Britse journalist ontleedt spanningen in hechte gemeenschap op Vrystaatse platteland

  • 0

Vier jaar lang volgde BBC-correspondent Andrew Harding de rechtszaak rond de zogenaamde “Parys-6”, een groep blanke boeren die in een vlaag van collectieve woede twee zwarte mannen zouden hebben gedood. 

De zaak draait om ras, geweld, grondbezit en de kloof tussen rijk en arm. Maar Harding is er niet op uit om politieke verdeeldheid te zaaien. Beheerst en gelijkmatig stelt hij alle betrokkenen aan het woord – ook zij die tot nu toe onvoldoende werden gehoord.

In dezelfde maand als het Engelstalige origineel verscheen in augustus Dit zijn geen aardige mensen, de Nederlandse vertaling van These are not gentle people van de Britse journalist Andrew Harding. In zijn dertigjarige loopbaan schreef Harding onder meer voor The Guardian en The Economist. Sinds 1994 is hij als buitenlandcorrespondent verbonden aan de BBC. Harding deed verslag van grote internationale gebeurtenissen als het einde van de Sovjet-Unie (1990-’91), de tsunami voor de Indonesische kust (2004) en de ebolacrisis in West-Afrika (2014), en bezocht conflictgebieden als Kosovo, Tsjetsjenië, Afghanistan, Irak, Libië, Birma, Darfoer, Zuid-Soedan en vele andere. Sinds 2009 is zijn standplaats Johannesburg. Hiervandaan deed hij onder meer verslag van de rechtszaak tegen Oscar Pistorius (2013-‘14).

In Dit zijn geen aardige mensen beschrijft Harding een andere slepende Zuid-Afrikaanse rechtszaak. In januari 2016 worden twee zwarte mannen, Samuel Tjixa en Simon Jubeba, op een boerderij buiten het stadje Parys in de provincie Vrystaat hardhandig aangepakt door een groep van zo’n veertig boze boeren. Samuel en Simon worden ervan verdacht dat ze een oude boer uit de omgeving hebben aangevallen. In werkelijkheid wilden de twee mannen alleen maar hun achterstallige loon opeisen. Maar de boeren kennen de verhalen over zogenaamde plaasmoorde maar al te goed. Ze leven permanent in vrees. Als ze de twee zwarte mannen in handen krijgen, worden ze overvallen door een vlaag van collectieve woede. Samuel en Simon zullen de volgende dag aan hun verwondingen overlijden. 

Plaasdam in de omgeving van Parys, Vrystaat (Foto: Deon TerBlanche [CC BY-SA] via Wikimedia Commons)

Blik van een buitenstaander

Harding volgt de rechtszaak die uiteindelijk maar liefst vier jaar zal duren, van januari 2016 tot mei 2020. Hoe actueel dit boek is, blijkt wel uit het feit dat iedereen in de rechtszaal op de dag dat het vonnis wordt uitgesproken mondkapjes draagt vanwege de coronapandemie. Harding baseert zijn verhaal op honderden rechtbankverslagen en interviews; naar verluidt besloegen zijn transcripties in totaal een miljoen woorden. Harding is nauwgezet en evenwichtig te werk gegaan. In de loop van vier jaar sprak hij regelmatig met alle betrokkenen: de families van Samuel en Simon, de boeren die terecht stonden en hun gezinnen, de leden van de Hawks (speciale opsporingseenheid), de openbaar aanklager, de advocaten van de verdediging, rechtbankmedewerkers en lokale journalisten. Voor de Parysenaars is Harding als Engelsman een buitenstaander. Hij moet moeite doen om het vertrouwen van de bevolking te winnen, maar juist het feit dat hij geen Zuid-Afrikaan is, maakt dat ergens ook makkelijker; tenminste is het duidelijk dat hij geen politiek belang bij de zaak heeft. Harding komt zelf als onderzoeksjournalist niet in het boek voor. Het verhaal wordt verteld door de mensen die het betreft; en onder hen ook mensen die tijdens de rechtszaak niet of nauwelijks gehoord zijn.

De meeste boeren die bij het “incident” betrokken waren, behoorden tot de uitgebreide Van der Westhuizen-clan, “een heel netwerk van neven, ooms en grootvaders die bijna alle boerderijen in de regio leken te bezitten en zich daar vaak ook naar gedroegen”. Als blijkt dat Samuel en Simon zijn bezweken, spreken de boeren die als verdachten aangemerkt worden, af om allemaal hun mond te houden zodat ze niet tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden. Aanvankelijk zijn ze ervan overtuigd dat ze niets verkeerd hebben gedaan; ze hebben twee boeven aangehouden die de pater familias van de Van der Westhuizens overvallen hebben. En met al die verhalen over plaasmoorde in de omgeving is het logisch dat daarbij rake klappen gevallen zijn, redeneren ze. Trouwens, toen de twee achter in een politiebusje afgevoerd werden, leefden ze nog.

Maar als de druk wordt opgevoerd, besluit de ene helft van de beschuldigden – op aanraden van de beroemde Barry Roux, de advocaat van Oscar Pistorius – tegen de rest van de groep te draaien en een deal te sluiten met het Openbaar Ministerie. In ruil voor amnestie zullen zij de andere helft erbij lappen. Dat leidt uiteraard tot grote spanningen in de familie en scheurt de kleine dorpsgemeenschap uiteen. 

Meervoudig perspectief

De zaak van de “Parys-6”, zoals die in de Afrikaanse media bekend is komen te staan, bevat alle ingrediënten om er een politiek betoog van te maken: grondbezit, raciale spanningen en economische ongelijkheid.

In het begin was er ook duidelijk sprake van politieke inmenging. De families van Samuel en Simon werden bijgestaan door het ANC en de EFF. En de ANC-regering stuurde de Hawks naar Parys om het onderzoek over te nemen van de lokale politie, die inderdaad nauwe banden had met de Van der Westhuizens. Ook de openbaar aanklager was een politieke benoeming. Het lijkt erop dat het ANC de zaak in een zekere richting wilde sturen om de aandacht af te leiden van de vele corruptieschandalen waarin de partij in de nadagen van het presidentschap van Jacob Zuma verwikkeld was. Maar naarmate de zaak langer duurde, zakte de belangstelling van de politici en de media weg en verschoof de focus naar nieuwe zaken, zoals die in Coligny (de “zonnebloemmoorden”). De zaak tegen de Parys-6 leek opeens ook niet zo eenduidig meer. Wás er eigenlijk wel sprake geweest van moord?

Harding vervalt niet in een goedkoop politiek betoog. Hij laat zien welke impact zo’n uitgesponnen proces heeft op de betrokken families: de blanke boeren en de nabestaanden van de twee zwarte slachtoffers. Twee belangrijke stemmen zijn Rikki, de vrouw van Boeta van der Westhuizen, de leider van de boeren, en Ruth Qokotha, Samuels moeder. Schokkend is het dat de functionarissen die betaald werden voor hun werk – de openbaar aanklager, de advocaten van de verdediging, de forensisch patholoog en zelfs de rechter – de twee slachtoffers niet uit elkaar kunnen houden en dat eigenlijk ook niet relevant lijken te vinden voor de uitkomst van het proces. Samuel en Simon worden aangeduid als “die lange” en “de kleinste van de twee”. Het proces is ook al weken aan de gang voor iemand zich realiseert dat de mannen achternamen hadden (maar hoe spreek je die uit?). Zelfs Samuels moeder Ruth en Simons tante Selina verkeren vaak in verwarring over wíe al die gruwelijke verklaringen nu precies gaan.

Harding schept een meervoudig perspectief, waarmee hij laat zien dat eenzelfde situatie op totaal verschillende manieren uitgelegd kan worden, afhankelijk van de persoon die kijkt. Zijn boek heeft de spanning van een rechtbankthriller. Naarmate de zaak zich ontwikkelt, krijgt de lezer – net als de mensen in de rechtszaal – nieuwe feiten voorgeschoteld en wordt hij gedwongen om zijn verwachtingen bij te stellen – niet één keer, maar telkens opnieuw. Parys wordt niet voorgesteld als een achtergebleven dorpje, maar een bruisend toeristenoord in een schitterend landschap. Maar tegen die achtergrond ontvouwt zich een noodlotsdrama over collectieve schuld in een van geweld doordrenkte samenleving.

.....

Andrew Harding, Dit zijn geen aardige mensen. Amsterdam: Balans, 2020.
ISBN: 9789463820721 (e-book), 9789463820714 (paperback). 320 pagina’s.
Prijs: € 23,99 (paperback); € 11,99 (e-boek)

.....

Lees ook

Digitale boekpresentatie "Dit zijn geen aardige mensen" met Andrew Harding

Buro: IG
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top