszaak van het jaar” begonnen. Voormalig Heineken-ontvoerder Willem Holleeder wordt onder meer beschuldigd van een reeks liquidaties in de Amsterdamse onderwereld.

Over het algemeen is Nederland niet erg goed in misdaad. Gevangenissen moeten sluiten wegens een tekort aan gevangenen. En in sommige van de overgebleven gevangenissen mogen de gedetineerden vrij rondlopen. Ze krijgen zelfs een sleutel van hun cel mee. Want het blíjft een gevangenis en met al die boeven weet je nooit wie er in je cel inbreekt. Vandaar die sleutel: als gevangene wil je de deur van je cel achter je op slot kunnen doen als je even weg bent.

Maar maandag 5 februari is in Nederland de rechtszaak van het jaar begonnen. In de zwaarbeveiligde rechtbank De Bunker in Osdorp, een buitenwijk van Amsterdam, staat topcrimineel Willem Holleeder alias “De Neus” terecht. Holleeder (1958) wordt onder meer verdacht van betrokkenheid bij een reeks liquidaties in de Amsterdamse onderwereld en lidmaatschap van een criminele organisatie.

Holleeder was in 1983 even wereldnieuws door de ontvoering van bierbrouwer Freddy Heineken. Voor de vrijlating van Heineken en zijn chauffeur werd 35 miljoen gulden losgeld neergeteld. Een groot deel – 20 miljoen gulden – is later door de politie in de bossen bij Zeist opgegraven. Holleeder en jeugdvriend en mede-ontvoerder Cor van Hout werden in Frankrijk gearresteerd en in 1987 tot elf jaar cel veroordeeld. Van Holleeders deel van het losgeld – 3 miljoen – is slechts een fractie teruggevonden.

Na hun vrijlating, begin jaren negentig, kozen Holleeder en Van Hout opnieuw het criminele pad. Holleeder zou zich hebben beziggehouden met grootschalige drugshandel en afpersing, maar dit kon nooit worden bewezen. Samen met Van Hout en vastgoedhandelaar Rob Grifhorst kocht hij in 1994 de bekende nachtclub Casa Rosso op de Amsterdamse Wallen. Ook investeerden ze in prostitutiepanden aan de Achterdam in Alkmaar. In 1996 ontstond er onenigheid tussen Holleeder en Van Hout. Holleeder ging daarna in zee met twee andere jeugdvrienden, John Mieremet en Sam Klepper, en verruilde de diensten van Grifhorst voor die van vastgoedhandelaar Willem Endstra, destijds beschouwd als de “bankier” van de Amsterdamse onderwereld.

Vanaf 2002 werd Holleeder steeds vaker genoemd in verband met afpersing van onroerend-goedmakelaars. Een van zijn slachtoffers zou de in 2004 vermoorde Endstra zijn geweest. Holleeder werd in januari 2006 gearresteerd wegens afpersing en intimidatie en in december 2007 veroordeeld tot negen jaar gevangenis met aftrek van voorarrest. In januari 2012 kwam hij weer vrij, nadat hij tweederde van zijn straf had uitgezeten.

Endstra had voor zijn dood echter uitgebreid met de Amsterdamse politie gesproken. Op de zogenaamde “Endstra-tapes” had Endstra Holleeder beschuldigd van zo’n vijfentwintig liquidaties. Nu staat Holleeder eindelijk terecht, onder meer op verdenking van de moord op zijn vroegere compagnons Van Hout (†2003), Endstra (†2004) en Mieremet (†2005).

Tijdens de rechtszaak zullen zes getuigen worden gehoord. Op de eerste zittingsdag kreeg Holleeder meteen al zelf het woord. Later zullen onder meer ook zijn zusters Astrid en Sonja Holleeder en zijn ex-vriendin Sandra den Hartog een verklaring afleggen. Astrid Holleeder publiceerde in 2016 de bestseller Judas. Een familiekroniek, waarin ze de invloed van haar broer beschrijft op haar leven en dat van Sonja, die twintig jaar met Cor van Hout getrouwd was. De vrouwen leven al jaren in angst dat hun broer ook hen het zwijgen zal opleggen.

Vanwege de omvang van het dossier heeft de rechtbank tot het begin van de zomervakantie in juli bijna zestig zittingsdagen gereserveerd. Het is nog onduidelijk hoeveel zittingsdagen er daarna nog zullen volgen.

Willem Holleeder heeft sinds zijn vrijlating in 2012 een merkwaardige sterrenstatus verworven. Er zijn nogal wat foto’s in omloop waarop Holleeder minzaam poseert met zogenaamde “BN’ers” (Bekende Nederlanders). In de zomer van 2012 bracht hij het rapnummer Willem is terug uit, tussen september 2012 en maart 2013 schreef hij wekelijks een column voor het tijdschrift De Nieuwe Revu en in december 2012 werd hij geïnterviewd in het televisieprogramma College Tour, een reeks waarin onder meer ook de Dalai Lama, Desmond Tutu, Bill Gates, prinses Irene, Jesse Jackson en Malala Yousafzai te gast waren. Holleeder groeide uit tot “bekendste crimineel van Nederland” en kreeg de bijnaam “knuffelcrimineel”, een woord dat sindsdien aan de Nederlandse taal is toegevoegd.

Dat het Nederlandse publiek gefascineerd is door Holleeder, bleek wel uit het feit dat de eerste zitting met vertraging begon door de hoge opkomst en de strenge veiligheidsmaatregelen. Het Openbaar Ministerie (OM) liet in zijn openingsstatement echter weten dat het afgelopen moet zijn met deze heldenverering. “Verdachte profileerde zichzelf als een joviale vent, iemand met wie het goed en gezellig toeven was”, aldus de aanklager. “In onze ogen met maar één doel, namelijk om […] zijn ware aard buiten zicht te houden.” De verdachte is volgens het OM niets meer dan “een ontvoerder, afperser en moordenaar”.

Holleeders advocaat wil ook af van het beeld van Holleeder als “topcrimineel”, maar dan om een andere reden. De advocaat geeft toe dat Holleeder actief was in het Amsterdamse criminele milieu, maar dat betekent volgens hem nog niet “dat hij een belang had bij of een rol speelde in het opdracht geven tot liquidaties”. De verdediging wil tijdens het proces aantonen “dat hij niet de spil in de Amsterdamse onderwereld was die iedereen in hem ziet”.

Een zaak met zo veel vermeende slachtoffers komt in de Nederlandse rechtsgeschiedenis niet zo vaak voor. Er is het Openbaar Ministerie dan ook veel aan gelegen om Holleeder nu voorgoed achter de tralies te krijgen. Of het daarin zal slagen, blijft afwachten. Voorlopig is het einde van dit proces nog niet in zicht.