Een “wereldpremière” noemde Kees de Bakker van uitgeverij Conserve het. En met recht. Want het boek dat woensdag 31 oktober in het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam werd gepresenteerd, Op de vlucht voor apartheid van Dumani Mandela, bestaat voorlopig alleen in het Nederlands.

Dumani Mandela
Op de vlucht voor apartheid
Vertaling: Hendrik Hutter
Schoorl: Conserve, 2018
ISBN: 978 90 5429 489 4
174 p., € 18,99

Dumani Mandela (1976) is een kleinzoon van Nelson Mandela en diens eerste vrouw Evelyn.

Hij studeerde politieke wetenschappen en internationale betrekkingen aan Wits University in Johannesburg en werkt momenteel als senior administrateur bij Wictra Holdings, de investeringsmaatschappij van zijn familie.

Dumani Mandela schreef samen met Warren Goldstein het boek African Soul Talk – When Politics is Not Enough (2005).

Ook publiceerde hij in 2017 Rain on a Sunny Day – Living and Thriving with Bipolar, waarin hij openhartig vertelt wat het betekent om een bipolaire stoornis te hebben binnen een Afrikaanse context.

Van Nkwenkwe. On the Run for Apartheid bestaat er vooralsnog dus alleen de Nederlandse editie, in een vertaling van Hendrik Hutter. “Nkwenkwe” is het Xhosa-woord voor een jongen die nog onbesneden is en nog niet het initiatieritueel heeft ondergaan dat van hem een man moet maken. De jongen die met “nkwenkwe” wordt aangeduid, is Sandile. Sandile is tien jaar oud als hij in 1985 halsoverkop zijn geboortedorp Cofimvaba in Transkei moet verlaten en op het vliegtuig naar Europa wordt gezet. Als het voor zijn ouders, die actief zijn in de antiapartheidsstrijd, in Zuid-Afrika te gevaarlijk wordt, vlucht het gezin naar Zweden. Wat Sandile vooral verdriet doet, is dat hij Anelisa, het meisje met wie hij later wil trouwen, moet achterlaten.

Schrijver Dumani Mandela, kleinzoon van Nelson Mandela, spreekt het publiek in Amsterdam toe via een videoboodschap.

Vijf jaar later, na de vrijlating van Nelson Mandela, keert Sandile met zijn ouders en zijn zusje Nobuhlali terug naar het Afrikaanse continent. Ze gaan niet meteen terug naar Zuid-Afrika, maar brengen eerst een bezoek aan Sandiles grootvader in Accra (Ghana) en strijken dan neer in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, waar Sandiles ouders voor het IMF en de Wereldbank gaan werken. Pas na de verkiezingen van 1994 durven ze naar Zuid-Afrika terug te keren.

Het boek is op een naïeve manier verteld. Vooral in de eerste vier hoofdstukken, waarin Sandiles plotselinge vertrek uit Cofimvaba en zijn reis, als eenzaam klein jongetje, naar Londen beschreven worden, zijn de scènes te lang uitgesponnen en worden bepaalde ideeën – zoals Sandiles obsessie met het besnijdenisritueel – eindeloos herhaald. Ook het perspectief klopt niet. Aan de ene kant zien we de gebeurtenissen door de ogen van een tienjarig jongetje. Aan de andere kant hebben we te maken met een alwetende verteller die ons in vogelvlucht – en met gebruikmaking van allerlei moeilijke termen – door de intellectuele geschiedenis van postkoloniaal Afrika leidt.

Uitgever Kees de Bakker overhandigt het eerste exemplaar aan Jansje de Liefde.

Veelzeggend is in dit verband echter de videoboodschap van Dumani Mandela die aan het begin van de bijeenkomst wordt vertoond. Mandela had graag zelf bij de bijeenkomst in het Zuid-Afrikahuis aanwezig willen zijn, maar vanwege de zwangerschap van zijn vrouw kan hij op dit moment niet lang van huis weg. Vanuit Johannesburg bedankt hij uitgever Kees de Bakker omdat die hem als schrijver een grote mate van vrijheid heeft gegeven en hem de kans heeft gegeven het boek te schrijven dat hem voor ogen stond. Een dun boekje, licht hij toe, waar je toch van alles bij kunt bedenken; “short and sweet”, net als de romans van zijn lievelingsauteur, Paulo Coelho. In deze laatste opzet is hij met 174 pagina’s wél geslaagd.

Literatuur is het niet. Wel eerlijk en authentiek. Het boek schetst een genuanceerd beeld van de ervaringen van Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijders tijdens hun ballingschap en na hun terugkeer in het “nieuwe” Zuid-Afrika. Tijdens de bijeenkomst geeft Bart Luirink, journalist en hoofdredacteur van ZAM Magazine, een doorwrochte analyse van alle thema’s die het boek aanstipt, van de moord op de Zweedse premier Olof Palme via de dekolonisatie van het continent Afrika tot het ideaal van een Afrikaanse renaissance van (onder andere) president Thabo Mbeki.

De Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod verklapt het geheim achter de foto op de omslag.

Het contact tussen Dumani Mandela en uitgever Kees de Bakker is tot stand gebracht door Jansje de Liefde, echtgenote van managementgoeroe Willem de Liefde, directeur van The Kgotla Company in Johannesburg. In de jaren dat de De Liefdes in Johannesburg woonden, was Mandela bij hen kind aan huis. Mandela vroeg Jansje de Liefde om hem in contact te brengen met een Nederlandse uitgever.

Toen zij in 2016 in het Zuid-Afrikahuis de presentatie van het eveneens bij De Bakkers uitgeverij Conserve verschenen Het suikervogeltje van Pauline Vijverberg bijwoonde, bracht dat haar op een idee. Sindsdien – anderhalf jaar lang – hebben Dumani Mandela en Kees de Bakker elkaar vrijwel elke dag gemaild, soms wel vier keer per dag.

Tijdens de presentatie zorgt uitgever De Bakker voor een verrassing door vanuit het publiek de Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod, bekend van de historische roman Hoe duur was de suiker? (1987), naar voren te roepen. McLeod vertelt een vermakelijk verhaal over de totstandkoming van de foto die op de cover van het boek is gebruikt. Het jongetje op de foto blijkt namelijk geen Zuid-Afrikaans, maar een Surinaams jongetje te zijn. Het is bijzonder om deze grande dame van de Surinaamse literatuur in het Zuid-Afrikahuis te kunnen begroeten.

De laatste spreker van de avond is Willem de Liefde. Hij vertelt over de vele gesprekken die hij en zijn vrouw in Johannesburg met Dumani Mandela hebben mogen voeren. Die ochtend heeft hij nog met Dumani gebeld, vertelt hij, en hij is verheugd om te kunnen melden dat deze kleinzoon van Nelson Mandela voor het eerst te kennen heeft gegeven dat hij misschien wel de politiek in zou willen gaan.

Daarna is het tijd voor uitgever Kees de Bakker om het eerste exemplaar van het boek te overhandigen. De gelukkige ontvanger is Jansje de Liefde, die Dumani Mandela anderhalf jaar geleden bij De Bakker heeft geïntroduceerd en zonder wie deze uitgave er niet zou zijn gekomen.

• Foto’s: Ingrid Glorie