"De moeder de vrouw": thema Boekenweek leidt tot discussie over positie vrouwelijke auteurs in literaire wereld

  • 0

Vrijdag 22 maart werd met het traditionele Boekenbal de jaarlijkse Boekenweek geopend. De Boekenweek is een leesbevorderingscampagne die wordt georganiseerd door de Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB). Het thema dat de CPNB voor de Boekenweek 2019 heeft gekozen, viel echter niet bij iedereen in goede aarde.

“De moeder de vrouw” is het thema dat de CPNB voor de Boekenweek van dit jaar heeft gekozen. Dit thema is ontleend aan het gelijknamige gedicht van Martinus Nijhoff uit 1934, dat misschien wel bekender is vanwege zijn beginregel: “Ik ging naar Bommel om de brug te zien”.

Hierin vertelt een “ik” dat hij op de oever van de rivier in het gras lag toen zijn aandacht getrokken werd door een vrouwenstem.

De vrouw was “alleen aan dek” van een schip dat onder de brug door voer, ze stond “bij ’t roer”, en, zo voegt de “ik” eraan toe, “wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren”.

Die gewaarwording roept bij de dichter het verlangen naar zijn eigen moeder op.

De CPNB zag in dit bekende gedicht meerdere aanknopingspunten voor zijn campagne.

De moederfiguur komt eruit naar voren als een sterke, zelfstandige vrouw. Tegelijk geeft het uitdrukking aan de dubbele binding tussen moeder en kind.

Overigens beschouwde de CPNB “De moeder de vrouw” ook als verwijzing naar de gelijknamige bundel met twee romans van de in 2018 overleden Renate Dorrestein, een schrijfster die bekend stond om haar sterke vrouwelijke personages.

Waarom alleen die mannelijke blik?

Toen de CPNB het thema in juni 2018 bekendmaakte, ontstond er echter heel wat commotie. Gewoontegetrouw kondigde de CPNB bij die gelegenheid ook de namen van de schrijvers van het Boekenweekgeschenk en het Boekenweekessay aan: Jan Siebelink en Murat Isik.

Murat Isik en Jan Siebelink / Foto: Sacha de Boer

Achteraf gezien was het waarschijnlijk vooral de keuze om twee mannelijke auteurs te vragen om een boekje over dit onderwerp te schrijven, die veel schrijvers en mensen uit het boekenvak in het verkeerde keelgat schoot. Sommigen vonden het gedicht van Nijhoff (1894-1953) “oubollig” als inspiratiebron en herinnerden eraan dat de CPNB ook een gedicht van Ida Gerhardt (1905-1997) of een hedendaagse dichteres als vertrekpunt had kunnen nemen. Zelfs bij het gedicht dat als vertrekpunt had gediend, was het dus al zo dat dit bij uitstek vrouwelijke thema vanuit een mannelijk perspectief benaderd werd.

Op 18 juni verscheen er in NRC Handelsblad (Nederland) en De Morgen (Vlaanderen) een open brief die was ondertekend door maar liefst tweehonderd schrijvers en mensen uit het boekenvak. In korte tijd zouden daar nog eens driehonderd handtekeningen bij komen. Initiatiefnemers waren Wiljan van den Akker, Babs Gons, Sanneke van Hassel, Tjitske Jansen, Esther Jansma, Jannah Loontjens, Eva Meijer, Christine Otten, Roos van Rijswijk, Fleur Speet, Florence Tonk en Manon Uphoff.

“Alleen zonen over hun moeders laten horen”, schreven de opstellers van de brief, verwijzend naar de uitnodiging aan Siebelink en Isik, “sluit naadloos aan op de pijnlijke traditie die de woorden van vrouwen negeert, en anderen voor hen laat spreken. Lezers willen niet alleen weten hoe mannen tegen moeders aankijken. Ze willen ook de dochters horen, en de moeders zelf.”

  • Kijk hier naar een reportage over de discussie in Nieuwsuur (vanaf 35:42).

Waar het de briefschrijvers vooral om ging, is dat in de afgelopen twintig jaar slechts vier vrouwelijke auteurs zijn gevraagd om het Boekenweekgeschenk te schrijven. De combinatie van “de moeder de vrouw” als thema en de keuze voor twee mannelijke auteurs legde de vinger op de zere plek. De literaire kwaliteiten van het werk van Siebelink en Isik staan overigens niet ter discussie. Zij zijn ook door de CPNB gevraagd om de boekjes te schrijven en kunnen er niets aan doen dat het besluit van de CPNB zoveel onvrede heeft gewekt.

Vrouwelijke auteurs stelselmatig onderbelicht

Voor opstellers en ondertekenaars van de open brief is het optreden van de CPNB symptomatisch voor een groter probleem. In de Nederlandse literaire wereld krijgen boeken van vrouwelijke auteurs over het algemeen minder aandacht of juist meer kritische recensies dan boeken van mannelijke auteurs. Vrouwelijke auteurs krijgen minder literaire prijzen dan hun mannelijke collega’s. En boeken van vrouwelijke auteurs maken minder vaak kans om opgenomen te worden in de literaire canon.

CPNB: Komende vijf jaar even veel mannelijke als vrouwelijke Boekenweekauteurs

De commotie was voor de CPNB aanleiding de opstellers van de open brief uit te nodigen voor een gesprek over de rol en positie van vrouwen in de literaire wereld. Na dit gesprek kwamen beide partijen op 11 juli met een gezamenlijk statement, waarin de CPNB belooft dat, wat het Boekenweekgeschenk en het Boekenweekessay betreft, de verhouding tussen vrouwelijke en mannelijke schrijvers de komende jaren gelijk zal zijn. Over de komende vijf jaar wordt volledige balans (50/50) gegarandeerd. Daarna vindt er een evaluatie plaats.

“Door actief te kiezen voor gendergelijkheid en diversiteit wil de CPNB bijdragen aan een inclusieve samenleving”, luidt het in de gezamenlijke verklaring. “Dat past bij haar belangrijkste doel: leesbevordering, het stimuleren van mensen om boeken te kopen, te lenen, te lezen. Lezen leidt immers tot meer begrip voor de ander en daarmee tot een hechtere samenleving. De laatste jaren daalt het aantal jongvolwassenen én jongeren die boeken lezen sterk. Zonder lezers geen boeken, geen schrijvers. Het is de gezamenlijke opdracht van het boekenvak om dit tij te keren. Met vereende krachten, in alle diversiteit, en gezamenlijke betrokkenheid bij de literatuur en leesbevordering.”

Om te laten zien dat de CPNB het vrouwelijke perspectief óók belangrijk vindt, introduceerde de organisatie naast het Boekenweekgeschenk en -essay voor dit jaar ook het Boekenweekgedicht. Dit gedicht, “Moeder”, is geschreven door Esther Naomi Perquin. Tijdens de Boekenweek is het als ansichtkaart gratis verkrijgbaar bij boekwinkel en bibliotheek.

  • Lees het gedicht “Moeder” van Esther Naomi Perquin hier. Kijk hier naar de presentatie van het gedicht in het tv-programma De Wereld Draait Door.

In Nederland duurt de Boekenweek nog tot zondag 31 maart. Op die dag, de laatste zondag van de Boekenweek, mogen reizigers op vertoon van het Boekenweekgeschenk, gratis met de trein. In Vlaanderen wordt de Boekenweek gevierd van zaterdag 30 maart tot zondag 7 april, tegelijk met de start van het Festival van de Boekhandel, dat de hele maand april plaatsvindt.

Buro: IG
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top