Hierdie artikel is ’n transkripsie van Alwyn Roux se gesprek met die veelbekroonde digters Loftus Marais en Nachoem M Wijnberg wat op 28 Januarie by Exclusive Books in Menlyn, Pretoria plaasgevind het.
Goeienaand dames en here
Namens die Departement Afrikaans en Algemene Literatuurwetenskap aan Unisa is dit vanaand vir my baie aangenaam om die veelbekroonde digters Loftus Marais en Nachoem Wijnberg hier by ons te verwelkom. Ek wil in die besonder ook vir Werner Mouton bedank, die bestuurder van Exclusive Books in Menlyn, wat goedgunstiglik die boekwinkel vir die geleentheid beskikbaar gestel het.
Loftus Marais debuteer in 2008 met Staan in die algemeen nader aan vensters, wat opgevolg word deur Kry my by die gewone plek aguur in 2012, en laas jaar verskyn sy derde bundel, Jan, Piet, Koos en Jakob (2019). Vir sy debuut ontvang hy nie minder nie as vyf toekennings, wat die Eugène Marais-prys vir poësie en die Ingrid Jonker-prys insluit.
Nachoem M Wijnberg debuteer in 1989 met die bundel De simulatie van de schepping, waarna hy 18 digbundels en ’n aantal romans publiseer. Literêre pryse wat Wijberg reeds ingepalm het, sluit onder andere die VSB-prys vir Het leven van (2009), die Jan Campert-prys vir Eerst dit dan dat (2005) en die PC Hooft-prys vir sy poëtiese oeuvre in.
Vanaand se gesprek fokus op die mees onlangse bundels van die digters, naamlik Jan, Piet, Koos en Jakob deur Loftus Marais en Afscheidswedstrijd deur Nachoem Wijnberg, albei in 2019 gepubliseer. Die uitdaging waarvoor ek te staan kom, is uniek, aangesien ek die twee bundels in hierdie gesprek met die digters by mekaar wil uitbring.
Loftus se bundel doen sigself voor as ’n bundel ekfrastiese gedigte waar die digter portretstudies maak van verskeie figure en gestaltes; Nachoem se bundel doen sigself voor as ’n reeks sokker- of voetbalwedstryde, waartydens die spreker voor ’n aantal benarde situasies gestel word. Die titel van Loftus se bundel plaas die klem – soos Kegan Gaspar tereg opmerk in sy resensie, “Cataloguing of honest mundanity in Loftus Marais’s Jan, Piet, Koos en Jakob”, op name, benoeming, en deur die fokus op name, identiteit, waarvan manlike identiteit een van die fokuspunte is.
Die titel van Wijnberg se bundel, tesame met die doelhok en die stophorlosie op die voorblad, dui ’n sportster se laaste wedstryd aan, wat enersyds ’n eksistensiële situasie vooropstel, maar terselfdertyd resoneer met die belang van byvoorbeeld nasionale identiteit en sport. Dink byvoorbeeld aan hoeveel aandag ’n Springbokrugbyspeler soos Tendai “Beast” Matiwarira laas jaar geniet het by sy afskeidswedstryd – die Wêreldrugbybekerfinaal teen Engeland in Japan.
Met die fokus op die twee bundels word sport enersyds as ’n katalisator ondersoek wat die verhouding tussen sport en verskillende vorme van identiteit, byvoorbeeld Afrikaner-, gay- en queeridentiteit, vooropstel, en andersyds sport as ’n metafoor vir die lewe of eksistensie, wat uitgebrei word na die vraagstuk om byvoorbeeld nasionale en andere identiteite.
Alwyn: Om die gesprek af te skop, vra ek dat Loftus asseblief die gedig “SuperSport 2” op bladsy 76 sal lees, wat ’n beskrywing is van die speler van die wedstryd by die seremonie na afloop van die wedstryd:
Loftus:
SuperSport 2
sweet, sy voorkop soos ’n krans, jakobus kreatien
die blonde blok en sy volume moegheid
met ’n plattrek in die oë en mond: man
of the match, regstreeks ondervra net voor
die tjek. saggies angstig is hy, dit is in
sy skof se kromtrek, dié is nie jakobuswêreld nie.
gee hom eerder grass burn hamstring balspin
afstand meet met lyf. hy vee sy kuif, hy
skuif na linkerkuit, curriebeker-cotrapposto.
en die aanbieder-cum-kommentator sing sy lof.
jakobus mis die mondskermgemompel
op die vel. hy antwoord vrae, duidelik
net soos ’n standerdvierse engels-mondeling,
sy baard bos om clichés: “great all-round effort”
“yes we came out here to prove something” en dan
ook iets wat blink soos bangwees in die oë
“thank you thank you very much” en
in sy moersheid draf hy af, drié handelsmerke
oor sy tiete maar ten spyte van die victory
’n, wel, traagheid in sy heupe? asof lig gestraf.
Alwyn: Nachoem, ek wil graag dat jy “Afscheidswedstrijd” op bladsy 106 lees.
Nachoem:
Afscheidswedstrijd
Als je al een keer verloren hebt
word je er minder bang voor, maar wil je weten of je het een tweede keer
uithoudt –
en zo verder. Zoals wanneer je een afscheidswedstrijd wil spelen om te
weten of je het uithoudt
dat je na het einde van die wedstrijd niet meer zal spelen. Weet je niet dat
er altijdiets van overblijft dat je het donker instuurt
om het goed te maken? Je hoort zeggen dat je nog lang niet wil ophouden,
alsof je net gezegd had
dat je dat zou kunnen. Elke wedstrijd is voor altijd, wordt nooit een
andere, je kan hoogstens zeggen
dat het je afscheidswedstrijd isen dan hoor je, wat jammer dat het deze is. Als een klein meisje of een
gastvrouw
tussen jou en wie dan ook moest kiezen
zou zij tegen jou zeggen dat het laat was. Denk je dat jullie daar iets voor
terug kunnen krijgen,
uitgenodigd worden om te spelentegen wie hun afscheidswedstrijd niet willen verliezen? Maar tegen jullie
spelen
is toch als tegen niemand spelen,
is dat geen belediging
van wie afscheid neemt? Maar als jij afscheid neemt zou je op die avond
wel tegen niemand willen spelen.
AR: Nachoem, baie dankie dat jy vandag die tyd geneem het om met ons te kom gesels oor jou werk. Die bundel heet Afscheidswedstrijd en plaas die klem op ’n sokkerspeler se laaste wedstryd in sy professionele loopbaan. Benewens die bundeltitel, heet nie minder nie as 23 van die 106 gedigte in die bundel ook “Afscheidswedstrijd”. Waarom juis dié titel?
NW: Laat ek eerder in Engels praat, maar as julle wil hê sal ek Nederlands praat; Afrikaans is wel te moeilik vir my.
- Teks is vertaal
Om te praat van dinge wat te moeilik is vir my – dit is duidelik dat om nuwe titels uit te dink, gans te moeilik is vir my. Wanneer ek een kry, gebruik ek dit soveel as moontlik. Ja, ek bedoel behalwe nou vir die ware rede, is die feit dat die titel meer gereeld terugkom, help dit om die bundel te struktureer. Alhoewel dit gedigte verskillend is, is hulle heel empaties aanmekaar geskakel deur hierdie titel en jy skep ’n konstruktiewe struktuur van die bundel as ’n geheel deur dieselfde getitelde gedig wat verskeie kere daarin voorkom. Behalwe dit, is dit ’n mooi, patetiese titel, want hierdie boek leun swaar op die patos. Ek het probeer om dit in die verlede te vermy, maar hier wou ek die meeste van die patos gemaak het. Dit is ’n bundel oor sokker, maar soos sommige mense reeds oor gekla het – daar is nie regtig enige sokkerwedstryde in die bundel nie; dit is oor mense wat sokker speel, sekerlik die slegste speler van enige span en deel van ’n span wat altyd verloor. En dan wil jy jou afskeidswedstryd vier! Dit is ’n voortdurende tema. Indien jy dit so struktureer, word die bundel – tussen my bundels immers – nogal besonder omdat dit ’n rigiede formaat of struktuur het. Elke gedig is vier keer vier reëls en somtyds ’n bietjie te lank vir die bladsy vir ’n baie streng struktuur vir elke gedig. Hoe rigieder die struktuur, hoe meer patos is daar vir jou gebruik. Jy kan skreeu en huil in ’n opera as improvisasieteater, waar dit gouer ’n verleentheid word. Ek het nie te lank hoef te gedink het oor die titel van die bundel nie. Ek het net een klein Suid-Afrikaanse storie ingesluit, omdat ek by die Bloemfonteinkunstefees gaan wees in julle winter, ons somer. Dit is die enigste gedig van hierdie bundel wat in ’n klein reeks van vertalings vir die fees vertaal is. Ek het eers probeer om hierdie bundel te bemark – dit gaan oor sokker, dit is populêr, ens. Miskien as dit oor rugby gegaan het! Soos julle met hierdie gedig gemerk het, dit het nie die minste te make met sokker nie. Dit kon net sowel oor rugby gewees het.
AR: Loftus, baie dankie dat jy vandag hier by ons is. Jy betrek ’n frase van Ernst van Heerden se gedig “Die bokser” as voorwoord tot hierdie bundel. Ek haal aan: “Wat is die man wat roerloos lê, / wie’t ’n bekende naam gesê?” Waarom juis dié aanhaling van Van Heerden as motto tot die bundel?
Nachoem M Wijnberg (Foto: Lukas Gobel)
LM: Wel eerstens, ek het die name om ’n rugbybundel te skryf, duidelik ... [gelag uit die gehoor]. Dalk moet ek daaraan dink! Ek lees elke nou en dan Van Heerden en toe ek nou besig was met die bundel, het dit uitgespring en dis eintlik vir my moeilik om te sê hoekom, want jou motto-aanhaling moet nie vir ’n enkele rede daar geplaas word nie. Dit moet half so vibreer. Hulle moet verskeie dinge aktiveer en dis meer ’n atmosfeer om die aanhaling, so ek gaan nou nie al die puntjies neersit nie, maar daar was iets van ... Ek dink my vorige twee bundels was, het nie regtigwaar soseer in gesprek getree met ’n ou tradisionele Afrikaanse taal nie. Terwyl daar was iets in daai gedig oor sport en oor manlikheid en oor die bekende en oor die oue dit wat verby is, dit wat dood is, daai tipe van dinge wat my ook aangegryp het. Jy weet, dit is ’n bundel wat mens gaan opsoek as jy belangstel in name. Watter name is soort van Afrikaans, vol van ons uitdrukkings en so, en hierdie vier name is vier name wat idiomaties baie ryk is en waarmee mens lekker kan speel. Jy het ’n “gut”-reaksie met motto quotes. Daar was tot op ’n baie laat stadium ’n motto uit Star Wars uit ook, maar dit het ek het op die ou einde gedink gaan nie werk nie.
AR: Kan ek vra wat dit was?
LM: Man, dit is iets soos Obi-Wan wat sê: “I haven’t gone by the name of Obi-Wan since, oh, before you were born.” Dit is drie taamlik hoë literêre aanhalings waarmee die bundel begin en op ’n vroeë stadium het ek gedink ek moet dit net breek ’n bietjie. En as jy ’n quote uit Star Wars uit daar gaan sien, dan gaan daar ’n tipe van ’n breuk gebeur. Maar toe het die bundel met sy koeklikheid en die ou Afrikaans so amper gevra vir daai literêre spanning reg aan die begin.
AR: Nachoem, wat vir my besonder interessant is van jou gedigte, is die vorm daarvan. Elkeen van die gedigte bestaan uit vier strofes met vier reëls – soos jy reeds genoem het. Dit lyk bykans vir my asof elkeen van die gedigte op ’n ruimtelike wyse probeer om ’n sportveld na te boots of selfs iets van die tydsindeling na te maak. Het jy ’n spesifieke doelstelling gehad met die uiterlike vorm van die verse?
NW: Wel, hierdie is goeie nuwe idees! [gelag uit die gehoor] Ek moet sê, in die meeste van my boeke is daar ’n aantal strukture wat gebruik word. Hierdie boek is besonder rigied, maar dit groei natuurlik. Ek het ’n paar van die gedigte oor onderwerpe geskryf of selfs gedigte wat in die bundel geëindig het met heeltemal anderse vorme en dan het dit gewerk in hierdie baie rigiede vier keer vier. [...] Baie stewig gestruktureer, wat, weer eens, nie soveel dat ek gedink het dat mens die vorm van ’n sokkerveld kan visualiseer nie, maar dit is omdat ek soveel van hierdie patetiese frases gebruik dat dit vir my maklik geraak het om dit in hierdie uitermatig rigiede vorm te plaas. In elk geval, in poësie kan mens ook klassieke rymende sonnette skryf waarvan jy weet dat die strengheid van die vorm so moeilik is dat jy meer persoonlik, meer pateties, baie meer ... omdat die vorm dit meer toelaat as ’n basiese vrye vorm.
AR: Loftus, jy eksperimenteer self ook met vorm in jou gedigte soos blyk uit die reeks Shakespeariaanse sonnette getitel “Shakespeare, sonnet #1” op bladsy 14 en “Die groot digteres probeer parkeer” op bladsy 15. Sal jy asb laasgenoemde gedig vir ons voorlees en dalk noem na wie die gedig verwys?
LM:
Die groot digteres probeer parkeer
ons bejaarde digteres se 93-corolla is in trurat voor haar
uitgewer se toringblok, sy’s vir haar afspraak
net betyds, maar in die reghoek skeef en ook benoud
want parallel parkeer is moontlik die sonnet van karbestuur,
vormvastheid, en o mis sy al die koringsvelde,
einders, plaasbesitterskalmte van haar gedigte? hiér is dit
slegs meet en weer probeer, haar frons en infra-
struktuur in truspieël (landskap as portret?),
koppelaar en hofskoen, rat wat krap, beroomde vingers
om die stuur en dan die diep spondee van twee
stámpe met die band teen randsteen, hemel help,
terwyl die oggend se verkeer in sag bebriekligte enjambemente
werk toe gly, gee sy uiteindelik op: bumper tot doer
oor die teer en koos die karwag skree
vir hierdie hertzogwenner: “ek checkit vir jou, my miesies!”
Loftus Marais (Foto: verskaf)
Ja, iemand het vir my die storie vertel in kleur en geur, van dit wat werklik gebeur het. Jy hoor so ’n storie en dan dink jy dadelik oepsie hier is ’n gedig nou. Want daar is iets van hierdie digteres wat so in voeling is met haarself in die ou digterlike wêreld en daai kontras met jy weet sy moet nou in die wêreld van werklikheid en meganika, die day-to-day jy weet, die banale funksioneer en daai spanning wil jy onmiddellik daaroor skryf.
Jy weet daai goeters wil jy onmiddellik laai met politieke goeters, metafiksionele kommentaar die hele toetie as jy sou wou, maar ag, dit was net mens hoor iets of sien iets en dan dink jy dadelik o daar gebeur iets en dit was maar net ’n werklike literêre skinderstorie wat iemand aan my oorvertel het. X het nou die dag voor NB se gebou probeer parkeer. En toe jy weet en jy weet selfs ’n skinderstorie is goed genoeg vir ’n gedig.
AR: Nachoem, die verse in Afscheidswedstrijd begin meestal met ’n sekere situasie op die sportveld wat konkreet van aard is, maar dan al meer filosofies of absurd van aard word. Ek dink spesifiek aan “Einde van het seizoen” op bladsy 9. Stem jy saam met hierdie stelling? Sal jy asb vir ons hierdie gedig voorlees en miskien kommentaar gee op die skryfwyse?
NW: Ek dink ek het ’n Engelse vertaling van die gedig.
End of the season
It is getting dark earlier and earlier, but that must also stop and turn
around,
continue in another direction,
tilted back to the sun wiping out all the results. Saddened by what
goes by
and you can't do anything about it (as if you want to know for sure,
although it makes it deeper,not to regret it later). Like, you count the days until you can go back
and if that is in two days
you think tomorrow is the last whole day i have here. Like, tomorrow
is the last day
that I will see the sea this summer. Like doing something quicklybecause it may be the last time. Your schedule on the wall,
the matches which you have already lost
crossed through, like a prisoner his days. Maybe a new season has
already begun,
but they didn't tell you anything,afraid they were that you would start to run with your eyes closed.
Whoever wants can start the season
with a match about almost nothing,
the winner gets a cup and who sees it dare not ask, what was it for?
You might as well ask
what the seasons are about.
Ek dink dat die meeste van die gedigte ... as jy mense by ’n gedig wil betrek, moet jy so eenvoudig as moontlik begin. En dan, vir my is gedigte soos ’n aantal argumente gee. So natuurlik, dit is soos van elke punt word vrae opgelig, moontlikhede word oopgemaak en dan kry jy twee dinge wat jy meer “filosofies” noem. Maar ek weet nie eens nie, daar is baie konkrete beelde regoor hierdie spesifieke gedig – ek meen dit eindig op ’n baie konkrete manier weer eens. Behalwe vir die laaste sin, wat ’n baie patetiese frase is: “You might as well ask what the seasons are about.” Ek meen, daai tipe sin wat ek nie myself sal toelaat om in ’n normale gesprek te uiter nie. Dit is hierdie tipe goedgestruktureerde gedigte wat dit toelaat.
AR: Ek merk ook ’n sekere patos wat jy vroeër genoem het, byvoorbeeld “Like, tomorrow is the last day / that I will see the sea this summer”. En dan is daar omtrent ’n tipe nostalgie wat mens oorkom.
NW: Hierdie afskeidswedstrydtema is soos ’n “shopping cart of triggers”; dit is, jy gaan deur die supermark van dinge wat eindig, dinge wat doodgaan, dinge wat nooit weer terugkom nie, die onherstelbare verlies, ek meen dieselfde tyd is dit ’n afskeidswedstryd, dit is die laaste wedstryd van die persoon wie se afskeidswedstryd dit is, ek meen in ’n professionele situasie, is dit die laaste keer dat toeskouers hierdie persoon sien, en as dit ’n persoon is wat altyd verloor, dit is die laaste keer dat jy die persoon ... as mense seker is hulle wil hulle afskeidswedstryd wen, dan gaan hulle jou uitnooi, want dit is so ’n ramp as jy jou afskeidswedstryd verloor.
AR: So dit word telkens ook eintlik ’n tipe ondermyning, elke gedig van die glorieryke afskeidswedstryd?
NW: Ja, ek meen, ek ken eintlik ’n hele klomp regte afskeidswedstryde – ek is nie eers ’n groot sportsaanhanger nie – en die grootste Nederlandse sokkerster het ’n baie tragiese afskeidswedstryd beleef. Dit is nie in hierdie boek nie, want ek bespreek nie enige regte wedstryde nie, behalwe een – ek het dit moontlik in Engels ook. Dit wys my onbevoegdheid as passiewe verbruiker van sokker. Die grootste oomblik van Nederlandse sokker – hulle het drie wêreldbekerfinale verloor, maar die eerste was die ergste, want hulle was veronderstel om dit te wen. Ek onthou, want mense het nog sekerlik nie in my familie sokker op die televisie gekyk nie. Dit was die vroeë sewentigs. Dit was nie heeltemal betaamlike of opgevoede mense wat so geïnteresseerd was in sokker nie – dit het later gekom, maar ons was op familievakansie êrens in Frankryk en ons het net gesien van die koerante dat die Nederlandse span goed besig was om te wen, wen, wen. En toe die finaal gespeel word, was ons êrens in ’n hotel met ’n swembad en my pa het na die swembad toe gegaan. En toe kyk ek net gou op die televisie ... ek het die televisie aangeskakel. Die wedstryd het begin en in die eerste twee minute het net die Nederlanders die bal gehad en ’n strafskop gekry, en het ’n doel geskop. Totale oorheersing deur die Nederlandse span. Toe die TV afgeskakel en het weggestap en vir my pa gesê hulle wen al weer, maar natuurlik het hulle uiteindelik 2-1 verloor. Dit is die enigste konkrete wedstryd in die bundel. Nou laat ek die gedig kry om hierdie sage af te sluit:
De finale van vierenzeventig
Je wist niet meer dan drie of vier namen
van wie op het veld stonden,
zoals van wie een paar uur in het huis was
om zijn werk te doen. Meneer zo en zo is de loodgieter en meneer zo en zo
is de boekhouder,je keek niet naar hen als ze hun werk deden
en niet als ze hun lunch aten. Op zijn vrije dagen is meneer zo en zo een
doelman
die niet duikt als hij denkt dat hij het nog kan belopen
en als hij denkt van niet is het al te laat en meneer zo en zo komt pas in de
middagomdat het zo’n mooie dag werd
om te gaan vissen. In de zomer van vierenzeventig had je geen van de
wedstrijden gezien,
maar op de middag van de finale
zette je de tv aan in een hotelkamer in Frankrijk. Je keek naar de eerste
minuut,en zette de tv weer uit,
liep naar het zwembad
en zei tegen je vader: ze hebben weer gewonnen (en later kan je zeggen,
naar mijn verlies
hoef je maar een minuut te kijken om te zien dat je je niet vergist had).
AR: Terug op die sonnette, Loftus. Dit is die gedig “Wit man” op bladsy 16 wat die oog vang. Hierdie gedig kan gesien word as ’n sonnet wat uit sestien reëls in plaas van veertien reëls bestaan. Sal jy asb hierdie gedig vir ons voorlees?
LM:
Wit man
die eienaars kan nie
name soos chachista of towaijo uitspreek nie
noem hul slawe januarie of fortuinspring vorentoe, meer as 200 jaar
my ma se naaldwerk wen ’n prys
in 1960 op die paasskou
waar verwoerd geskiet worden nou
hoekom hou ek daarvan om my oom
te haat? hy, op sy dag atleet en republieksoldaat
vandag ’n alkoholis en vroueslanergeskiedenis
banaal en boos en naby soos familiewat bly oor, ’n pap sonnet as selfverset?
of dalk ’n opsê? moensat, nkalo, okoragwe, nalk.
AR: Hierdie sonnet laat sien die spreker se wroeging met wit bevoorregting in die geskiedenis van die Suid-Afrika waarvan hy in die hede deel uitmaak. Wat my interesseer, is die verhouding wat vooropgestel word naas die wending in die negende versreël van die gedig: “hoekom hou ek daarvan om my oom / te haat?” Waarvan is die woede sprekend?
LM: Sjoe, ek dink dit is ’n enorme vraag. Vir ’n wit Afrikaanse man om soort van ... Daar is ’n ander gedig waar ’n ou omie in die Virgin Active met my geselsies maak en ek is net so geïrriteerd met hierdie man, en die gedig eindig waar ek agterkom hy het ’n moesie gehad op presies die plek waar ek ook een het. Die oomblik waar ek my oom kan haat, die soort van wêreld waaraan hy deelgeneem het, en die verkeerde besluite wat hy geneem het, maar hy is my oom en ek is ook ’n wit man en ek is op een of ander manier ook aandadig aan hierdie geskiedenis wat hom uitspeel – vandag ook nog. Maar dis vir my belangrik om te sê ek geniet daai haat, maar this is what we are stuck with, so what do we do now? En ek het nie ’n antwoord daarop nie, behalwe om soort van meer as net die geskiedenis te ken of bewus te wees daarvan om dit op te noem om dit soort van te erken, om soort van die persoonlike haat daarvan te identifiseer. Ja, dit was net, jy kan nie ’n bundel probeer skryf oor Afrikaanse naamgewing en nie teruggaan na waar daar ’n gevestigde geskiedenis is van waar ons selfs dit ook gebruik het of voorsate lank terug om mag uit te oefen nie. En dit is soort van net ’n paar gedagtes daarrondom. Maar dit is ’n moeilike ding. Jy kan nie ... vandag is dit so ’n moeilike onderwerp om oor te skryf, want ek dink baie resensente of akademici of lesers soek vir ’n half politieke onderrok wat uithang – oe daai was ’n baie “wit” ding om te sê, oe daai was ’n baie “manlike” ding om te sê – en dit was vir my baie belangrik om nie daai stem, daai identiteitspolitiekstem te hê in my kop wanneer ek skryf nie. Ek wil skryf hoe ek die wit Afrikanerman waardeer op verskeie maniere – patetiese manier, definitief ’n seksuele manier. So ek wil nie ... daai is die verste wat ek sal kom met een of ander sweeping judgement in die bundel. Want ek dink daar is baie meer poësie in die ingewikkeldheid van die situasie te erken – dit is my familie, dis my familie, dis my geskiedenis.
AR: Nachoem, in 2010 het Nederland in die finaal van die Wêreldsokkerbeker in Suid-Afrika teen Spanje gespeel. Die meeste van Suid-Afrika was sterk onder die indruk van die Nederlandse span, maar helaas het Nederland in ekstra tyd met een doel teen nul die onderspit gedelf. Die relasie tussen sport en nasionale identiteit is ooglopend ten tye van wêreldbekertoernooie. Dít is dan ook die strekking van die gedig “Kampioen van de wereld” op bladsy 98. Sal jy die gedig vir ons lees?
NW:
Kampioen van de wereld
Hoe Nederlands moet je zijn
dat een Nederlander denkt dat je voor Nederland speelt
terwijl je voor een ander land speelt? Zoals je de eer
van een ander kan verdedigen omdat jij wél satisfaktionsfähig bent en klaar
kan gaan staanwaar je je kan laten verwonden. Zoals wanneer na zoveel nederlagen
iemand zo oud als jij
naar het front gestuurd wordt
en als de achttienjarigen je zien in hetzelfde uniform als zij
raden ze hoe veel hoop er voor hen is. Als van wie al het gras van
Nederland wasblind was en niets kon laten zien
zou hij oud geworden spelers van ver weg in jullie plaats opstellen en ze
zoveel van het veld beloven
als waar zij een dag en een nacht op konden zitten
alsof ze verloren hadden. Je vraagt waarom hij dat zou doen? Omdat hij
dachtdat als alles om jullie heen instortte
jullie nog steeds met vlaggen zouden willen zwaaien
en jij – hij weet dat jij nooit met een vlag zwaait – zit stil op het gras alsof je
net gehoord hebt
dat je dat niet langer mag blijven doen.
AR: In die openingsreël vra die spreker op ’n triviale wyse hoe Nederlands jy moet wees vir ’n Nederlander om te dink jy speel vir Nederland terwyl jy eintlik vir ’n ander land speel. Die antwoord, vermoed ek, heel oortuigend, maar hierdie sentiment word verder uitgewerk in die tweede strofe as deel van agtienjariges wat na die voorste linies gestuur word om volk en vaderland te verdedig. Wat is die relasie tussen sport en nasionale identiteit, en is dit die digter se rol om kommentaar op hierdie tipe soort verwronge sentiment te lewer?
NW: Sport illustreer op ’n baie eksplisiete wyse die vreemdheid van die entiteite waarvan jy jouself deel ag en deur wie jy jouself laat representeer deur die entiteit. Dit kan vreemd raak. Dit is so normaal dat ek nie voel dat ek nie meer per ongeluk gesien word as deel van die Nederlandse nasionaliteit nie. Hierdie gedig het ek ook in my kop want een van die sterspelers, ’n aantal van hulle was gebore in Nederland, maar omdat hulle ouers van Marokko afkomstig is, kan hulle ook vir Marokko se nasionale span speel. Daar is ook ’n klomp vreemde besprekings aan die gang oor hoeveel jy van hierdie mense moet verwag – hulle moes deur Nederlandse skole gegaan. Mense van Marokkaanse afkomstig word somtyds teen gediskrimineer in baie kontekste. Maar nou word die ou wat besluit om vir Marokko te speel in stede van die Nederlandse span, gesien as ’n verraaier van die vaderland. En dan is daar spelers in ander spanne omdat hulle Nederlandse ouers het en dan moet ons skree vir die Kanadese yshokkiespan omdat dat daar mense in speel wat vier Nederlandse grootouers het. Ek bedoel as Kanada speel teen byvoorbeeld Swede, nou representeer Kanada ons, omdat hulle Nederlandse grootouers het. En ek meen die vreemdheid van die een anekdote van my universiteitslewe: Ek het die studiebegeleiding van ’n PhD-student behartig – ek het ’n hele aantal studente reeds begelei – maar op een punt het ek ’n student van Sumatra in Indonesië begelei. Hy was nie ’n tipiese persoon van Sumatra gewees nie, want sy familie is Christene, en nie net Christene nie, maar Lutherane. So daar is ’n minderheid binnekant ’n minderheid binnekant ’n minderheid. Gedurende die 2010-kampioenskap het ek in sy kantoor ingeloop en toe ek daar inloop, sit hy in ’n oranje Nederlands T-hemp en toe vra ek hom of hy bloot dit dra om vir mense te sê dat hy bly is om daar te wees. Toe antwoord hy: “Nee, my familie in Sumatra het altyd die Christelike spanne ondersteun” en wat hulle onder “Christene” verstaan het, was “nie-Katoliek”. So dit was eintlik Nederland en Duitsland wat gesien was as die “Christelike spanne”, want dit is gewoonlik die Christelike spanne in ’n kampioenskap. ’n Groot gedeelte van hulle familie het Duitsland ondersteun, maar hy het Nederland ondersteun lank reeds voordat hy Nederland toe gekom het. Hy was net besig met sy natuurlike ondersteuning van soos normaalweg. So ja, om weer te dink oor iets so eenvoudig soos sokker, stel die dinge op ’n soms swaar en moeilike wyse op en dit maak dit moontlik om daaroor te dink en te skryf, want jy weet hoe ernstig mense dit opneem.
AR: Die gedig “SuperSport 1” op bladsy 75 fokus dan ook op die skare tuis hier in Suid-Afrika by ’n rugbywedstryd. Hierin sien mens ook die digter se taak in die wyse waarop hy die samelewing se beheptheid met sport aan die kaak stel. Loftus, sal jy asb die gedig vir ons lees?
LM:
SuperSport 1
uit die vol kolk van die stadion kan regstreeks
hierdie stukkie aanhangergevreet sigself soms
aanmeld deur die skote/snye van die skare, gras en
handelsmerke: ondersteuner wat die veld bekyk.verstaan, dit maak die game persóónlik so in
af momente van verveling om ’n piet aanskouer
te aanskou, of jy ’n bloubulhoringhoed
óf gesigvers langs sy chemies blonde vroutjie dra– totdat hy of dalk sy pel langs hom besef hy’s op
die big screen gots. ’n kleine kroningslegtigheid
van uitsaai-elektronika. en dan besef die regisseur
die halfdronk ref-uitskeller raak nou opgewek
en sny dan terug voor oë rek en vingers vet
begin te wys. ons sien die orde van die telbord
maar die arme gek bly in my tv-kykerkop.is ydelheidjies altyd grillerig? en hoekom vier ons
daardie splitsekond van self herken?
ons skree, ons smile en ons gaan wen
AR: Nachoem, jy stel die sokkerspeler/leser voor ’n ander dilemma. As jy ’n standbeeld van jouself kon maak, hoe sou dit daar uitsien – die negende gedig met die titel “Afscheidswedstrijd” op bladsy 39. Sal jy dit asb. vir ons lees?
NW:
Afscheidswedstrijd
Als je een klein, nauwelijks lijkend standbeeld
van jezelf kan krijgen,
met de bal op de schoen,
alsof je in de punt van de aanval speelt, zoals wanneer je staat waar de zee
links en rechts voorbijkomt,wil je het in gesmolten en weer koud geworden metaal, zoals op de deksel
van een beker
die je zo ver als je kan in de zee gooit
of een soldaatje in een doos van twintig die je over een leeg veld naar voren
kan sturen,
elk zijn bal achterna? Toen je nog niet oud was werd je de bekercompetitie
uitgelegd,hoe kleiner de club, hoe meer rondes ze moeten spelen tot de finale. De
grote beginnen pas
als er nog maar weinig kleintjes over zijn
en de grootste beginnen pas vlak voor de avond
van de laatste wedstrijd. Er zijn clubs die enkel nog in de vroege rondes
van de bekervan jaren later zijn. Een club die jou opstelt zou lang geleden begonnen
moeten zijn,
zoals licht van voordat er sterren waren dat je ’s nachts nog ziet. Als je ooit
iets gewonnen hebt
heb je een beker die je meer dan al het andere liefhebt
en waaruit je elke dag drinkt.
AR: Baie dankie vir die gesprek.
Buro: NM